Tarix fanlari

Qadimgi Termiz 2500 yoshda
Qadimgi Sharq madaniyati tizimida Baqtriya ham alohida o’rin egallaydi. Chunonchi Baqtriya eng qadimgi madaniyat o’choqlaridan hisoblanib u Zardushtiylikning muqaddas kitobi “Avesto”da Baxdi nomi bilan qayd qilingan. Baxti Axura Mazda topilgan to’rtinchi bo’lib yaratilgan hisoblanib, u bag’oyat go’zal tu’glari baland ko’tarilgan o’lka sifatida tariflangan. Qadimgi yunon va Rim tarixchilari Baqtriyani Oriylar “yurtning ko’rki”, “Mingshaharli o’lka” deb qayd qilganlar. Bu ta’riflar O’zbekistonning janubiy hududlariga ham taaluqlidir. Zero, bu hudud qadimgi Baqtriyaning eng rivojlangan yerlaridan hisoblangan vba qadimgi Termiz shahri antic manbaalarda qayd qilingan mingta shaharning shubhasiz biri bo’lgan.
Qadimgi Teriz shahri hozirgi shahardan 7 km shimoliy-g’arbda Amudaryo bo’yda joylashgan. Shaharning strategic ahamiyatiga molik bo’lgan yerda joylashuvi , ya’ni daryoni kechib o’tish uchun qukay bo’lgan terda , shimoliyni janub bilan, sharqni g’ab bilan bog’lovchi savdo chorrahasida joylashuvi uni tez suratlar bilan rivijlanishiga, ravnaqiga zamin bo’lib xizmat qiladi, bu omillar shaharni qadimgi va o’rta asrO’rta Osiyo davlarlari tarkibidagi o’rinini ham belgilab berdi. Shaharning transcontinental “Buyuk ipak yo’li” tarmog’ida joylashuvi unung ravnaia ravnaq qo’shdi.
Arxeologik tadqiqot natijalarigaqaraganda, Qadimgi Termiz o’rnidagi manzilgohga miloddon avvalgi 1 ming yillikning o’rtalarida asos solingan¹. Bu manzilgohga qadimgi odamlar tomonidan “Termite” deb nom qo’yilgan. Tadqiqotchilarning fikricha, bu so’z qadimgi “Avesto” so’zidan olingan bo’lib u daryoninh narigi tomonidagi manzilgoh degan ma’noni anglatgan. Tez orada Termita Amudaryoni o’ng va chap sohillarini birlashtirib turuvchi kechuvchilardan biriga aylandi. Taxmin qilinishicha Aleksandr Makedonskiy tomonidan tashkil etilgan”Oks bo’yiagi Aleksandriya” shahri “Tarmita ” o’rnida barpo etilgan. Keyinchalik ko’chmanchilar tomonidan vayron etilgan. Bu shahar Salavkiylar shohi Antiox tomonidan qayta tiklangan va unga “Oks bo’yidagi Antioxiya” nomi berilgan. Termita – Termiz shahri Yunon – Baqtriya shohlari hukmdorligi davrida o’z tarqqiyotida yangi bosqichlarga ko’tarilib , u tom manoda shaharga aylandi . Shahr bu davrda 10 ga otiq maydonni ishg’ol etgan va u shimoliy Baqtriyaning eng yirik shaharlari qatoridan joy olgan . U yunon – Baqtriya davlatining shimoliy hududlaridagi harbiy tayanch shahri bo’lib , u poytaxt yo’lidagi asosiy kechuvni himoya qilgan . Tarmita – Termiz Yunon – Baqtriya davrida faqatgina poytaxt ostonasidagi harbiy tayanch shahar bo’lmay , balki shimoliy Baqtriyadagi eng yirik iqtisodiy va madaniy madaniy markaz ham hisoblangan . Bu davrda shaharda hunarmandchilikning qator turlari keng rivojlangan bo’lgan . O’zaro Tovar almanishuvi jarayonida tanga pullarning o’rni sezilarli bo’lgan . Shaharning iqtisodiy hayotda tashqi savdoning ahamiyati ancha salmoqli bo’lgan . Topilmalarga qaraganda , Tarmita – Termiz bu davrda shimoliy g’arbiy Hindiston shaharlari bilan yaqindan savdo va madaniy aloqalarni o’rnatgan . Shaharning Yunon – Baqtriya davlati tarkibida bo’lishi , bu yerda madaniy integratsion jarayonni yanada uyg’unlashuviga olib keldi . SHahar aholisi ellin va hind madaniyati ananalari bilan yaqindan tanishib , o’zlarinig estetik qarashlari va mahalliy an’analaridan kelib chiqqan holda ijodiy tahlil qildilar va o’z hayotlariga moslashtirdilar .
Tarmita – Termiz ilk bor o’z tarqqiyotining eng yuqori bosqichiga kushonlar saltanati hukmronligi davrida ko’tarildi .
(I –IV asrlar) . Bu davrda shahar 350 ga dan ortiq maydonni ishg’ol etgan bo’lib , u shimoliy Baqtriyaning eng katta shahari darajasigacha ko’tarilgan , Shahar shimoliy Baqtriyaning siyosiy , iqtisodiy , madaniy va mafkuraviy markaziga aylandi . Bu davrda shaharning asosiy qismi yangi mudofaa inshootlari bilan o’rganilgan . Shaharda ko’plab yangi mahobatli va hashamatli binalar bunyod etilgan . Bu binolar shahar ko’rkiga ko’rk qo’shib , uning salohoyatini yanada oshirgan . Binolarni bezatishda mahalliy uslublardan tashqari ellin hind memorchilik an’analaridan keng foydalanilgan . Kushonlar saltanati hukmronligi davrida shahar hayotining turli sohalarida juda katta ijobiy o’zgarishlar ro’y berdi . Xususan , bu davrda shahar iqtisodiyoti negizini tashkil etgan hunarmandchilik sohasida ham katta yutuqlar qo’lga kiirtildi . Hunarmamdlar o’zlari tayyorlagan mahsulotlarning turlarini ko’paytirishgan , ularning sifatini yanada oshirishga muvaffaq bo’ldilar . Ayniqsaa , hunarmandchilik , kulolsozlik , metalsozlik , to’qimachilik , toshtaroshlik va zargarlik sohalari o’z tarqqiyotida yangi sifat bosqichiga ko’tarildilar . Shahar hunarmandlari tomonidan tayyorlangan mahsulotlar , faaqatgina ehtiyoj mollari bo’lmay , balki ularning malum qismi badiiy san’at namunasi bo’lgan . Buni bejirim qilib ishlangan va turli naqshlar bilan bezatilgan spool idishlar misolida ham , qurol – yarog’larda ham , zargarlik buyumlari misolida ham ko’rish mumkin .