TariXİ VƏ DİNİ BƏhsləR (ŞÜBHƏLƏRƏ cavab) faiq vəLİ OĞlu biSMİllahiRRƏhmaniRRƏHİM

ƏRƏBİSTAN

Ərəbistan dünyanın ən böyük yarımadalarından biridir. Coğrafi mövqeyinə görə dünyanın cənub-qərbi Asiya qismətində yerləşir. ölkənin ətrafını Fars körfəzi, Omman körfəzi, Ərəb dənizi, Ədnan körfəzi və Qırmızı dəniz suları əhatə edib. Şimal tərəfdən geniş ərazidə İraq və İordaniya ölkələri ilə həmsərhəddir. Bu yarımada üç milyon kv km məsafəsi ilə İrandan təxminən iki dəfə, Fransadan 6 dəfə, İtaliyadan 10 dəfə və İsveç ölkəsindən 80 dəfə böyükdür.

Torpaq sahəsinin çox qismətləri səhralıq və oturaq tayfaların yaşadığı məskənlərdir. Əksər əlaqələri başqa ölkələrlə dəniz vasitəsilə ələ gəlir. Səhralardan əlavə yaxşı məhsul verən dağları və rütubətli torpaqları vardır.

ƏRƏBİSTANIN ƏHALİSİ

Həzrət Mühəmmədin (səlləllahu əleyhi və alih) əsrində Ərəbistanın əhalisi özünün qara xətlə yazılmış tarix səhifələrini yaşayırdılar. Əhali hər bir sahədə cəhalətdə idi. Yaşayış bu xalq üçün öz qiymətini əldən vermişdi. İllərlə davam edən cahilanə cənglərdən və xurafat adətlərdən əhali cana doymuşdu.

Köçəri ərəblər qüdrətli hökmdarlar qarşısında baş əymirdilər. Hər kəs öz qəbiləsinin qanunları ilə rəftar edərdi. Buna görə də, başqa millətlərə zülm etmək, hətta başqa qəbilələrdən oğurluq, qarət, namusa sataşmaq, yalan və xəyanət etməyi heç də pis iş saymırdılar. Bununla bərabər ərəb tayfaları qonaqpərvər və qənaətlə yaşayan insanlar idilər. Günlərinin çoxunu səhralarda keçirər, cahilanə şe’rlər yazar, öz dəvələrinə onlarla ad qoyar, əfsanələr xəlq edər və şəmşirlərini öz qüdrətləri hesab edərdilər. Köçəri ərəblərin rəsmi surətdə hökuməti olmayıb və bu tayfalar heç bir hökumətə də tabe olmayıblar. Onların cəmiyyətini qəbilələr və tayfalar təşkil edirdilər. Hər bir qəbilə onlarca ailədən təşkil olunmuşdu. Qəbilənin başçısı olardı. Adətən bu başçılar ağsaqqal kişilərdən təşkil olunar və tayfa fəqət onun hökmünə əməl edərdi.

Qəbilə başçısı öz məqamını özünün şücaəti, qəhrəmanlığı və ən əsas cənglərdə yaxşı iştirakı ilə ələ gətirərdi. Bundan əlavə, qəbilə başçısı tayfa arasında olan çaxnaşmaları və ixtilaflı məsələləri həll edərdi. Qəbilə başçısı tənha hökm vermək hüququna malik deyildi. O, həmçinin, mühüm məsələlərdə yüksək məqamlı ailə başçılarını bir yerə yığıb onların nəzərini öyrənərdi.

Qəbilə başçısı öldükdən sonra qəbilənin ağsaqqalları bir yerə yığışıb onun naibini bu məqama tə’yin edərdilər. Əksər hallarda əvvəlki qəbilə başçılarının övladları ya da onların yaxın qohumlarından bu məqama seçilərdi. Bə’zən bu məsələyə görə uzun ixtilaflar irəli gələr, nəhayət cəngə səbəb olardı.

Azad olunmuş qullar da öz hüquqlarını saxlamaq üçün çox vaxt qəbilə başçısı ilə qohum olardılar.

VƏHHABİYYƏT öZÜNÜ “SƏLƏFİYYƏ”NİN DAVAM×ISI HESAB EDİR

Vəhhabiyyət öz əqidəsinin əslini “Hənbəliyyə”nin yaratdığı “Sələfiyyə” və ya “əhli-hədis” firqəsinə nisbət verirlər.

Əsl məsələ budur ki, özlərini “Sələfiyyə” adlandıran bir dəstə alim o cümlədən Əhməd ibni Hənbəli (161-241-ci hicri ili) Qur’an ayələrində və hədislərdə Allahın sifətləri barəsində olan xəbərləri qəbul edirlər. Lakin onların mə’nasında heç bir batini ifadəyə e’tiqad bəsləmirlər. Əslində onların əqidəsi Allahı cisim şəklində təsəvvür etməyə gətirib çıxarır. Məsələn, onların e’tiqadına əsasən, ayələrdə Allah barəsində qeyd olunan “yəd” (əl) həmin lüğəvi mə’nasında işlənməlidir. Lakin bu əlin hansı şəkildə olmasını mə’nalandırmağa heç kəsin haqqı yoxdur.

Halbuki, bu dəstənin müqabilində şiələr və başqa məzhəblər belə olan qeydləri batini mə’nalarına - yə’ni adi insanlar içində işlənən ifadə ilə mə’nalandırırlar. Həmin “yəd” (əl) barəsində belə qeyd olunur: Allah cisim deyil ki, əli də olsun, əksinə, “əl”dən məqsəd həmin “qüdrət”dir.

Əhməd ibn Hənbəli bu əqidəni daha şiddətlə davam etdirir. Hətta iş o yerə çatır ki, İslam firqələri arasında Əhməd ibn Hənbəlini “Əhli hədis” (Sələfiyyə) firqəsinin imamı adlandırırlar. Əhməd ibn Hənbəli hədis və ayələr əsasında İslam dininin əsl əqidəsini yazır və kəlam elminə məşğul olmağa icazə vermir. Sonralar başqa əhli-sünnət firqələri Hənbəlinin nəzərini rədd etməyə başlayırlar. Belə ki, Əbülhəsən Əş’əri əqli və dəlili qəbul etməyən Hənbəli firqəsindən çıxıb təzə məzhəb meydana gətirir və bu məzhəbdə əqli və məntiqi əsl bilir. Buna görə də bir çoxları Əş’ərinin ardınca gedirlər. Beləliklə, Əş’əri firqəsi vücuda gəldikdə əhli-hədis (Hənbəliyyə) unudulmağa başlayır. Lakin tamamilə aradan getmir. Nəhayət, bu məzhəb (Hənbəli) hicrətin 6-cı əsrində Hənbəli alimlərindən sayılan Əhməd ibn Teymiyyə Hərrani Diməşqinin (728-ci ildə vəfat edib) vasitəsilə təbliğ olunmağa başlayır. İbni Teymiyyə Əhməd ibn Hənbəlinin Allahın sifətləri barəsində olan xəbərlərini olduğu kimi ifadələndirir və bu əqidəni “Sələfiyyə” adlandırır. Bununla belə, İbni Teymiyyə həmin əqidədən əlavə özündən təzə e’tiqadlar vücuda gətirir və bu e’tiqadı da “Sələfiyyə” firqəsinə nisbət verir. Bu e’tiqadların xülasəsi aşağıdakılardan ibarətdir:

1. Peyğəmbərin (səlləllahu əleyhi və alih) qəbrini ziyarət etməkdən ötrü səfər etmək bid’ət və şirk sayılır.

2. Peyğəmbər (səlləllahu əleyhi və alih) Əhli-beytinə və Allah yanında yüksək məqamları olanlara təvəssül etmək, o cümlədən onlardan yadigar qalan şeylərə təbərrük etmək tövhidlə düz gəlmir və şirkdir.

3. Əhli-beyt (əleyhimussəlam) barəsində nəql olunan çoxlu rəvayətləri, hətta “Sihah” müsnədlərdə və Əhməd ibn Hənbəlinin kitabında olan hədisləri inkar edir.

Beləliklə, İbn Teymiyyə vəhhabiyyətin vücuda gəlməsi üçün zəminə yaradır.