TariH 10 ders notlari üNİTE: yerleşme ve devletleşme sürecinde selçuklu tüRKİyesi

TARİH 10 DERS NOTLARI

1. 
   ÜNİTE: YERLEŞME VE DEVLETLEŞME SÜRECİNDE SELÇUKLU TÜRKİYESİ
   
   1. 
      1072-1308 YILLARI ARASINDAKİ BAŞLICA SİYASİ GELİŞMELER
      

• 
  Malazgirt zaferi sonucunda Anadolu kapıları Türklere açılmış, Anadolu’nun fethini hızlandırmak isteyen Alparslan ve daha sonra oğlu Melikşah Anadolu’da ikta sistemini başlatarak komutanlarını Anadolu üzerine göndermişler ve kısa sürede birçok şehrin ele geçirilmesini sağlamışlardır.
  
• 
  İKTA: Devlet arazilerinin maaş karşılığı devlet memurlarına verildiği sistem. Osmanlıdaki karşılığı DİRLİK SİSTEMİ’dir.
  
• 
  Başta Saltuklular olmak üzere Danişmentliler, Mengücekler ve Artuklular Beyliği kurulmuştur.
  
• 
  Çaka Bey kendi çabaları sonucu Ege’de Çaka Beyliğini kurmuştur.
  
• 
  Anadolu’ya gelen Melikşah’ın yeğeni Kutalmışoğlu Süleyman Şah Anadolu Selçuklu Devletini kurmuştur.
  
• 
  Anadolu’ya yapılan Türk akınları ile baş edemeyen Bizans Papalıktan yardım istemiş, Kudüs’ü almak isteyen Papalık Haçlı seferlerini düzenlemiştir.
  
• 
  1141’de Karahitaylılarla yaptığı savaşı kaybeden Büyük Selçuklular yıkılma sürecine girmiş ve 1157’de tarihten silinmiştir.
  
• 
  A.S.D. hükümdarı III. Kılıçarsan döneminde Türkleri Anadolu’dan atmak isteyen Bizans kuvvetleri 1176’da Miryakefalon Savaşında yenilgiye uğratılmıştır.
  

NOT: Bizans’ın Türkleri Anadolu’dan atma ümidi tamamen sona ermiş Miryakefalon “Vatan kurtaran savaş” olarak tarihe geçmiştir. Malazgirt ise “Vatan kazandıran savaştır”

• 
  Beyliklerle süreç içerisinde mücadele eden A.S.D. beylikleri ortadan kaldırarak Anadolu’da siyasi birliği sağlamıştır.
  
• 
  Selahattin Eyyubi Hıttin Savaşı sonucunda Kudüs’ü Haçlılardan geri almış, bunun üzerine düzenlenen III. Haçlı seferine başarı ile karşı koymuş ve Kudüs Müslümanlarda kalmıştır.
  
• 
  Kudüs üzerine düzenlenen IV. Haçlı Seferinde İstanbul’daki taht kavgasını fırsat bilen Latinler İstanbul’u yağmalamışlar ve yaklaşık 60 yıl İstanbul’a hakim olmuşlardır. Bu olaydan sonra Bizans bir daha eski gücüne kavuşamamıştır.
  
• 
  Cengiz Han’ın 1227’de ölümü üzerine Moğollar İlhanlı, Altınorda, Çağatay ve Kubilay Devleti olarak dörde bölünmüştür.
  
• 
  İlhanlılar Anadolu üzerine akınlara başlamışlardır.
  
• 
  Moğollarla uzun yıllar mücadele eden Harzemşah hükümdarı Celaleddin Harzemşah A.S.D. hükümdarı I. Alaaddin Keykubat’a sığınmış, daha sonra bu iki hükümdarın arasının açılmasıyla iki ordu 1230’da Yassıçemen Savaşında karşı karşıya gelmiş, savaşı A.S.D. kazanmıştır.
  

NOT: Harzemşahların yıkılması Moğolların önündeki son engel kalkmış ve İslam dünyası Moğollar ile karşı karşıya kalmıştır.

NOT: Bu savaş A.S.D. nde zayıflamasına sebep olmuştur. Alaaddin Keykubat’ın zehirlenmesi ile yerine geçen oğlu II. Gıyaseddin Keyhüsrev döneminde Moğolların önünden kaçıp Anadolu’ya gelen Türkmenler sosyal ve ekonomik dengen bozulmuş, bu durum Babai İsyanı’nın çıkmasına neden olmuştur.

• 
  Babai isyanının güç bastırılması A.S.D.’nin gücünün zayıfladığını ortaya koymuş bu durum Moğolları Anadolu’ya saldırma konusunda cesaretlendirmiştir.
  
• 
  1243’de Moğollarla yapılan Kösedağ Savaşı Sultan II. Gıyaseddin Keyhüsrev’in tecrübesizliği sebebi ile kaybedilmiştir. Bu savaşın kaybedilmesi üzerine;
  

1. Anadolu’da siyasi birlik bozulmuş beylikler yeniden ortaya çıkmıştır.

2. Anadolu Selçukluları yıkılma sürecine girmiştir.

3. Moğollar Anadolu’ya hakim olmuşlardır.

• 
  1250’de Eyyubi Devleti yıkılmış yerine Memlukler Devleti kurulmuştur. Moğollar ile karşı karşıya kalan Anadolu Selçukluları Memluklerden yardım istemiştir.
  
• 
  Memluk komutanı Baybars Moğolları 1260’da Ayn’ı Calut ve Elbistan Savaşında yenilgiye uğratmış ve Moğolları yenen tek komutan olarak tarihe geçmiştir.
  
• 
  Anadolu’da kurulan Beyliklerin en güçlüsü olan Karamanoğuları Beyliğinin kurucusu Mehmet Bey Türkçeyi resmi dil ilan ederek Türk kültürüne büyük bir hizmette bulundu.
  
• 
  Moğol baskısı ile zayıflayan A.S.D. 1308’de yıkıldı.
  

1. 
   OĞUZ GÖÇLERİ VE ANADOLU
   

• 
  VI. ve VII. yy’larda Sasanilerle Bizans arasındaki mücadele Anadolu için yıkım olmuş, daha sonra başlayan Bizans-Müslüman mücadelesi bu yıkımı arttırmıştır.
  

NOT: 1042-1081 tarihleri arasında Bizans’da 11 imparator değişmiştir. Bu durum siyasi istikrarın olmadığının göstergesidir.

• 
  IX. Konstantin Monomakhos’un izlemiş olduğu yanlış siyaset Türk akınları karşısında Bizans’ın savunma gücünü zayıflatmıştır.
  
• 
  Gerek imparatorluğun, gerek Tekfur adı verilen valilerin kendi halklarına karşı izlemiş oldukları yanlış politikalar halkın Bizans’a olan güveninin zayıflamasına sebep olmuştur.
  
• 
  Memlükler için kaynaklar ilk defa Türkiye Devleti (ed-Devletü’t Türkiye) ifadesini kullanmışlardır.
  

1. 
   ANADOLU’NUN İLK FATİHLERİ
   

• 
  İlk olarak Avrupa Hunları ve daha sonra Sabarlar tarafından ganimet elde etme amaçlı Türk akınları Selçuklularla birlikte fetih amaçlı akınlara dönüşmüştür.
  
• 
  Gazne ve Karahanlı baskısından bunalan Selçuklular Çağrı Bey komutasında Anadolu üzerine keşif amaçlı seferler düzenlemişlerdir.
  
• 
  1040 Dandanakan Zaferi ile devletleşme sürecine giren Selçuklular 1048’de Bizans ile ilk defa Pasinler Savaşında karşılaşmışlar ve savaşı kazanmışlardır.
  
• 
  Alparslan 1064’de Ani Kalesini almış ve Türkler Anadolu kapılarına dayanmışlardır.
  
• 
  Malazgirt Zaferinden sonra Beyliklerin kurulması sürecinde Anadolu’da Türk nüfusu hızla artmış ve yerleşmeler başlamıştır.
  
• 
  Anadolu’da kurulan beylikler;
  

A. SALTUKLULAR

• 
  Ebul Kasım tarafından Erzurum ve civarında kuruldu. İlk kurulan beyliktir. Ermeni ve Gürcüler ile savaştılar.
  
• 
  İzzeddin Saltuk beylin en güçlü hükümdarı olduğu için beyliğe onun adı verildi.
  
• 
  Rükneddin Süleyman Şah tarafından Anadolu Selçuklu Devletine bağlandı.
  

B-MENGÜCEKLER

• 
  Mengücek Gazi tarafından Erzincan ve çevresinde kurulmuştur. Ermeni ve Gürcüler ile savaşmışlardır.
  
• 
  Alaaddin Keykubat beyliği Anadolu Selçuklu Devletine katmıştır.
  

C-DANİŞMENTLİLER

• 
  Anadolu’da kurulan en güçlü beyliktir.
  
• 
  Danişment Gazi tarafından Amasya, Sivas, Tokat, Çorum, Yozgat ve Malatya civarında kurulmuştur.
  
• 
  II. Kılıç Arslan tarafından Anadolu Selçuklu Devletine katılmıştır.
  
• 
  “Danişmentname” adlı eserlerinde ülkelerine yaptıkları hizmetleri anlatmışlardır.
  
• 
  Anadolu’daki ilk medrese olan Yağıbasan Medresesi (Tokat Niksar) Danişmentlilere aittir.
  

D-ARTUKLULAR

• 
  Mardin ve civarında kurulmuştur. Haçlılar ile mücadele ettiler.
  
• 
  Karakoyunlular tarafından ortadan kaldırılmıştır.
  
• 
  Cezeri elektriğin bilinmediği dönemde su ve mekanik parçalar ile çalışan makineler yapmıştır.
  
• 
  Malabadi Köprüsü Artuklulara aittir.
  

E-ÇAKA BEYLİĞİ

• 
  Çaka Bey tarafından İzmir de kurulmuştur.
  
• 
  Türk tarihinde denizcilik faaliyetlerini başlatan ilk beyliktir.
  
• 
  I. Kılıç Arslan Kayınpederi Çaka Bey’i Bizans entrikaları sonucu öldürerek bu beyliğe son vermiştir.
  

NOT: Anadolu da kurulan bu beylikler Anadolu’nun Türkleşmesi ve İslamlaşmasında önemli rol oynadı.

NOT: Bu beyliklerin haricinde Tanrıvermişoğulları, Çubukoğulları, İnaloğuları, Dilmaçoğulları, Sökmenliler gibi bir çok beylik kurulmuştur.
TÜRKİYE’DE KURULAN İLK BEYLİKLERİN ÖZELLİKLERİ

1. 
   Anadolu’nun fethini gerçekleştirdiler
   
2. 
   Bulundukları yerleri Bizans, Gürcü, Ermeni ve Haçlılara karşı korudular.
   
3. 
   Anadolu’nun Türkleşmesini ve Türk yurdu olmasını sağladılar.
   
4. 
   Anadolu’nun imarını sağladılar.
   
5. 
   Türk milli kültürünün Anadolu’da yaşamasını sağladılar.
   

F. TÜRKİYE SELÇUKLULARI DEVLETİ (1077-1308)

• 
  1075 yılında Kutalmışoğlu Süleyman Şah tarafından İznik’te kurulmuştur.
  
• 
  Süleyman Şah Suriye Selçuklu Sultanı Tutuş ile yaptığı savaşı kaybetmiş ve ırmakta boğulmuş, Melikşah kavganın devamını istemediğinden Süleyman Şah’ın iki oğlunu Anadolu’ya göndermemiş, ülkeyi naip olarak Ebul Kasım yönetmiş, Melikşah’ın ölümüyle İznik’e gelen I. Kılıç Arslan tahta çıkmıştır.
  
• 
  I. Kılıç Arslan I.Haçlı Seferi sonunda merkezini İznik’ten Konya’ya taşımıştır
  
• 
  II. Mesut döneminde II.Haçlı seferine karşı konulmuş, ilk ASD parası bastırılmış ve kaynaklarda ilk defa Anadolu’dan Türkiye diye bahsedilmeye başlanmıştır .
  
• 
  Zamanla Danişmentliler, Saltuklar, Artuklular ve Mengücekler’e son vererek Anadolu da Türk siyasi birliğini sağlamıştır.
  
• 
  1176 Miryakefalon (Yurt tutan savaşı)(Kumdanlı) ile Bizans’ı mağlup etti.(Anadolu kesin Türk yurdu haline geldi.
  
• 
  I.Mesut’tan itibaren Avrupalı kaynaklar Anadolu’dan Türkiye diye bahsetti.
  
• 
  Bu devletin zamanında ticareti geliştirmek için;
  
• 
  Gıyaseddin Keyhüsrev, İzzeddin Keykavus ve Alaaddin Keykubat dönemlerinde Alanya, Antalya, Sinop, Samsun ve Kırım’ın Suğdak limanı fethedilmiştir. Böylece Türkler Akdeniz ve Karadeniz’de ticaret yapmaya başlamışlardır.
  
• 
  Kervansaraylar yapılmıştır.
  
• 
  Dünyada ilk defa sigortacılık sistemi başlatılmıştır.
  
• 
  Kıbrıs krallığı ve Venedik ile ticaret antlaşmaları imzalanmıştır.
  
• 
  Sivas ticarette istasyon merkezi haline gelirken, Kayseri’de milletlerarası fuar olan “ Yabanlu Pazarı” kurulmuştur.
  
• 
  1230 yılında Yassı Çemen Savaşı’yla Harzemşahlar yenildi.
  
• 
  1240 yılında Türk tarihinin ilk dini nitelikli toplumsal ayaklanması olan Baba İshak İsyanı ortaya çıktı. İsyanın nedenleri;
  

devletin iyi idare edilememesi, Türkmenlerin otlaklar yüzünden yerli halkla geçinememesi ve Türkmenlerin Müslüman olmalarına rağmen eski inançlarını terk edememeleri.

• 
  1243 yılında İlhanlılarla yapılan Kösedağ Savaşı kaybedildi. Bu savaşın sonuçları şunlardır;
  
• 
  Anadolu da Türk siyasi birliği bozuldu. (2. kez Türk beylikleri kuruldu. Anadolu tahrip edildi.
  
• 
  Anadolu Selçuklu Devleti İlhanlılara tabi(bağlı) hale geldi.
  

Selçuklu Devletinin Yıkılmasında:

1.      Babailer İsyanının çıkması.

2.      Anadolu’nun Moğolların hakimiyeti’ne girmesi.

3.      Anadolu’da bağımsız beyliklerin kurulması etkili olmuştur.

• 
  Naib-i Saltanat ve Niyabet-i Saltanat Divanları ilk defa ASD’de görülmüştür.
  
• 
  Saray teşkilatında en önemli görevliye “Hacip” denmiş, Hacib’erin reislerine de “Hacibül- Hüccab” denmiştir.
  
• 
  Konya Alaaddin Köşkü, Kayseri Keykubadiye Sarayı, Beyşehir Kubadabad ve Alaiye Sarayı önemli eserlerindendir.
  

1. 
   ANADOLU’NUN TÜRKLEŞMESİ
   

• 
  Türkler Orta Asya’dan itibaren Boylar Birliği şeklinde teşkilatlanmıştır.
  
• 
  Oğuş (Aile) + Urug (Sülale, Aşiret) +Boy + Bodun (Millet) = İL (DEVLET) şeklinde bir teşkilatlanma yapısı vardır.
  
• 
  Boyların birleşmesi Türklerin devlet kurmasını kolaylaştırmıştır.
  
• 
  Kut sistemi Boyların bir boy etrafında toplanmasında etkili olmuş, bu sistem Türklerin çok kolay devlet kurmalarını sağlarken aynı zamanda kurulan devletlerinde kısa sürede yıkılmasında etkili olmuştur.
  

1. 
   HAÇLILAR KARŞISINDA TÜRKLER
   

• 
  Ortaçağda Avrupalıların, Müslümanların elinde bulunan Kudüs çevresini geri almak için düzenledikleri seferlere denir.
  
• 
  Bu dönemde 8 sefer düzenlenmiştir.
  
• 
  Haçlı seferlerinin dini, siyasi ve ekonomik sebepleri vardı.
  

DİNİ SEBEPLER

1.      Kudüs’ü Müslümanların elinden geri almak.

2.      Katolik Kilisesi’nin Ortodoks dünyasını egemenliği altına almak istemesi.

3.      Fransa da ortaya çıkan Kluni tarikatının çalışmaları.

4.      Papa ve din adamlarının nüfuslarını artırmak istemeleri.
SİYASİ SEBEPLER

1.      Avrupalıların Türkleri Anadolu, Suriye ve Filistin den atmak istemeleri.

2.      Bizans’ın Türkleri atmak için Avrupa dan yardım istemesi.

3.      Senyör ve şövalyelerin macera arayışları.

EKONOMİK SEBEPLER

1.      İslam dünyasının zenginliği Avrupa’nın fakirliği.

2.      Avrupalıların doğudan gelen ticaret yollarına hakim olmak istemeleri ve doğunun zenginliklerine sahip olmak istemeleri.

3.      Avrupa’da toprak sahibi olmayan soyluların toprak elde etmek istemeleri.

I. HAÇLI SEFERİ

• 
  Papa 2. Urban ve Piyer Lermit’in çabaları ile düzenlendi.
  
• 
  1.Kılıç Arslan Haçlılara karşı başarıyla karşı koyduysa da Haçlılar Fatımiler’den Kudüs’ü aldılar.