Tayanch iboralar:
Kristall panjara, erish nuqtasi, qotish nuqtasi, birlamchi kristallanish, ikkilamchi kristallanish, allotropic o’zgarishlar, solishtirma og’irlik
Metallshunoslik fanida metallarning ichki tuzilishi, kimyoviy tarkibi va xossalari orasidagi miqdoriy va sifat ko’rsatkichlari bog’liqligiga oid masalalar o’rganiladi.
Metall deb elektr va issiqlik o'tkazuvchanligi yuqori bo'lgan, shaffof bo'lmagan yaltiroq va plastikjismga aytiladi. Texnikada metallarni ikki guruhga bo'lish mumkin:
1) oddiy yoki sodda metallar (nisbatan boshqa kimyoviy elcmentlardan toza bo'lgan);
2) murakkab metallar yoki qotishmalar (metall asosida bir nccha elementlarning birikmasi bo'lgan).
D. I. Mendeleyev davriy sistemasiga ko'ra. hozirda 110 kimyoviy element bo'lib, shulardan 3/4 qismi metallar, qolgan qismi esa metallmaslardir. Metallar shunday ko'p bo'lishiga qaramasdan, sanoatda ularning juda oz soni ishlatiladi.
Sanoat ahamiyatiga ega bo'lgan asosiy metall bu temir (Fe) bo'lib, uning uglerod (C) bilan birikmasi qora metallarni tashkil etadi. Dunyo sanoatida ishlatiladigan metallarning 93 foizi qora metallardir (1-rasm). Qurilishning barcha sohalarida, mashina va mexanizmlarni tayyorlashda, asosan, qora metallar ishlatiladi. Qolgan metallar va ularning qotishmalari rangli metallar guruhiga kiradi. Rangli metallardan sanoat ahamiyatiga ega bo'iganlari mis (Cu), aluminiy (Al), magniy (Mg), titan (Ti), qo'rg'oshin (Pb), rux (Zn), qalay va boshqalar hisoblanadi. Ularning barchasi texnik ahamiyatga ega.
.Metallarning ichki tuzilishi
Kristallarni tashkil etgan zarrachalar shu kristallar hajmida geometrik tarzda tartibli joylashadi, bu joylashish kristall panjara deb aytiladi
Rentgen nurlari yorda-tnida olib borilgan tekshi-rishlar shuni ko'rsatadiki, aksari metallarning kristall panjaralari turlari quyida-gicha bo'ladi:
/. Markazlashgan kub panjara. Bimda kristall panjaraning o'zida 9 ta atom bo'lib, 8 ta atom kub burchaklari uchlarida, 1 ta atom esa kubning markazida joylashgan. Bunday panjara Fe, Na, Cr va boshqa metallarga xos.
Dostları ilə paylaş: |
