Tarım Toplumunda bilgi ?



Yüklə 445 b.
tarix25.12.2017
ölçüsü445 b.
#35936





Tarım Toplumunda bilgi ?

  • Tarım Toplumunda bilgi ?

    • sorun çözmede yardımcı olan kritik bir “girdi” idi
  • Sanayi Toplumunda bilgi ?

    • ticari bir ürün, en temel ekonomik kaynak, “kalkınmanın can damarı” haline gelen bilgi “çözümün” kendisi oldu.
  • Bilgi Toplumunda bilgi ?

    • yaratılabilecek, iletilebilecek, depolanabilecek sınırsız bilgi giderek bir “sorun” haline gelmeye başladı.


Aygıttan aygıta ağ bağlantısı

  • Aygıttan aygıta ağ bağlantısı

  • Her aygıt ve uygulamada kesin yerel mekan bilgisi de gömülü

  • Sıcaklık, hareket, basınç, hızlanma, akış, elektrik kullanımı, ışınım, kimyasal kompozisyonu ölçen algılama aygıtlarının bütünleştirilmesi





Bilgi depolama ortamları

  • Bilgi depolama ortamları

    • beyin, kültürel birikim, “dış” ortamlar
  • Bilgi iletim ortamı

    • dağıtık ağlar: 14 saniyede Kongre Kütüphanesi’nin içeriğini bir yerden bir yere iletmek mümkün
  • Bilgi işleme ortamları

    • beyin, bilgisayarlar, insanlardan daha “akıllı” makineler, “yapay beyin”


Ekonomi: Kıt kaynakların tahsisi

  • Ekonomi: Kıt kaynakların tahsisi

  • “. . . Bilginin yeni rolü tam olarak değerlendirilmeden, zenginliğin rolü konusundaki hiçbir tahmin tutarlı olmayacaktır.”

  • “. . . İşleri hızlandırarak zamanla ilişkimizi değiştirdiğimizde, bilginin bir bölümünü kaçınılmaz bir şekilde eskitiyoruz. Dolayısıyla, etrafımızda sürüklediğimiz eski bilgi miktarını artırıyoruz.”



ABD’de her yıl 80 milyar fotoğraf çekiliyor

  • ABD’de her yıl 80 milyar fotoğraf çekiliyor

  • 2 milyar röntgen filmi çekiliyor

  • Günde 610 milyar e-posta mesajı gönderiliyor

  • Her yıl 15 trilyon sayfa yazıcılardan çıktı alınıyor

    • 2002’de dünyada üretilen yeni bilgi miktarı
    • 5 Exabyte (5 x 1018 byte)
    • 5 Exabyte’lık bilgi = 37,000 yeni Kongre Kütüphanesi!
    • = 50 milyardan fazla The Economist dergisinin içeriği








“Yüzey web”de yaklaşık 100 milyar belge var (dı) (1670 Terabyte)

  • “Yüzey web”de yaklaşık 100 milyar belge var (dı) (1670 Terabyte)

  • “Derin web”de 550 milyar belge var(dı) (91.857 Terabyte)











“Yangın hortumundan su içmeye çalışmak”!…

  • “Yangın hortumundan su içmeye çalışmak”!…

  • Erişilemeyen bilgi, kullanılamaz, kullanılamayan bilginin varlığı anlamsız

  • Bilgi erişim sorunu günümüzde zirve yapmış gibi görünse de tarihsel kökeni 1940’lara dayanıyor.

    • Wells, “World Encyclopedia” (1936)
    • Bush, “As we may think,” Atlantic Monthly, (1945)
    • Memex (memory expansion)
    • “bilgi erişim” (IR) teriminin ilk kez kullanımı (Calvin Mooers, 1952)
    • Otomatik dizinleme – KWIC/KWOC (Luhn, 1958)
    • Boole modeli (Lockheed, 1960’lar)
    • Mantıksal model (Mooers, Cooper & Maron, Van Rijsbergen, 1960- )
    • Olasılık modeli (Maron-Kuhns, 1960; Robertson-Jones, 1976; Robertson-Maron-Cooper, 1982; Croft, 1979 )
    • Vektör uzayı modeli (Gerard Salton, 1961)
    • İstatistiksel ağırlıklandırma (tf*idf, 1970’ler)
    • Dil modelleri (Ponte-Croft, 1998)
    • Performans ölçümleri
    • Cranfield, Medlars, SMART, STAIRS, TREC, 1960- (Cleverdon, Lancaster, Salton, Blair-Maron, Harman)


Sistem felsefesi

  • Sistem felsefesi

  • Bilim felsefesi

  • Dil felsefesi



Bilgi düzenleme ve bilgi erişim de dil kullanımının özel bir türü

  • Bilgi düzenleme ve bilgi erişim de dil kullanımının özel bir türü

  • Dilbilimsel yapılar

    • Sözdağarı
    • Anlambilim
    • Sözdizimi
  • Kataloglama, sınıflama, dizinleme



Sınıflama dile dayanıyor

  • Sınıflama dile dayanıyor

  • Dil belirsizlikler içeriyor

  • Kavramlar üzerinde anlaşma sağlamak zor

    • Domates “meyve” mi “sebze” mi?
    • “Alternatif tıp” hangi konuya girer?
      • Felsefe?
      • Din?
      • Sağlık ve tıp?


4000 yıldan fazla bir zamandır insanoğlu bilgiyi düzenleme derdinde.

  • 4000 yıldan fazla bir zamandır insanoğlu bilgiyi düzenleme derdinde.

    • Neden?
      • Daha sonradan erişmek ve kullanabilmek için
  • En tipik örnek?

      • Bir kitabın içindekiler sayfası
  • Zaman içinde üretilen bilgi miktarı üç-beş kitabın çok ötesine geçecek kadar arttığı için depolanan/biriktirilen/yığılan bilgiye daha hızlı ulaşmak için daha özel veri yapıları inşa etme zorunluluğu ortaya çıktı.

  • Bu yapıların en eski ve bilinen örneklerinden biri de indeks/dizinler.



Dizin; depolanan bilgi ya da belgelerle ilgili olacak, onları en hızlı erişim için tanımlayabilecek biçimde seçilmiş sözcük ya da kavramlar listesi.

  • Dizin; depolanan bilgi ya da belgelerle ilgili olacak, onları en hızlı erişim için tanımlayabilecek biçimde seçilmiş sözcük ya da kavramlar listesi.

  • Temel amaç bilgiye daha hızlı ulaşmak.

  • Hangi türde olursa olsun dizinler tüm modern bilgi erişim sistemlerinin temelini oluşturur.

  • “Sorgu işleme” (query processing) sürecinin hızlandırılmasını ve veriye daha hızlı erişmeyi sağlarlar.



Yüzyıllar boyunca dizinler otomatik sistemler yerine insan eliyle üretildi. (Hala insan eliyle dizinlenen dermeler var)

  • Yüzyıllar boyunca dizinler otomatik sistemler yerine insan eliyle üretildi. (Hala insan eliyle dizinlenen dermeler var)

    • Nasıl?
      • Metin/kaynak içindeki önemli sözcük ve kavramların belirlenmesi
      • Hiyerarşik kategorizasyon/düzenleme
        • Kavramsal hiyerarşiye nasıl karar verilecek?: “Domates meyve mi sebze mi?”
          • Sınıflama sistemleri
          • Thesaurus’lar


Günümüzde modern bilgisayar sistemleri çok geniş çaplı dizinleri otomatik olarak üretmeye imkan tanıyor.

  • Günümüzde modern bilgisayar sistemleri çok geniş çaplı dizinleri otomatik olarak üretmeye imkan tanıyor.

  • Otomatik dizinler “bilgi erişim” sorununa yeni bir bakış açısı getiriyor:

    • Bilgisayar odaklı bilgi erişim sorunları
    • İnsan odaklı bilgi erişim sorunları


Otomatik üretilen dizinlerin etkinliği (kelimelerin geçiş sıklığı, kullanıcı geri bildiriminin dizin terimlerinin ağırlıklandırılmasına etkisi, bu bilgilerin nasıl elde edilip derleneceği, sistem tasarımı ..)

  • Otomatik üretilen dizinlerin etkinliği (kelimelerin geçiş sıklığı, kullanıcı geri bildiriminin dizin terimlerinin ağırlıklandırılmasına etkisi, bu bilgilerin nasıl elde edilip derleneceği, sistem tasarımı ..)

  • Kullanıcı sorgularını (user queries) en doğru şekilde “anlama” ve işleme (processing)

  • Sıralama algoritmaları (ranking algorithms) geliştirerek en etkin sonuç listesini getirme

    • Etkin sıralama algoritmalarının yararı?
      • Sonuç listesinin niteliğini artırıyor.


Kullanıcıların bilgi arama davranışlarındaki çeşitlilik

  • Kullanıcıların bilgi arama davranışlarındaki çeşitlilik

  • Farklı tür kullanıcıların bilgi ihtiyaçlarını anlamadaki zorluklar

  • Mümkün olduğunca “doğal dil” e yakın ve kullanıcı algısına uygun, “öğrenebilen” sistemler geliştirebilme



“Sözlük” kelimesinin anlamını bilmeyen bir kişinin içinde bulunduğu durum…?

  • “Sözlük” kelimesinin anlamını bilmeyen bir kişinin içinde bulunduğu durum…?

  • “Hakkında bilgi bulmak için bilmediğin bir şeyi tanımlama gereği” (Hjerrpe)





Baeza-Yates, R. and Ribeiro-Neto, B. (1999). Modern Information Retrieval. (Tam metin)

  • Baeza-Yates, R. and Ribeiro-Neto, B. (1999). Modern Information Retrieval. (Tam metin)

  • Tonta, Y., Bitirim, Y. ve Sever, H. (2002). Türkçe Arama Motorlarında Performans Değerlendirme. (Tam metin)

  • Manning, C.D., Raghavan, P. and Schütze, H. (2009). Introduction to Information Retrieval. (Tam metin)



Yüklə 445 b.

Dostları ilə paylaş:




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©muhaz.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin