Tarih Yorum

TARİH

DEVİRLER ve MEDENİYETLER

Zamana Göre: İlkçağ uygarlıkları

Fatih Devri.

Mekana Göre: Orta Asya Türk Tarihi, Anadolu Tarihi, Avrupa Tarihi.

Konuya Göre: Siyasi tarih, Kültür tarihi, İktisat Tarihi, Bilim Tarihi.

TARİHİN ÖZELLİKLERİ

* Tarihi olaylarda kesinlikle DENEY-GÖZLEM yapılamaz.

* Tarihi olayda üç önemli unsur olmalıdır;

YER – ZAMAN – İNSAN (Toplum)

* Tarihçi OBJEKTİF olmalıdır. Olayları, zamanına ve şartlarına göre değerlendirmeli.

* “Tarih yada Tarih Çağları ne zaman başlamıştır?” gibi bir soruya nasıl cevap verebiliriz?

* Yazının icadı, Kil tabletler, Yazılı belgelerin bulunması ile, Sümerlerin yazıyı bulması.

* Tarih Öncesi medeniyetler, devirleri aynı anda yaşamamışlardır. Örnek: Mısır medeniyeti Maden devirlerini yaşarken, Anadolu medeniyetleri Cilalıtaş devrini yaşayabiliyordu.

* İki medeniyetin aynı devirleri yaşaması;

1. 
   İhtiyaçların aynı olması ile,
   
2. 
   Etkileşim (göç, ticaret, savaş) olması ile olabilirdi.
   

* Tarih Öncesi devirleri aydınlatmada kullanılan tarihe yardımcı en önemli bilim ARKEOLİJİ.

* Tarih devirlerini aydınlatmada en önemli yardımcı bilim PALEOGRAFYA ve DİPLOMATİKA.

• 
  Farklı mekanlarda ve şartlarda gerçekleştiği için, Tarihin belirli kanun ve kuralları yoktur.
  

• 
  Tarihi olaylar tekrarlanamaz, deney ve gözlem yapılamaz. Bu özelliği ile Fen bilimlerinden ayrılır. Belgelere dayandığı için ve Sebep-Sonuç ilişkisi ile araştırma yaptığı için Tarih bir bilimdir.
  

SORU: Tarih öncesi devirleri aydınlatmada kullanılmayan tarihe yardımcı bilimler nelerdir?

• 
  Paleografya (Eski yazı bilimi)
  
• 
  Diplomatika (yazışma ve antlaşma)
  
• 
  Epigrafya (Anıt, kitabe bilimi)
  
• 
  Nümizmatik (eski paraları inceler)
  

SORU: Tarih öncesi devirlerde toplumlar arası iletişim nasıl olurdu?

• 
  Ticaret
  
• 
  Göç
  
• 
  Savaş
  

SORU: Tarih öncesi devirlerin dünyanın her yerinde aynı anda yaşanmamasının en önemli nedeni nedir?

• 
  Toplumlar arası iletişimin yavaş olması.
  

SORU:

Tarih öncesinde yaşayan insanlar eşya ve alet yapımında aşağıdaki maddelerden hangi sırayla yararlanmaya başlamışlardır?

A)Toprak-Taş-Maden

B)Taş-Maden-Toprak

C)Taş-Toprak-Maden

D)Maden-Taş-Toprak

E)Beton-Prefabrik-Uranyum

SORU: Tarih biliminin yararlandığı aşağıdaki kaynaklardan hangisi öznel ve taraflı bilgi verir?

A)Haritalar

B)Antlaşmalar

C)Fermanlar

D)Hatıralar

E)Arkeolojik buluntular

YAKIN ÇAĞ

TARİH ÖNCESİ DEVİRLERİN GENEL ÖZELLİKLERİ

• 
  Tarih öncesi dönemlerin devirlere ayrılmasında, kullanılan araç-gereçlerin malzemesi baz alınmıştır.
  
• 
  Tarih öncesi dönemlere karanlık devirler de denir.
  
• 
  Bütün devirler bütün toplumlarda aynı anda yaşanmamıştır.
  
• 
  Her toplum bütün devirleri sırasıyla yaşamamıştır.
  
• 
  Devlet düşüncesinin ortaya çıkması Tunç devrindedir.
  
• 
  İnsanların ihtiyaçları, icatları ortaya çıkarmıştır.
  

İlk Yazı: SÜMER (Çivi yazısı)

İlk Para: Lidya (Anadolu medeniyetidir)

İlk Takvim (Güneş yılı esaslı): Mısır

İlk Cumhuriyet: ROMA

İlk yazılı antlaşma: (Hitit-Mısır) Kadeş ant.

TARİH ÇAĞLARININ GENEL ÖZELLİKLERİ

• 
  İLKÇAĞ(M.Ö.3200-M.S.375):
  

Yazının icadı ile kavimler göçü arası dönemdir. Çok tanrılı dinler yaygın. Köleci toplum vardır. Tarım ve hayvancılık yapılır.

• 
  ORTAÇAĞ(375-1453):
  

Merkezi krallıklar yıkılmış, feodalite dönemi başlamıştır. İslamiyet doğmuştur. Avrupa’da karanlık çağ yaşanır. Skolastik düşünce çağa egemen olmuştur.

• 
  YENİÇAĞ(1453-1789):
  

Merkezi krallıklar yeniden güçlenmiştir. Avrupa’da bilimsel gelişmeler hızlanmış. Sömürgecilik artmıştır.

• 
  YAKINÇAĞ(1789-….):
  

Merkezi krallıklar ve çok uluslu imparatorluklar yıkıldı. Milli devletler kuruldu. Demokrasi, eşitlik ve ulusçuluk yayıldı. Liberalizm ve sosyalizm akımları sistemleşmiş, işçi sınıfı ortaya çıkmıştır.

İLK ÇAĞ MEDENİYETLERİNİN

GENEL ÖZELLİKLERİ:

Genellikle iklim ve yer şekillerinin uygun olduğu su kenarlarında kurulmuşlardır.

• 
  Daha çok tarıma dayalı üretim vardır.
  
• 
  Genellikle site (kent) devleti biçiminde oluşmuşlardır.(Polis, Nom, Site)
  
• 
  Çok tanrılı din yaygındır.(ilk tek tanrılı din İbranilerdedir)
  
• 
  Yönetim anlayışları tanrısaldır:
  
  • 
    Bütünüyle tanrısal: Mısır(tanrı kral)
    
  • 
    Yarı tanrısal: Mezopotamya (rahip kral)
    

SORU: Mezopotamya’da bir çok medeniyet kurulmasının nedenleri nedir?

• 
  Göç yolları üzerinde bulunması,
  
• 
  Topraklarının verimli olması,
  
• 
  İklimin elverişli olması,
  
• 
  Irmaklarından sulama yapılabilmesi
  

* Sümer kanunları fidye, Hammurabi (Babil) kanunları kısasa dayalıdır.

* Sümer kanunları şehir veya küçük bir bölgeyi idare etmek, Babil ve Asur kanunları ise büyük bir ülke veya devleti idare etmek için yapılmıştır. (Merkeziyetçi-güçlü olmak amaçlanmıştır)

LİDYALILAR

• 
  Kral yolunu yapmışlardır (Sard-Ninova).
  
• 
  Parayı ilk kez kullanmışlardır.
  
• 
  Paralı askerleri vardır.
  

!!! Not: Kolay yıkılmalarına sebep olacaktır.

• 
  Hammurabi kanunları ilk Anayasa kabul edilir. Daha sert ve “kısas”a dayanır. Devletin gücü, din yerine orduya dayandırılmıştır.
  
• 
  Rahip Kral özelliğine son verilmiş, ilk mutlak krallık kurulmuştur.
  

!!!! Anadolu’nun en eski yazılı belgeleri olan Kayseri Kültepe tabletleri, Asurlu tüccarlardan kalmıştır.

!!!Not: Yani Anadolu’da ilk yazılı belgeler bu tabletlerdir. Bundan dolayı Anadolu’nun tarih çağlarına geçmesi Asurlu tüccarlar sayesinde olmuştur.

!!! HİTİTLER, İlk meşruti yönetimi oluşturdular (Pankuş Meclisini kullanarak)

Hititlerin hem çivi hem hiyeroglif yazıyı kullanmaları neyin göstergesidir?

Hitit medeniyetinin hem Mısır hem de Mezopotamya’dan etkilendiğinin göstergesidir.

Tarih yazıcılığı ilk defa Hititlerde başlamıştır.(Yıllık-Anal) Her yıl devlette olan olayları, tanrıya hesap vermek amacı ile hazırlayıp tanrıya verilmek üzere krala sunmuşlardır. Tanrıya hesap verme amacı ile yazıldığı için yanlış bilgi bulunmaz, yani tarafsız tarih bilgileri verirler.

!!! Fakat bütün yıllıklar tarafsız bilgi vermezler.

!!! Frigler, Tarım ve Hayvancılıkla uğraşmışlar.

NOT: Tarımı korumak için sert

kanunları vardır. (Saban kıran, öküz öldüren, devlet tarafından öldürülürdü)

Yunan Kolonilerinin Kurulma Nedenleri:

• 
  Tarıma müsait olmayan Yunanistan’ın dağlık arazisi yerine daha uygun yer arayışı.
  
• 
  Nüfus artışı.
  
• 
  Yunanistan’ın coğrafi konumu.
  
• 
  Yeni Pazar arayışları.
  
• 
  Toprağını kaybeden köylülerin köle olmamak için, yeni yurt arayışına girmesi.
  

Mısır Medeniyetinde; Mumyacılık gelişti.(Tıp ve Eczacılığı geliştirdi)

NOT: Mumyacılık, ölümden sonraki yaşama

(Ahiret inancı) inandıklarının göstergesidir.

NOT: Etrafı çöller ve denizler ile çevrili olduğu (doğal setler) için Mısır Uygarlığı, Mezopotamya dışındaki hiçbir medeniyetten etkilenmemiştir. !!! Kendine özgü bir medeniyettir.

HİNT MEDENİYETİ

NOT: Sık sık istilalara uğraması burada güçlü bir devlet ve önemli bir medeniyet kurulmasını önlemiştir. Çok değişik din, dil, ırk, mezhepten insanların bulunmasına sebep olmuştur.

NOT: KAST Sistemi olması, Hindistan’da millet anlayışının gelişmesini önlemiştir. (Hint milleti çok uzun zaman içinde oluşacaktır)

NOT: İklimin sıcak olması da insanların savaşçılık özelliğinin kaybolmasına ve güçsüz bir devletin ortaya çıkmasına sebep olmuştur.

FENİKELİLER

• 
  Tarım pek gelişmemiş fakat DENİZ TİCARETİ oldukça gelişmiştir.
  
• 
  KOLONİCİLİK yapmışlardır. (Kartaca kolonisi vardır)
  

NOT: Kolonilerine sadece ekonomik amaçlı gittikleri için uzun süre tutunamamışlardır.

• 
  Alfabeyi (Harf Yazısı) ilk defa kullanmışlardır.
  
• 
  Alfabeyi daha sonra İyon, Yunan ve Roma geliştirmiştir.
  

ÇİN MEDENİYETİ

• 
  Çin’de iki türlü mimari gelişmiştir.
  

• 
  Askeri mimari (Çin Seddi)
  
• 
  Dini mimari (Budist tapınakları)
  

• 
  Maden az bulunduğu için; Çinicilik, porselen, seramik gibi sanatlar gelişmiştir.
  
• 
  Matbaa, kağıt, pusula, çini mürekkep ilk kez Çin’de bulunmuştur.
  
• 
  Tarih yazıcılığı çok gelişmiştir (Türkler hakkında ilk bilgileri Çin kaynaklarından öğreniyoruz)
  

HELEN MADENİYETİ

• 
  Makedonyalı İskender’in İyon şehir devletlerini Pers istilasından kurtarmak için M.Ö.334 yılında yaptığı Doğu (Asya) seferi sonucunda kuruldu.
  

• 
  Anadolu, İran, Mezopotamya ve Mısır’ı ele geçirdi.
  
• 
  Doğu-Batı kültürünün kaynaşmasından sentez bir medeniyet olan “Hellenizm” doğmuştur.
  
• 
  Doğu-Batı ticareti ve kültürel etkileşim artmıştır.
  
• 
  Önemli şehirler kurulmuştur (İskenderiye, İskenderun)
  
• 
  Hellenizm; Roma ve İslam medeniyetini etkilemiştir.
  

TARIMSAL ALETLER

Saban, Değirmen taşı, Öğütme taşı,

Tırpan, Orak, Su kanalı
M İ M A R İ

DİNİ TİCARİ TARIMSAL

Mabet Han, Karum(Pazar) Su yolu

Sunak Kervansaray Kanal

Tapınak Liman Değirmen

Ziggurat Ziggurat Ziggurat

ASKERİ

Çin Seddi,

Kale, Sur,
MISIR’da MİMARİ

MEZOPOTAMYA’da ASTRONOMİ

SÜMER’de ZİGGURAT

ANADOLU’da (Hitit) TARİH YAZICILIĞI

YUNAN’da OLİMPİYATLAR

DİNİ İNANIŞ SAYESİNDE GELİMİŞTİR
ÖNCE SONRA

TARIM Yerleşik Hayat

YAZI Tarih Devirlerinin Başlaması

PARA Takas Sisteminin Sona Ermesi

Hayvanlar Ulaşım Kolaylaştı

Evcilleşti

ATEŞ BULUNDU -Isınma Sorunu Çözüldü

-Yabani Hayvanlardan

Korunma Sağlandı

AHİRET İNANCI Eczacılık ve Mumyacılık

Gelişti (Mısır’da)

!!!! YORUMLAR

Tarihi çağlara ayırmanın ve yer, konu olarak bölmenin amacı;

Araştırma ve İncelemesini kolaylaştırmak.

Tarım Başlayınca;

• 
  İnsanların yaşamı değişir,
  
• 
  Toplumsal yaşam başlar,
  
• 
  İnsanlar Üretici olur.
  

Coğrafi konumlarından dolayı;

• 
  Çin’de az maden bulunduğu için porselencilik gelişmiştir.
  
• 
  Mezopotamya’da taş olmadığı için mimari eser yoktur.
  
• 
  Fenike deniz kıyısı olduğu için deniz Ticareti ile meşgul olmuştur.
  

Siyasi Gücü Koruma (Merkezi Otoriteyi Güçlendirme);

• 
  Güçlü bir ordu ile,
  
• 
  Şiddet ve baskı içeren yasalar ile olur.
  

Sümer şehir devletlerinin başında bulunan yönetici aynı zamanda rahip kral özelliğine sahiptir. Bu durum;

• 
  Teokratik yönetim olduğunu,
  
• 
  Siyasi birlik olmadığını gösterir.
  

KÖLE var ise;

• 
  Sınıflı toplum vardır.
  
• 
  Toplum millet olmakta zorluk çeker.
  
• 
  Kölelerin bazı hakları var ise, yasalar ılımlı yada insancıldır.
  

İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK DEVLETLERİ

• 
  Ekonomisi hayvancılığa dayalıdır.
  
• 
  Konar göçer (yarı göçebe) yaşam vardır.
  
• 
  Göçebe olmalarından dolayı ceza evleri yoktur yani cezaları uzun süreli değildir. (ölüm yada 10-15 gün hapis gibi)
  
• 
  Savaşçıdırlar ve bağımsızlıklarına düşkündürler.
  
• 
  Adalet ve hoşgörü sahibidirler.
  
• 
  Teşkilatçı yapıları gelişmiştir. (İki Türk bir araya gelirse devlet kurmaya kalkar)
  
• 
  Aileye büyük önem verilir.
  
• 
  Gelenek ve göreneklerine (töre) bağlıdırlar.
  
• 
  Sosyal sınıf farklılıkları ve kölelik yoktur. (göçebe yaşam olduğu için)
  
• 
  Ülke hükümdar ailesinin ortak malıdır. (Bu anlayış ilk Türk Devletlerinin ömrünün kısa olmasına ve çabuk yıkılmalarına sebep olmuştur.)
  
• 
  Türk devletlerinde ilk yazılı belgeler KUTLUK (II.Göktürk) devletine aittir ORHUN KİTABELERİ.
  
• 
  Türklerde ilk defa yerleşik hayat geçen ve şehir kuran Türk devleti UYGURLAR’dır.
  

SORU: Türk Devletlerini göçe zorlayan sebepler nelerdir?

• 
  İklim Değişikliği,
  
• 
  Nüfus artışı,
  
• 
  Çin esaretinden korkmaları,
  
• 
  Boylar arası çekişmeler.
  

SORU: Türk Devletleri’nin yıkılma nedenleri nelerdir?

• 
  “Ülke, hanedanın ortak malıdır” anlayışı,
  
• 
  Boylar arası mücadele,
  
• 
  Çin baskısı.
  

SORU: Türklerin İslam dünyasına katkıları nelerdir?

• 
  Halifeliğin korunması,
  
• 
  İslam dininin yayılması,
  
• 
  İslam medeniyetinin geliştirilmesi,
  
• 
  İslam ordularının güçlendirilmesi.
  

SORU: Mısır’da kurulmuş olan Tolunoğulları ve Ihşidiler’in çabuk yıkılmasının sebebi nedir?

• 
  Yöneticilerin Türk, halkın Kıpti (Arap) olması.
  

SORU: Dünyada Türklerin öncülüğü ile gelişen alanlar nelerdir?

• 
  Bağımsızlık anlayışı,
  
• 
  Ordu düzeni (onluk-METE),
  
• 
  Madenlerin İşlenmesi,
  
• 
  Savaş Sanatı.
  

TİCARET YOLLARI

• 
  İpek Yolu: Çin-Karadeniz-Suriye
  

• 
  Kürk Yolu: Asya-Avrupa
  
• 
  Baharat Yolu: Hint-Mısır
  

İSLAM TARİHİ

Emeviler’in Yıkılış Nedenleri

• 
  Arapların kendi aralarındaki mücadeleleri.
  
• 
  Arap olmayanlara değer verilmemesi ve onlara köle (Mevali) gibi davranılması (Arap milliyetçiliği)
  
• 
  Fetih hareketlerinin durması.
  
• 
  Emevi ailesi (ümeyye oğulları) arasında geçimsizlik başlaması.
  
• 
  Emevi maliyesinin bozulması.
  
• 
  Arap olmayan Müslümanlardan haraç ve cizye alınmaya devam edilmesi.
  
• 
  Şii, harici ve Abbasi oğullarının yıkıcı çalışmaları.
  

ABBASİLER

Bağdat merkez.

• 
  Bağdat’ta rasathane kuruldu.
  
• 
  Türklere önem verildi. Devlet memurluklarına ve ordu komutanı görevlerine getirildiler.
  
• 
  Irkçı politika izlemediler.
  
• 
  İlim ve kültüre önem verdiler.
  
• 
  Ümmetçidirler (Yani Arap milliyetçiliği yapmayıp, İslamiyet’i yaymak için çaba sarf ettiler).
  

EKONOMİ ve VERGİLER

A.Müslümanlardan alınan vergiler:

ZEKAT : Malının 1/40’ı kadar verilirdi.

AŞAR : Tarım ürününün 1/10’u.

AĞNAM : Hayvan vergisi.

B.Zımnilerden (Müslüman Olamayanlardan):

CİZYE : Kafa yada kelle vergisi (Askerlik yapmadığı için genç gayrimüslim erkeklerden alınırdı).

HARAÇ : Tarım ürününün 1/5’i.

C.Savaş Ganimetleri: 1/5’i devlete.

D.Bağlı devlet ve beyliklerden alınan vergiler.