Tasdiqlayman

I. MAVZU: GAP MATN SIFATIDA FIKR IFODASIGA GAPNING

MANTIQIY VA GRAMMATIK TALABLARIGA RIOYA QILISH

II. Dars turi: ‗‗‗‗‗‗‗‗‗‗‗‗‗‗‗‗‗.

III. Dars vaqti: ___ daqiqa.

IV. Dars tipi: Yangi mavzuni o'zlashtirish.

V. Darsda qo'llaniladigan usullar:

- aqliy hujum, ananaviy o'qitish usullari.

VI. Darsda qo'llaniladigan nazorat turlari:

• 
  frontal savollar,
  
• 
  test savollari,
  
• 
  muammoli savollar.
  

VII. Dars maqsadlari:

A)Ta’limiy maqsadi:

Nazariy bilimlarni egallash, gap matn sifatida fikr ifodasi ekanligini bilish, gapni mantiqiy tomonlarini ajrata olish, gramatikani takrorlab mustahkamlash, mustaqil tarzda fikr bera olish.

B)Tarbiyaviy maqsad:

• 
  milliy g'oya va mafkurani o’quvchilar ongida shakillantirish
  
• 
  mutaxassislikka qiziqishni, ma'sulyat hissiyotlarini shakillantirish.
  
• 
  o'quvchilarda insonparvarlik, mehr shavqat tuyg'ularini shakillantirish.
  

E)Rivojlantiruvchi maqsad:

• 
  o'quvchilarni fikrlash qobilyatini o'stirish mavzuni o'rganish borasida o'quvchilarni jodiy yondoshishga yo'llash.
  
• 
  o’quvchilarda mustaqil fikrlashni, mustaqil mulohaza yuritishni shakillantirish.
  

VIII. Darsni o’tkazish joyi: _____________________

IX. Mavzuni boshqa fanlar bilan va shu fandagi boshqa mavzular bilan bog’lash, hayot bilan bog’lash.

Adabiyot «She’rning tuzilishi».

Til tarixi «O’ zbek tilining shakllanishi».

X. Kerakli bilimlar doirasi:

1 . Gap matnini davomiyligi, fikr ifodasida gapning mantiqiyligi.

XI. Darsni jihozlash:

a) slayd, kpdoskop

b) ko’rgazmali qurollar

d) tarqatma test va savollar

e) adabiyotlar

DARSNING XRONOLOGIK XARITASI.

№	DARSNING XRONOLOGIK XARITASI	VAQTI
1	Tashqiliy qism	daqiqa
2	o’qituvchining kirish so’zi	daqiqa
3	o’quvchilarning bilimini tekshirish	_ daqiqa
4	Yangi mavzuning bayoni	daqiqa
5	Yangi mavzuni mustahkamlash	daqiqa
6	Darsning yakuni	daqiqa
7	Uyga vazifa	daqiqa
	Jami	daqiqa

12. DARSNING TEXNOLOGIK XARITASI.

№	Dars Bosqich-lari	Ta’lim beruvchining Faoliyati	Ta’lim oluvchining faoliyati	Texnologiya
				Metod	Shakl	Vosita
1	Tayyor-lov __ daqiqa	Maqsad va natijalarni belgilash, mantiqiy struktura va texnologik xarita tuzish. Kichik guruhlarni shakllantirish va ularga topshiriqlar berish. Maqsad: o’quvchilar bilimlarini tekshirish yangi mavzuni o’zlashtirish	O’quvchilar darsga kirmasdan oldin maxsus belgili qog’ozlarni olib, o’sha qog’ozchada ko’rsatilgan guruhga borib o’tiradi.	Noan’anaviy	Guruh-larni shakl-lantirish	Taqsimlash qog’ozchalari
2	Mavzuga kirish __ daqiqa	Darsni boshlanishidan oldin o’quvchilar bilan tanishadi. Mavzu nomi, maqsad,natija va baholash mezonlarini e’lon qiladi.Tanishuvda “_____________________________” usulini qo’llash.	Mavzu nomi, maqsad, natija va baholash mezonlarini daftariga belgilab oladi. O’quvchilar o’zining fikrlarini yozadi.	Mavzu _____________________________________________________________________________	Guruh-lar	Ko’rgazma doska, bo’r
3	O’quvchi-larning oldingi bilimlarini tekshirish _____ daqiqa	O’quvchilarning oldingi bilimlarini tekshirish maqsadida boshlang’ich nazorat olinadi (savollar ilova qilinadi)	O’quvchilar javoblarni belgilashadi. Odob axloq bo’yicha qo’shimcha malumotlar olishadi.	An’anaviy nazorat usuli	Guruh	Savollar Doska va bo’r, o’quv daftarlari
4	Yangi mavzu-ning bayoni _____ daqiqa	Yangi mavzu bayon qilinadi. Ko’rgazma yordamida mavzuni tushunturadi. ___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________	Mavzuga oid ma’lumotlarni yozib olishadi. Ko’rgazmadagi, tarqatma materialdagi ma’Iumotlarni kuzatishadi.	Ma’ruza yangi mavzu bayon qilish davomi-da slayd ko’rgaz- madan foydala niladi. Hayotdan misollar keltiriladi.	Guruh-lar	Slayd, mavzu bo’yicha yozilgan materiallar doska va bo’r
5	Taqdimot ______ daqiqa	Savollar beradi. Kichik guruhlarda bajariladigan ishlarni eshitadi, kamchiliklarni tuzatadi.G’olib guruxni e’lon qiladi.O’quvchilar baholanadi.	Frontal savollarga javob berishadi.Qo’ shimcha savollarga javob beradilar. Guruh sardorlari mustaqil ishni taqdim qiladi.	Muhokama va mustaqil ishlash	Guruh-chalar	Daftar, doska va boqa. Baholash mezonini varag’i.
6	Baholash ____ daqiqa	Kichik guruhlarga berilgan topshiriqlar va savollar natijalarini umumlashtiradi. Qaysi guruh g’olib ekanligini e’lon qiladi.	Guruhchalar bir-birlarini Baholaydilar. Javoblarning to’grisini yozib oladi	Munozara	Guruh-chalar	Doska, bo’r, ko’rgazmali qurollar, tarqatmalar
7	Umum-lashtirish _____ daqiqa	Guruhlarning faoliyatlari umumlashtiriladi. Faol o’quvchilar alohida ko’rsatiladi. O’quvchilar baholanadi va baholar izohlanadi.	Tinglaydilar. Umumlashtirish bo’yicha, fikrlarini bildiradilar.	Sunbat-mulohaza	Guruh-chalar	Baholash mezonlari varaqasi.
8	Darsga yakun yasash ____ daqiqa	Darsni yakunlaydi. Uyga vazifa beradi o’quv adabiyoti ________________________________________________________________________________________	Tinglaydilar. Topshiriqlar o’quv adabiyotlar nomini yozib oladilar.	Ma’ruza	Umumiy	Ma’ruza matni o’quv adabiyotlar, daftarlar, doska va bo’r

DARS BOSQICHLARINING MAZMUNI.

1. Tashkiliy qism:

O'qituvchining o'quvchilar bilan salomlashishi, davomatini aniqlash, o'quv xonasining tozaligi va o’quvchilarning mashg'ulotga tayyorganligini tekshirish.

2. O ‘qituvchinbing kirish so‘zi;

Bu bosqishda, o’qituvchi o'tiladigan yangi mavzu nomi, dars o'tish rejasi bilan o’quvchilarni tanishtiradi.

MAVZU: GAP MATN SIFATIDA. FIKR IFODASIGA GAPNING MANTIQIY VA GRAMMATIK TALABLARIGA RIOYA QILISH

REJA:

1. Matn atamasining ma'nosi.

2. Malnning eng kichik birligi gapdir.

3. Matnning hajmi.

4. Matndagi gaplarning bog'lanishi.

5. Gaplardagi so'zlarning bog'lanishi.

Oqituvchi o'quvchilar diqqatini yangi mavzugajalb etishi vaiilarni o'zlashtirishga tayyorlashi kerak.

3.O 'quvchilarning bilimini tekshirish:

Bu bosqichda o'qituvchi mashg'ulot mavzusi mazmunidan kelib chiqqan holda yangi pedogogik texnalogiyalar asosida o'tilgan mavzu bo’yicha o’quvchilar o'zlashtirgan bilimlarini quyidagi so'rov usullaridan foydalangan holda aniqlashi kerak.

Yakka savollar.

1. Bo'yoqdor va be’taraf so'zlar qanday so'zlar?

2. Ularga alohida -alohida misollar keltiring?

3. Ijobiy va salbiy bo'yoqdor so'zlar xaqida ayting?

4. Yangi mavzuni tushuntirish:

Bu busqichda o’qituvchi o'quv dasturiga asoslanib, o’quvchilarga kerakli bilim doirasi bo’yicha mavzuni tushuntiradi.
Matn sintaktik tekshiruv joyi.

U sintaktik hodisa sifalida maxsus leksik grammatik vositalar va umumiy mazmun talabi bilan birikkan birdan ortiq mustaqil gap turining yig'indisidan iborat. Matn o'ziga xos murakkab tuzilishga ega bo'lgan nutqning eng yirik ifodasidir.

Matn nutq birligi sifatida kichik birliklarning yirik birliklarga ergashib tobelashish asosida yuzaga chiqadi.

Matn leksik grammatik va stilistik yig'indisidan iborat.

“Matn” (termini) atamasi ostida bir ma'noda, bir necha gaplardan tashkil topgan, tugallangan fikr anglatuvchi nutq ko'rinishi tushunilsa, ikkinchi bir ma'noda bir butun poetik (she'riy) yoki prozik (sochma) asar, gazo’a yoki jurnal maqolasi, ilmiy ma'ruza referat yoki boshqa yozma nutq ko'rinishi, va'zan bir butun asarning bo'limlari qismlari va ularni tashkil qiluvchi abzaslar tushuniladi.

Matn bo'lishi uchun gaplar mazmuniy va tuzilishi jixatidan bog'langan bo'lishi shart. Uning tarkibidagi gaplar mustaqil xolda xam umumiy bir mazmunni ifodalash uchun xizmat qiladi. Shu mavzuni matn birliklari yordamida xar tomonlama yoritiladi.

Inson alohida olingan so'zlar bilan emas, gaplar va matnlar yordamida gapiradi, boshqalar bilan fikr almashadi. Matn til birliklari yig'indisining xarakatdagi ko'rinishidir, eng kichik birligidir. Xar qanday matnning umumiy bir xususiyati ketma-ketlikdir. Ketma-ketlik ostida umumiy fikrni yuzaga chiqaruvchi ifoda vositalari (gap turlari) ning zanjiri nutq formasida joylashuvi tushuniladi.

Matn xajmi jixatidan eng kichik (ariza, malumotnoma, e'lon) yoki eng katta (roman, povest) bo'ladi.

Matn grammatik jihatdan mustaqil shakllangan gaplardan tuziladi. Gaplar sodda va qo'shma gaplarga bo'linadi. Ma'lumki qo'shma gaplar savab, natija, shart, payt, aniqlash, izohlash kabi mazmuniy munosavatlar ifodalanadi. Bu munosavatlar qo'shma gapning mavjud uch turi bog'lovchisiz, bog'langan ergash gapli qo'shma gaplarda bo'laklarni o'zaro biriktiruvchi sintaktik aloqa vositalari (intonatsiya, talaffuz, bog'lovchilar bog'lovchi vazifasidagi so'zlar gap bo'laklari tartibi, olmoshlar kabilar) orqali aniqlanadi. Matnlarda esa sintaktik aloqa bir butun gaplar abzaslar, qismlar, bo'limlar, boblar o'rtasida yuzaga chiqib matnning mazmunini ta'minlaydi. Gaplar orasida mustaxkam mazmuniy aloqa o'rnatiladi. Istalgan so'zlarni biriktirib, so’z birikmasi xosil qilib bo'lmaydi. Masalan: quyidagi gapni olaylik; Erta vahor dexqonlar ishga kirishadilar, olmalar pishib yerga to'kila boshlaydi. Bugungi yoshlar serg'ayrat va jo'shqinligi bilan ajralib turadilar. Yuqoridagi uchala gapni bir matnga kiritib bo'lmaydi. Chunki ular mazmunan turlicha gaplardir. Ular orasida xech qanday bog'liqlik yo'q.

Bu yil qish qishligini qildi. Qishning birinchi kunidan boshlab ko'p qor yog'di. Sovuq qattiq bo'lib, hovuz va ariqlar muzladi. Chunki ular qor yog'ishi bilan turli o'yinlar bilan mashg'ul bo'ladilar.

Yuqoridagi gaplar esa ham mazmunan matn grammatik jixatdan chamvarchas bog'langan holda, bir butun matnni tashkil etadi. 1-2-3 gaplar orasida esa natija munosavati yuzaga chiqqan. 4-5 gap orasida ham izohlash munosavati yuzaga chiqqan.

Gaplar orasidagi so'zlar qanday bog'lanadi? So'zlar avvalo leksik va grammatik jihatdan bog'lanadi. Bunday so'zlardan, so’z birikmalaridan gaplar tuziladi. Bizga ma'lumki so’z birikmalari uch xil yo'1 bilan birikadi: boshqaruv, bitishuv, moslashuv. Bitishuv yo'li bilan so'zlar ma'no jixatidan biriksa, boshqaruv va moslashuv yo'li bilan grammatik jixatdan bog'lanadi.

Leksik bog'lanish ma'no jixatdan bog'lanishdir.

Grammatik bog'lanish esa qo’shimchalar yordamida bog'lanishdir.

5. Yangi mavzuni mustahkamlash.

Bu bosqichda o'qtuvchi o’quvchilarning bilitn doirasini kengaytirib, yangi mavzuni mustahkamlash uchun quydagi savollardan foydalanishi mumkun;

Yakka savollar:

1. Fikr ifodasini gapda qanday mantiiqiy vagrammatik talablar qo’yiladi?

2. So'zlarni bog'lanishidatil vositalarining hissasi qanday?

3. Gapdatartib va ohangni o'zgarishi imkoniyatlari qanday?

Dars yakuni:

o’qituvchi o'tgan yangi mavzu b'oyicha tushunmagan savollarga javob beradi, darsni mustahkamlashdagi o’quvchilar javobini muhokama qilib, o’quvchilar bilmini vaholaydi va darsni yakunlaydi.

6. Uyga vazifa:

“Ona tili va adabiyot” darsligi A. Rafiyev, N. G’ulomova. Tinish belgilari haqidagi qoidalarni yod olish.

O’qituvchi uchun adabiyotlar:
1. “Ona tili va adabiyot” darsligi A. Rafiyev, N. G’ulomova.

2. G’.Abdurahmonov, H.Rustamov. “Ona tili” darsligi 10-11-sinflar uchun.

3. “Lingvistik terminlarni izohli lug'ati” A.Xojiyev. “O'quvchi” 1985 yil.

4. A.S.Erkinov “Matnshunoslikka kirish” Toshkent 1987 yil.

5. A. Mamajonova “Tekst lingvistikasi” Toshkent 1989 yil.

1. MAVZU: DIALOGIK MATN TUZILISHI, IKKI AZOLI SAVOL — JAVOB, BUYRUQ, ZIDDIYATLI MUNOZARALI, VA KO’P
A’ZOLI DIALOGIK MANT.

2.Dars turi: ‗‗‗‗‗‗‗‗‗‗‗‗‗‗‗‗‗‗‗

3.Dars vaqti:____ daqiqa.

4.Dars tipi: Yangi mavzuni o zlashtirish.

5. Darsda qo'llaniladigan usullar:

- aqliy hujum, ananaviy o'qitish usullari.

6. Darsda qo'Haniladigan nazorat turlari:

• 
  fronlal savollar,
  
• 
  test savollari,
  
• 
  muammoli savollar.
  

7. Dars maqsadlari:

1. 
   Ta'limiy maqsadi:
   

Nazariy bilimlarni egallash, dialogie matnni asosiy xususiyatlarini bilish, ularni turlarini ajtara olish, gramatikani lakrorlab mustahkamlash, mustaqil tarzda fikr bera olish.

B) Tarbiyaviy maqsad:

• 
  milliy g'oya va mafkurani o’quvchilar ongida shakillantirish
  
• 
  mutaxassislikka qiziqishni, ma’sulyal hissiyotlarini shakillantirish.
  
• 
  o’quvchilarda insonparvarlik, mehr shavqat tuyg'ularini shakillantirish.
  

E) Rivojlanliruvchi maqsad:

• 
  o'quvchilami fikrlash qobilyatini o'stirish
  
• 
  mavzuni o'rganish borasida o'quvchilatni jodiy
  
• 
  yondoshishga yo'llash.
  
• 
  o’quvchilarda mustaqil fikrlashni, mustaqil mulohaza yuritishni shakillantirish
  

8. Darsni o'tkazish joyi: __________________

9.Mavzuni boshqa fanlar bilan va shu fandagi boshqa mavzular bilan bog'lash, hayot bilan bog'lash.

• 
  Adabiyot “She’rning tuzilishi”
  
• 
  Til tarixi “O'zbek tilining shakllanishi”.
  

X. Kerakli bilimlar doirasi:

Gap matnini davomiyligi, fikr ifodasida gapning mantiqiyligi.

XI. Darsni jihozlash:

• 
  slayd, kodoskop
  
• 
  ko'rgazmali qurollar
  
• 
  tarqatma test va savollar
  
• 
  adabiyotlar.
  

DARSNING XRONOLOGIK XARITASI.

№	DARSNING XRONOLOGIK XARITASI	VAQTI
1	Tashqiliy qism	daqiqa
2	o’qituvchining kirish so’zi	daqiqa
3	o’quvchilarning bilimini tekshirish	_ daqiqa
4	Yangi mavzuning bayoni	daqiqa
5	Yangi mavzuni mustahkamlash	daqiqa
6	Darsning yakuni	daqiqa
7	Uyga vazifa	daqiqa
	Jami	daqiqa

12. DARSNING TEXNOLOGIK XARITASI.

№	Dars Bosqich-lari	Ta’lim beruvchining Faoliyati	Ta’lim oluvchining faoliyati	Texnologiya
				Metod	Shakl	Vosita
1	Tayyor-lov __ daqiqa	Maqsad va natijalarni belgilash, mantiqiy struktura va texnologik xarita tuzish. Kichik guruhlarni shakllantirish va ularga topshiriqlar berish. Maqsad: o’quvchilar bilimlarini tekshirish yangi mavzuni o’zlashtirish	O’quvchilar darsga kirmasdan oldin maxsus belgili qog’ozlarni olib, o’sha qog’ozchada ko’rsatilgan guruhga borib o’tiradi.	Noan’anaviy	Guruh-larni shakl-lantirish	Taqsimlash qog’ozchalari
2	Mavzuga kirish __ daqiqa	Darsni boshlanishidan oldin o’quvchilar bilan tanishadi. Mavzu nomi, maqsad,natija va baholash mezonlarini e’lon qiladi.Tanishuvda “_____________________________” usulini qo’llash.	Mavzu nomi, maqsad, natija va baholash mezonlarini daftariga belgilab oladi. O’quvchilar o’zining fikrlarini yozadi.	Mavzu _____________________________________________________________________________	Guruh-lar	Ko’rgazma doska, bo’r
3	O’quvchi-larning oldingi bilimlarini tekshirish _____ daqiqa	O’quvchilarning oldingi bilimlarini tekshirish maqsadida boshlang’ich nazorat olinadi (savollar ilova qilinadi)	O’quvchilar javoblarni belgilashadi. Odob axloq bo’yicha qo’shimcha malumotlar olishadi.	An’anaviy nazorat usuli	Guruh	Savollar Doska va bo’r, o’quv daftarlari
4	Yangi mavzu-ning bayoni _____ daqiqa	Yangi mavzu bayon qilinadi. Ko’rgazma yordamida mavzuni tushunturadi. ___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________	Mavzuga oid ma’lumotlarni yozib olishadi. Ko’rgazmadagi, tarqatma materialdagi ma’Iumotlarni kuzatishadi.	Ma’ruza yangi mavzu bayon qilish davomi-da slayd ko’rgaz- madan foydala niladi. Hayotdan misollar keltiriladi.	Guruh-lar	Slayd, mavzu bo’yicha yozilgan materiallar doska va bo’r
5	Taqdimot ______ daqiqa	Savollar beradi. Kichik guruhlarda bajariladigan ishlarni eshitadi, kamchiliklarni tuzatadi.G’olib guruxni e’lon qiladi.O’quvchilar baholanadi.	Frontal savollarga javob berishadi.Qo’ shimcha savollarga javob beradilar. Guruh sardorlari mustaqil ishni taqdim qiladi.	Muhokama va mustaqil ishlash	Guruh-chalar	Daftar, doska va boqa. Baholash mezonini varag’i.
6	Baholash ____ daqiqa	Kichik guruhlarga berilgan topshiriqlar va savollar natijalarini umumlashtiradi. Qaysi guruh g’olib ekanligini e’lon qiladi.	Guruhchalar bir-birlarini Baholaydilar. Javoblarning to’grisini yozib oladi	Munozara	Guruh-chalar	Doska, bo’r, ko’rgazmali qurollar, tarqatmalar
7	Umum-lashtirish _____ daqiqa	Guruhlarning faoliyatlari umumlashtiriladi. Faol o’quvchilar alohida ko’rsatiladi. O’quvchilar baholanadi va baholar izohlanadi.	Tinglaydilar. Umumlashtirish bo’yicha, fikrlarini bildiradilar.	Sunbat-mulohaza	Guruh-chalar	Baholash mezonlari varaqasi.
8	Darsga yakun yasash ____ daqiqa	Darsni yakunlaydi. Uyga vazifa beradi o’quv adabiyoti ________________________________________________________________________________________	Tinglaydilar. Topshiriqlar o’quv adabiyotlar nomini yozib oladilar.	Ma’ruza	Umumiy	Ma’ruza matni o’quv adabiyotlar, daftarlar, doska va bo’r