Not: Kansu Uygurları (Sarı Uygurlar) ve Doğu Türkistan Uygurları ( Turfan ) olarak varlıklarına devam etmişlerdir. Moğolları Türk kültüründen etkilenmesinde rol oynamışlardır.
DİĞER TÜRK DEVLETLERİ VE TOPLULUKLARI
Avarlar ( Juan – Juan )
Macarlar
* Türk tarihinde İstanbul’u kuşatan ilk Türk Devleti’dir.
* Slavlar üzerinde yönetim ve askerlik alanlarında etkili oldular.
* Macaristan’a adını verdiler. Hıristiyanlığı kabul ettiler.
*Almanların(Germen) Balkanlara egemen olmasını engellediler.
* 1870 ta Budapeşte’de ilk Türkoloji kürsüsünü kurdular.
Hazarlar
Bulgarlar
* Hazar Denizi’ne ismini veren Türk topluluğudur.
* Ticaretin etkinlikte ileri düzeye ulaştılar.
* Museviliği kabul eden ilk Türk Devleti’dir.
* Dini hoşgörü ortamı mevcuttu.
* Müslüman Araplar ile savaşan ilk Türk Devleti’dir (Hz. Osman zamanında)
* Karadeniz’in kuzeyinde Kurbat liderliğinde devletlerini kurmuşlardır.
Tuna Bulgarları :
* Boris Han zamanında Hıristiyanlığı kabul etmişlerdir.
İtil ( Volga ) Bulgarları:
Almış Han zamanında İslamiyeti kabul etmişlerdir.
Oğuzlar ( Uzlar )
Kıpçaklar (Kumanlar)
* Türklerin en kalabalık topluluğudur ( 24 Boy )
* Avrupa’ya gidenler Hıristiyanlığı kabul ettiler.
* Selçuklu ve Osmanlı devletlerini kurdular.
* Oğuzların Kumanlar ile mücadelesi Dede Korkut hikâyelerine konu olmuştur.
* Türklerin en yakışıklısı boyudur. (Sarışın mavi gözlü )
* Rus Knezliği ile savaşmışlardır. Eyyubilerin seçkin askerleri Kıpçaklıdır.
* Romanya’nın oluşumunda ve Moğolları Türkleşmesinde etkili olmuşlardır.
Peçenekler
Karluklar
* Devlet kuramamışlardır.
* Ücretli asker olarak görev yapmışlardır.
* Bizans ordusunda görev yapmışlar. Malazgirt Savaşında Büyük Selçuklulara yardım etmişler.
* Talas Savaşı’nda Çinlilere karşı Araplar ile hareket etmişlerdir.
* Tabiat kuvvetlerine, öldükten sonra yaşama inanmışlar.
* Gök Tanrı inancı vardır.
* Kam, baksı, şaman din adamlarıdır.
EDEBİYAT
* İskitler: Alper Tunga * Hunlar: Oğuz Kağan
* Göktürkler: Ergenekon * Kırgız – Manas
* Asya Hunları – Kutlu Kılıç, Sihirli Geyik Destanları
* Yenisey ve Orhun Yazıtları
* Orhun ve Uygur Alfabesi
* Uygurlar: Türeyiş, Göç Destanı
SOSYAL YAŞAM
* Göçebe yaşam tarzını benimsemişlerdir.
* Uzun süreli hapis cezaları yoktur. (yaşam tarzı )
* Uygurların yerleşik düzene geçmesiyle evler yapılmıştır.
* Şölen (Toy) düzenlenirdi.
* 12 Hayvanlı Türk Takvimini kullanmışlar. Kımız milli içkidir.
İSLAM TARİHİ
İSLAMİYET ÖNCESİ ARABİSTAN’IN GENEL DURUMU ( CAHİLİYE DÖNEMİ )
SİYASAL
Bazı devletler; Seba, Himyeri, Nebati, Main ve Gassani
Birlik yoktur. Kabile hayatı vardı.
SOSYAL
Ukaz panayırı düzenlenirdi.(Kültürel birliği sağlamıştır.)
Kölecilik anlayışı yaygındı.
Şiir ve edebiyata önem verilmiştir.
EKONOMİ
Mekke ticaret, Medine tarım ile uğraşırdı.
.
Kervan ticareti yapılırdı
DİNİ
Hıristıyanlar,Yahudiler ve Hanifiler dinleri vardı.
Haram aylarda savaş yapılmazdı.
En yaygın din putperestliktir.
Mekke’deki Kabe kutsaldır.
İslamiyet’in Doğuşu ve Hz. Muhammed Dönemi Olayları 571 - 632
* İslamiyet’in doğuş yeri Mekke’dir.
* Hz. Muhammed 571 de Mekke’de doğdu.
* 610 yılında Hira dağında ilk vahiyi aldı.
* İlk inanlar; Hz. Hatice, Hz. Ali, Zeyd ve Ebubekir
* Mekkeliler Hz. Muhammed’e güvenilir olduğu için Muhammed’ül Emin denilmekteydi.
* İlk göç Habeşistan’a yapılmıştır.
* Akabe Biatı(Görüşmeleri) ile Medineliler, Müslümanları kabul edeceğini belirtmiştir.
* 622’de Müslümanların Mekke’den Medine’ye göç etmesine Hicret denmiştir.
* Hz. Muhammed Yahudiler ile Vatandaşlık Sözleşmesini imzalamıştır.
Mekkeliler ile Müslümanların Savaşları: Bedir Savaşı 624:
* Müslümanların kazandıkları ilk zaferdir.
* İslam savaş hukukunun temeli atılmıştır.
* İlk kez ganimet paylaşımı yapılmıştır.
Uhud Savaşı 625 : Müslümanların ilk yenilgisidir.
Hendek Savaşı 627 : Selman Farisi’nin fikri ile hendek kazıldı. Taraflar yenişemedi.
Müslümanların yaptığı son savunma savaşıdır.
Hudeybiye Barışı 628 : Mekkeliler, Müslümanları siyasi anlamda ilk kez tanıdılar.
Hayber’in Fethi 629 :
* Müslümanların aldıkları ilk topraktır.
* Şam ticaret yolu denetim altına alınmıştır.
* İlk kez haraç vergisi uygulaması başlatılmıştır.
Mute Savaşı 629 : Gassaniler üzerine yapıldı.
İslam orduları kaybetti. Bizans ile yapılan ilk savaştır.
Mekke’nin Fethi 630 : Arabistan’da putperestliğin sonu gelmeye başlamıştır.
İslam dininin yayılmasında etkili olmuştur.
Huneyn Savaşı 630 : Mekke’nin alınması üzerine putperestler Müslümanlara saldırdılar.
Müslümanlar kazandı.
Taif Seferi 630 : Taif alınarak, Arabistan’da dini ve siyasi birlik sağlandı.
Tebük Seferi 631 : Bizans ordusunu Suriye’ye geldi diye yapıldı. Haber asılsız çıktı.
Hz. Muhammed’in son seferidir.
Not: Peygamberimiz Veda Haccı’nı yaptıktan sonra 632 yılında Medine’de vefat etmiştir.
DÖRT HALİFE DÖNEMİ 632 – 661
Halifelerin seçim ile belirlenmesi nedeniyle bu dönem Cumhuriyet Dönemi olarak adlandırılmıştır.
Hz. Ebubekir 632-634
Hz. Osman 644- 656
* Yalancı peygamberler ve zekat sorunu çözülerek İslam Devleti’nin birliği korundu.
* Kuran toplanarak kitap haline getirildi.
( Özgün halini korumak)
* Yermük Savaşı ile Bizans yenilmiştir. Arabistan dışındaki(Suriye) ilk fetihtir.
* Kuzey Afrika’daki fetihler sürdü.
* İlk İslam donanması oluşturularak Kıbrıs, Bizans’tan alındı.
* Kuranı Kerim çoğaltılarak eyaletlere gönderildi.
( Dininin öğrenilmesini sağlamak ve yönetim birliği oluşturmak)
*Araplar ile Türkler(Hazar) ilk kez savaşmışlardır.
* Emevi soyundan kişilerin önemli görevlere getirilmesi Müslümanlar arasında ilk kez fikir ayrılıkları çıkmıştır.
Hz. Ömer 634 – 644
Hz. Ali 656 – 661
* Ecnadeyn Savaşı ile Bizans yenildi. Suriye, Filistin, Kudüs alındı.
* Kadisiye, Celula ve Nihavent savaşları ile Sasaniler yıkıldı. İran alındı.
* Mısır alınarak Baharat yolunun denetimi sağlandı.
Sınırların genişlemesi ile;
* İlk kez Divan Teşkilatı kurulmuştur. ( Yönetim )
* Ülke illere ayrılmıştır.
* Düzenli ordu ve ordugâh şehirleri kurulmuştur.
* Beytül Mal ( Devlet hazinesi) oluşturuldu.
* Hicri takvim kullanılmaya başlandı.
* İkta Sistemi kullanıldı.
Not: Kudüs üç büyük dinin önemli mabetlerini barındırdığı için kutsal sayılmıştır.
* Yaşanan iç karışıklıklar nedeniyle fetihler durdu.
Cemel Vakası (Deve olayı) 656 : Hz. Ali ileHz. Aişe, Talha ve Zübeyir arasında oldu. Hz. Ali kazandı.
* Müslümanlar arasındaki ilk savaştır.
Sıffın Savaşı 657 :
Ali ile Muaviye arasında yapılan savaştır.
Hakem Olayı:
1. Hz. Ali taraftarları ( Şiiler )
2. Muaviye taraftarları ( Emeviler)
3. Hariciler ( Ayrılığı savunanlar) olmak üzere üçe ayrılmışlardır.
Not: Daha sonra seçim ile gelen ilk halife TBMM’nin seçtiği Abdülmecit Efendi olmuştur.
Emeviler 661 -750
Abbasiler 750–1258
* Muaviye tarafından başkent Şam olmak üzere kurdu.
* Halifeliği saltanat haline getirdi. ( Seçim bitti.)
* İstanbul müslümanlar tarafından ilk kez kuşatıldı.
Yezid, Kerbela’da Hz. Hüseyin (Peygamber torunu) şehit edildi. Müslümanlar Şii ve Suni olmak üzere iki ayrıldılar.
Abdülmelik:
* Arapçayı resmi dil ilan etti. ( Arapça etkisi arttı.)
* İlk İslam parasını bastırdı. ( Ekonomik bağımsızlık)
* Arap milliyetçiliği yapmışlar. Arap olmayan Müslümanları Mevali (azatlı köle) olarak görmüşlerdir.
Velid:
* 711 Kadisk Savaşı ile İspanya fethi Tarık b. Ziyad tarafından gerçekleştirildi.
* Avrupa fetihleri 732 Puvatya Savaşı’nda Franklara yenilince durmuştur.
* İslam mimarisi ileri bir düzeye ulaşmıştır.
Not: Abbasiler tarafından yıkılmışlardır.
* Kurucusu peygamberimizin amcasının torunudur.
* Başkenti Bağdat'tır.
* Çinliler ile 751’de Talas Savaşı yapılmıştır.
* Arap milliyetçiliği politikasına son verilerek ümmetçilik politikası uygulanmıştır.
* En parlak dönemi Harun Reşit zamanıdır.
* Memun, Darül Hikme isimli tercüme evini açmıştır.
* Türkler için Samarra ve Avasım isimli ordugah şehirleri kurmuşlardır.
* Fetihlerden çok bilim ve kültür alanlarında ilerlemişlerdir.
* Abbasiler Zayıflayınca Tevaif’ül Mülük denilen küçük devletçikler ortaya çıkmıştır:
Kuzey Afrika: Aglebiler, İdrisiler, Fatimiler
İran : Tahiriler, Büveyhiler, Safariler, Samanoğulları
* Emevi soyundan Abdurrahman tarafından kurulmuştur. Başkenti Kurtuba’dır.
* Bilim ve kültür merkezi haline gelmiştir.
* Devlet zayıflayınca, parçalanmıştır. Bunların en önemlisi Beni Ahmer Devleti’dir.(Gırnata)
* Kastilya ve Aragon Krallıkların ittifakı ile Beni Ahmer Devletine son verilmiştir.(1492)
* II. Beyazıt buradaki Müslüman ve Yahudileri Osmanlı topraklarına getirmiştir.
* Kurtuba Camii ve El Hamra Sarayı önemli eserleridir.
Not: Abbasi Hükümdarları ile birlikte Endülüs Emevi Sultanları da halifelik iddiasında bulunmuşlardır.
İSLAM KÜLTÜR VE UYGARLIĞI
Devlet Yönetimi
* Başkentler sırasıyla Medine, Kufe, Şam ve Bağdat olmuştur.
* Abbasiler, vezirlik kurumunu oluşturmuşlardır.
* Emeviler, Saltanat Sistemine geçmiştir.
Maliye
* Başlıca gelir kaynakları;
Öşür: Müslümanlardan alınan ürün vergisi
Haraç: Gayrimüslimlerden alınan ürün vergisi
Cizye: Gayrimüslimlerden alınan güvenlik ve himaye vergisidir.
Zekat: Müslümanlardan alınan varlık vergisidir.
Bilim
İslam Bilimleri:
Tefsir: Kuran ayetlerinin yorumlanması
Hadis: Hz. Muhammed’in sözleri
Fıkıh: İslam hukuku
Kelam: İslam felsefesi
Not: Resim ve heykel sanatı gelişmemiştir.
Tarih: Taberi, İbn’ül Esir ve Mesudi
Coğrafya: İbn’ül Faldan, İdrisi
Astoronomi: Feraz ve El Harizmi
Tıp: İbn-i Sina, El Kanun Fit Tıp eserini yazmış
Fizik: İbn’ül Heysem
Felsefe: Kindi, Farabi, İbn-i Rüşd ve İbn-i Sina
TÜRK İSLAM DEVLETLERİ
Talas Savaşı 751
* Orta Asya egemenliği için Araplar ile Çinliler arasında yapılmıştır. Türkler Arapların yanında yer almışlardır.
Sonuçları:
Siyasi: Orta Asya’da Çin egemenliği engellemiştir.
Dinsel: Türkler kitleler halinde İslam Dinini kabul etmeye başladılar. ( Türk Tarihi Açısından Önemi)
Kültürel: Kağıt, matbaa, barut ve pusulanın kullanımı yaygınlaştı.( Dünya Tarihi Açısından )
Türklerin İslamiyeti Kabul Ediş Nedenleri: * İslam ile Gök-Tanrı inancı arasındaki benzerlik
* Fetih politikası ile cihat anlayışındaki benzerlik
* Abbasilerin hoşgörülü politikalar uygulamaları
* Müslüman tüccarların ticari faaliyetleti
Türklerin İslamiyete Hizmetleri * İslamiyet’in yayılmasını sağladılar.
* İslam dünyasının koruyuculuğunu üstlendiler.
* İslam uygarlığını geliştirerek geniş alanlara yaydılar.
MISIR’DA KURULAN İLK TÜRK İSLAM DEVLETLERİ
Tolunoğulları ( 868 – 905 )
İhşidiler ( Akşitler )
* Mısır’da kurulan ilk Türk İslam Devleti’dir.
* Abbasilerin Mısır valisi Tolunoğlu Ahmet tarafından kurulmuştur.
* Fustat ( Kahire ) şehrini kurmuşlardır.
* Abbasiler tarafından yıkılmışlardır.
* Abbasilerin Mısır valisi Togaçoğlu Muhammed tarafından kurulmuştur.
* Mekke ve Medine’ye hâkim olan ilk Türk İslam Devleti’dir.
* Fatımiler tarafından yıkılmıştır.
Tolunğulları, İhşidiler, Eyyübiler ve Memlükler, Mısır’da kurulmuştur.
Not: Tolunoğulları ve İhşidilerin yöneticileri Türk, halkın çoğunluğu Arap olduğu için kısa sürede yıkılmıştır.
Karahanlılar ( 840 1212 )
* İkili teşkilatı uygulamışlar, doğu ve batı olarak ikiye ayrılmış.(1046) Doğu kısmını, Karahitaylar(1130), Batı kısmı Harzemşahlar yıkmışlardır.(1212)
* Türkçeyi resmi dil olarak kullanmışlardır.
* Karahanlılar ilk kez öğrencilere burs vermişlerdir.
* Ticareti geliştirmek için Ribat isimli kervansaraylar yapmışlardır.
* Orta Asya’da kurulan ilk Türk İslam Devleti’dir.
* Karluk, Yağma ve Çiğil Türk boyları tarafından kuruldu.
* Kurucusu Bilge Kül Kadir Han’dır.
* Satuk Buğra zamanında İslam Dini kabul edilmiştir.
* Halkı, ordusu ve yöneticileri Türk’tür.
Gazneliler ( 963 – 1187 )
* Abbasileri Şii Büveyhoğullarına karşı korumuşlar.
* Sultan unvanını kullanan ilk Türk hükümdarı Gazneli Mahmut’tur.
* 1040 Dandanakan Savaşı’nda Selçuklulara yenilince yıkılış sürecine girdiler.
* Gazneliler, Gurlular tarafından yıkılmıştır.(1187)
Not: Gaznelilerin farklı milletlerden oluşması, devletin yıkılmasında etkili olmuştur.
* Samanoğullarının komutanı Alptekin tarafından Gazne şehrinde kurulmuştur.
* Yöneticileri Türk, halkı ve ordusu değişik millettendir.
* En parlak dönemi Gazneli Mahmut’tur.
* Mahmut Hindistan’a 17 sefer düzenleyerek bölgede İslamiyet’in yayılmasını sağlamışlardır.
Büyük Selçuklu Devleti ( 1040 – 1157 )
Alparslan Dönemi
* Kafkasya Seferine çıkarak Ani ve Kars’ı almıştır.
* 1071 Malazgirt Savaşı’nda Bizans ordusu yenildi.
Melikşah Dönemi
* Celali Takvimi düzenlendi. ( Ömer Hayam )
* Melikşah ölünce oğulları arasında taht kavgaların yaşanmıştır. Sırasıyla Berkyaruk ve Muhammed Tapar ve Sencer başa geçmiştir.
* 1153’te ayaklanan Oğuzlar Sencer’i esir etmişlerdir.
* 1157’de Sencer ölünce devlet yıkılmıştır.
Not: B. Selçukluların dağılmasıyla; Irak, Horosan, Kirman, Suriye ve Türkiye Selçuklu Devletleri,
Salgurlular, İldenizoğulları, Böriler ve Zengiler Atabeylikleri kurulmuştur.
* Oğuzları Üçok kolunun Kınık boyundandır.
* Selçuk Bey Oğuz Yabgu Devleti’nde subaşı idi. ( Ordu komutanı )
* Selçuk’tan sonra tahta geçen Arslan’nın ölmesi üzerine Tuğrul ve Çağrı Beyler başa geçmiştir.
* Çağrı 1015’te yurt bulmak için Anadolu’ya sefer yapmıştır.
* Tuğrul Bey, 1038’de adına hutbe okutup, para bastırarak bağımsızlığını ilan etmiştir.
* Gaznelileri, Dandanakan Savaşı’nda yenerek devletlerinin kuruluş sürecini tamamladılar.
Başkentleri Rey’dir.
Pasinler Savaşı 1048
* Selçukluların Anadolu’nun fethi için Bizans Devleti ile yaptıkları ilk savaşı kazanmışlardır.
* Tuğrul Bey 1055’te Abbasileri Şii Büveyhoğularının baskısından kurtardı. Halife, Tuğrul Bey’e doğunun ve batının hükümdarı unvanını vermiş ve böylece Selçuklular İslam dünyasının koruyuculuğunu üstlenmişlerdir.
Not: Haçlı Seferlerine karşı mücadele ettiler
