Tasavvuf. 12 BİBLİyografya: 15

BİBLİYOGRAFYA:

1) Nizâmeddîn-i Şâmî. Zafemâme (nşr. Felix Taver), Prague 1937, s. 99, 139-140;

2) Hafız-ı Ebru. Zübdetû't-tevârîh, Süleymaniye Ktp, Fâ­tih, nr. 4371, vr. 402a-404a-439b-440a, 450a, 457, 468a-469”;

3) a.mlf.. Zeyl-i Câmi’l’t-teuârîh (nşr. Hânbâbâ Beyânî). Tahran 1317, s. 263;

4) İbn Hacer, Inbâ'ü'lğumr, Haydarâbâd 1387-96/1967-76, V, 25, 61; VI, 238-242;

5) İbn Arabşah. “Acâ. ibü'1-makdûr, Kahire 1285, s. 24, 40, 43, 45. 47, 75, 76, 80, 81, 118, 119;

6) Şerefeddin Ali. Zalernâme (nşr. M. Abbasî), Tahran 1336, 1, 289, 448, 451, 454, 455. 457; 11, 196, 199. 257, 369, 372, 391, 405, 406;

7) İbnü'l-Furât. Târthu'd-düvet ve'l-mülûk (nşr. K. Zureyk), Beyrut 1939, X;

8) İbn Tağrîberdî, el-Menhelü'ş-şafi Kahire 1956, I. 232-240;

9) Sehâvî. ed-Dav'ü'l-lâmi, 1, 244, 245;

10) Mîrhând. Ravzatüş-şafâ, Leknev 1332, VI, 193, 196, 204, 205;

11) M. Ali Terbiyet. Dânişmendan-ı Azerbay­can, Tahran 1314 hş s. 30;

12) Muînüddîn-i Natanzi, Müntehabü't-tevarih (nşr.I. Aubin), Tah­ran 1336 hş, s. 437, ayrıca bk, indeks;

13) Müstakinzâde, Tuhfe, s. 62; Basil Grey. “The Pictorial Arts in the Timurid Period”, CHIr., V, 846-848;

14) Abbas el-Azzâvî, Tarthu'l-lrâk bey­ne ihtilâleyn, Bağdad 1354/1936, 11, 382;

15) M. Fuad Köprülü. “XVI. Asırda Bir Azerî Şairi”, HM, sy. 82 (1927);

16) Deborah E. Klimburg-Şal­ter, A Sufi Theme in Persian Painting: the Diwan of Sultan Ahmad Gala'ir in the Free Gallery of Art, Washington D.C. KO, XI/1-2 (1976-77), s. 43, 84;

17) W. Barthold. 1Ahmed Celâyir”, İA, I, 182;

18) M. Fuad Köprülü, “Âzerî”, İA, II, 130, 131;

19) Mükrimin Halil Yınanç. “Celâ­yir”, İA, 111, 64, 65;

20) Jr. M. Smith. “Dialâyir”, El2 (İng), II, 401-402. ²⁶⁹

Faruk Sümer

AHMED b. CEMİL el-ÂMİDİ

Anadolu'da adı bilinen ilk İslâm mimarı.

Hayatı hakkında bilgi yoktur. X. yüzyıl başlarında Abbasî Halifesi Muktedir-Billâh tarafından yeniden inşa ettirilen Diyarbekir surlarında çalıştığı, Harput (Dağ) Kapısı ile Mardin (Tel) Kapısı bölümlerindeki 297 (909) tarihli dört ki­tabede adının bulunmasından anlaşıl­maktadır. Kitabelerden “el-mühendis” unvanını taşıdığı ve Diyarbekirli (Âmidi) olduğu öğrenilen Ahmed b. Cemil'in sur­ları yeniden inşa sırasında eski plan ve cephe düzenlerine bağlı kalıp kalmadığı­nı, değişiklik yapmış ise bunların hangi bölümlerde ve ne ölçüde olduğunu tesbit etmek bugün için mümkün değildir. An­cak Diyarbekir'in pek çok defa mâruz kaldığı muhasaralar sırasında çeşitli bi­çimlerde zorlanmalarına rağmen bu ka­pıların bugüne kadar sağlam vaziyette kalmış olmalarında, Anadolu'daki İslâm mimarisinin adı bilinen bu ilk sanatkârı­nın mühendislik bilgisiyle ve uyguladığı inşaat tekniğindeki başarısıyla büyük pay sahibi olduğu anlaşılmaktadır. ²⁷⁰

BİBLİYOGRAFYA:

1) M. Van Berchem-J. Strzygowski. Amida, Heidelberg 1910, s. 14-17, nr. 2-4;

2) B. Konyar, Diyarbekir Kitabeleri, Ankara 1936, I. 14-16;

3) Gabriel, Voyages, s. 129-150, 311-312;

4) L. A. Mayer, Istamic Architects and Their Works, Geneve 1956, s. 43;

5) Zeki Sönmez, Başlangıç­tan XVI. Yüzyıla Kadar Anadolu'daki İslâm ve Türk Deuri Yapılarında Çalışan Sanatkârlar (doktora tezi, 19811, İÜ Ed. Fak., s. 52-55. ²⁷¹

Zeki Sönmez

AHMED CEVAD PAŞA

(bk. CEVAD PAŞA).

AHMED CEVDET, Bergamalı

(bk. BERGAMALI CEVDET).

AHMED CEVDET, İkdamcı

(1862-1935) Türk gazetecisi.

İstanbul'da doğdu. Babası, İstanbul'un tanınmış tütün tüccarlarından Hacı Ah­med Efendidir. Kaptanpaşa Rüşdiyesinden sonra Mülkiye'den ve Hukuk Mektebi'nden mezun oldu. Arapça, Farsça ve Fransızca dersleri aidi; kendi gayre­tiyle Almanca ve Rumca öğrendi. Bildiği diller sayesinde daha yirmi bir yaşında iken Tercümân-ı Hakikat gazetesine mütercim olarak girdi ve ilk yazılarını bu gazetede yayımlamaya başladı. Bu arada Takvim-i Vetiyi'de de yazılar yazdı ve bir süre bu gazetenin yazı ku­rulunda görev aldı. Daha sonra Tömbeki Rejisi'nde ve Osmanlı Bankası'nda me­mur olarak çalıştı. Sabah, Tarîk, Saadet gazetelerinde başmuharrirlik yaptı. 5 Temmuz 1894’te İkdam gazetesini ya­yımlamaya başladı. Uzun süre bu gaze­teyi yayımladığı için İkdamcı Cevdet di­ye tanındı.

II. Meşrutiyetin ilânından sonra idare­yi eline geçiren İttihat ve Terakki Fırkası'na muhalefette bulunan Ahmed Cev­det. 31 Mart Vak'ası'nın ardından Avru­pa'ya gitmek zorunda kaldı (1909). Ga­zeteye oradan yazılar göndermeye de­vam etti. 26 Şubat 1912den itibaren gazetenin adı İktiham olduysa da bir­kaç ay sonra yeniden İkdam adıyla ya­yınına devam etti. Millî Mücadele yılla­rında gazetesindeki yazı kadrosuyla bir­likte Millî Mücadele'yi destekledi. Cum­huriyet ilân edilince Türkiye'ye döndü. Gazetede yayımlanan bir haberden do­layı İstiklâl Mahkemesi'ne verildiyse de suçsuz olduğu anlaşılarak beraat etti ve hayatının sonuna kadar siyasetten tamamen uzak kaldı. İkdam 31 Ara­lık 1928'e kadar 11.384 sayı yayımlandı. 1935'te Ankara'da yapılan I. Matbuat Kongresi'ne katıldığı gün çok heyecan­lanarak kalp krizi geçirdi ve ertesi gün 27 Mayıs 1935'te öldü.

Gazetecilik faaliyeti yanında yayıncı­lıkla da meşgul olan Ahmed Cevdet, İkdam Kütüphanesi adı altında pek çok faydalı kitap yayımlamıştır. Salim ve Latifî tezkireleri, Evliya Çelebi Seyahatnâmesi'nin ilk altı cildi, Şemseddin Sa­mi'nin Kamûs-ı Türkî'si, Bursalı Mehmed Tâhir'in Türklerin Ulûm ve Fünûria Hizmetleri, Kemalpaşazâde'nin Divanı. Ali Şîr Nevâfnin Muhâkemetü'1-lugateynl Necip Âsım'ın Orhun Âbideleri, En Eski Türk Yazısı ve Bü­yük Türk Tarihi bu seride çıkan önem­li kitaplardandır.

Yazılarında sade bir dil kullanan Ah­med Cevdet'in Türkçülüğü ve Türkçeci­liği, hem dilinde hem fikir hayatında değişmeyen hareket çizgisini teşkil et­miştir. İkdam kısa sürede aynı fikri paylaşan pek çok yazarın toplandığı bir merkez ve yayın organı olmuş, Ahmed Cevdet daha ilk yıllardan itibaren Ah­med Midhat Efendi, Recâizâde Ekrem. Hüseyin Rahmi, Ahmed Râsim. Cenab Şahabeddin, Halid Ziya, Sâmipaşazâde Sezai, Hüseyin Dâniş. Fatma Aliye, Sâmih Rıfat. Hüseyin Kâzım. Veled Çelebi, Ahmed Refik. Ahmed Hikmet, Hamdul­lah Suphi, Ahmed Naim. Necip Âsim ve daha birçok yazarın roman, hikâye ve yazılarına yer vermiş ve bu şekilde dev­rin en seçkin yazar kadrosunu oluştur­muştur. Zengin iç ve dış haberleri, cid­di, seviyeli, ilgi çekici tefrika ve makale-leriyle kısa sürede gazeteyi okuyucula­ra sevdiren Ahmed Cevdet, böylece İk­dam'] devrin en çok satılan gazetesi haline getirmiştir. II. Meşrutiyetin ilâ­nından sonra gazetesinde bazı yenilik­ler yapan Ahmed Cevdet, ilk defa rota­tif baskı makinesini Türkiye'ye getirmiş, İkdam'in sayfalarını çoğaltmış ve böy­lece Türk gazeteciliğinde yeni ve olum­lu bazı adımlar atmıştır. ²⁷²