Tasdiqlayman

A. Asosiv:

1. A.Raviyev. N. G’ulomova. “Onatili va adabiyoti”. Kasb-hunar kollejlari uchun darslik “Sharq” NMAK 2002 y. 2. G’.Abdurahmonov. H.Rustamov. Onatili 10-11 sinflar uchun darslik. Toshkent “O’qituvchi” 1998 yil.

B. Qo’shimcha:

1. G’.Abdurahmonov va boshqalar. Hozirgi o'zbek adabiy tili. Oliy o'quv yurtlari studentlari uchun qo'llanma. Toshkent “O’qituvchi” 1981 y.

2. Nurmonov, N. Mahmudov, A. Sobirov, Sh.Yusupov. Hozirgi o'zbek adabiy tili. Akademik litseylaraing 3 - bosqich talavalari uchun darslik. Toshkent A.Qodiriy nomidagi xalq merosi nashriyoti 2003 y.

DARS BOSQICHINING MAZMUNI.

1. Tashkiliv qism.

O’qituvchi o'qnvchilar bilan salomlashadi. O'quv xonasining tozaligini lo’chiradi, xonani ko'rgazmuli qitroliar, texnik - axborot vositalar bilan johozlanishi, o qitiladigan mavzuga mosligiga e labor beradi. navvatchini aniqlab, davomatni tekshiradi. o'quvchilaming tayyorgarligi( kitob, daftari, ruchka kabi o 'quv qurollari va kiyinishi) ni tekshiradi

2. O ‘qituvchining kirish so’zi.

Bu bosqichda o’qituvchi o’quvchilarni bilimlarini esga olish uchun savollar beradi. yangi mavzu nomini aytadi va dars o'tish rejasi, darsning maqsadi bilan o’quvchilarni tanishtiradi hamda ularni doskaga yozib qoyadi. O'qiluvchi o’quvchilarning diqqatini yangi mavzuga jalb etishi va ularni darsni o 'zlashtirishga, bilimiarini puxta egallashga tayyorlashi kerak.
3. O’quvchilarning egallagan bilimini tekshirish va vaholash;

O’qituvchi o‘tilgan mashg'ulol mavzusidan kelib chiqib o'quvchilarning bilimini tekshiradi.

Frontal savollar.

1) Gap nima?

2) Matn deganda nimani tushinasiz?

3) Diologik matn shakllari haqida gapiring.

O’qituvchi o’quvchilarni javob berishdagi xato va kamchiliklarini to'g'rilaydi, tushuntiradi. O’quvchilar tomonidan yaxshi o’zlashtirilmagan bo’limlarni qisqacha so'zlab beradi.

4. Yangi mavzuni tushuntirish:

Bu busqichda o’qituvchi o'quv dasturiga asoslanib, o 'quvchilarga kerakli bilim doirasi bo 'yicha mavzuni tushuntiradi va o 'quvchilar ma 'ruzaning asosiy qismlarini dafiarga yozib oladilar. o 'qituvchi yangi mavzuni tushintirishda innovatsion vayangi axborot texnologiyalaridan foydalanib o 'quvchilar hamkorligidu ularning fikrlashi uchun yo llanmalar berih ishlaydi.

Tayanch iboralar: So 'zlashuv uslubi, rasmy aslub, ilmiy uslub, vadiiy uslub

Bilib oling:

Tavsifiy (monologik) matn so'zlovchi yoki yozuvchi tomonidan vayon etilgan voqea-hodisa, narsa yoki shaxs tasviri, tavsifi yoxud xavar, ma'lumot vayonidir. Maqola, insho ham tavsifiy matnning bir turi sanaladi.

Malum voqea-hodisalarga, narsa va shaxslarga oid fikr-mulohaza bildirish, ularni vadiiy-tasviriy vositalar yoki dalillar bilan tariflash, izohlash, isbotlash, asoslash tavsifiy matnga xos xususiyatlardandir. Shuning uchun bunday matnda belgi-xususiyatni ifodalovchi so'zlar, atamalar, modal so'zlar, fe'lning funksional shakllari, ravishlar faol qo'llanadi.

Tavsifiy matn yaratishda uyushiq bo’laklar, ajratilgan gap bo'laklari, atov gaplar, qo'shma gap ko'rinishlaridan keng foydalaniladi.

Tavsifiy matn ilmiy, publitsistik, rasmiy-idoraviy, shuningdek, vadiiy uslubga xosdir.

1-mashq.

A.Qodiriy “O'tkan kimlar” romanidan olingan Kumushbibi tasviriga oid parchani o'qib, belgi-xususiyat bildiruvchi so'zlami ajratib ko'chiring. Bu so'zlar nimalarni tasvirlashga qaratilganligini aniqlang.

‘... Uning qora zulfi par yostiqning turli tomoniga tartibsiz suratda tuzg'ib, quyuq jingilak kiprik ostidagi tim qora ko'zlari bir nuqtaga tikilgan-da, nimadir bir narsani ko'rgan kabi... qop-qora karaon, o'tib ketgan nafis, kiyik qoshlari chimirilgan-da, nimadir bir narsadan cho'chigan kabi... to'lgan oydek g'uborsiz oq yuzi bir oz qizillikka aylangan-da, kimdandir uyalgan kabi... Shu vaqt ko'rpani qayirib ushlagan oq qo'llari bilan latif burnining o'ng tomonida, tabiat aning nihoyatda usta qo'ti bilan qo'ndirilgan qora xolini qashidi va boshini yostiqdan o'tirdi. Sariq rupoh atlas ko'ylakning ustidan uning o'rtacha ko'kragi bir oz ko'tarilib turmoqda edi. Turib o'tirgach, boshini bir silkitdi-da, ijirg'anib qo'ydi. Silkinish orqasida uning yuzini to'zg'igan soch tolalari o'rab olib jonsiz bir suratga kirgizdi. Bu qiz suratida ko'ringan malak qutidorning qizi—Kumushbibi edi!’

2-mashq.

O'zingiz yoqtirgan vadiiy qahramon yoki san'atkor aktyorning qiyofasini va tabiatini tasvirlab matn tuzing.

3-mashq.

Berilgan matn parchalarini o'qing, ular favsifiy matnning qaysi shakllariga xosligini aniqlang, mazmun jihatdan vayon usuli qanaqaligini belgilang va shular asosida farqlairini izohlang.

I. “...Shunday qilib, til juda katta ma'rifiy ahamiyatga ega ekan. Ammo tilning ahamiyati bu bilan tugamaydi. Uning juda ulug' vadiiy ahamiyati ham bor. Tilning vadiiy imkoniyati cheksizdir. Til insoniyatining cheksizligi va ahamiyatining nihoyatda ulug'ligi uning ham moddiy, ham ma'naviy olamini qamrab olganligida .”

(A.Rustamov)

II.”... Cho’lpon o'rta bo'y, to'lachadan kelgan, doimo yumaloq gardishli oddiy ko'zoynak taqib yuradigan odam edi. U juda serandisha, odamlarga behosdan ozor berib qo’yishdan cho'chiydigan, ko'ngilchan va chinakam shoirona tabiatga ega edi. Arzimagan narsaga xunobi chiqib, fig'oni falakka etar, asabiylashar, yana arzimagan savab bilan kayfiyati joyiga kelib qolardi”

(M. Burxonov)

TAKRORLASH UCHUN SAVOLLAR:
1. Tavsifiy matn deb nimaga aytiladi?

2. Tavsifiy matn qaysi uslubga xos?

ADABIYOTLAR:
1. “O'zbek tili va adabiyoti”darsligi, H.Yusufiy va boshqalar, “Farg'ona”-2000”

2. Abdullayev F. “Til qanday rivojlanadi” T., 1977.

3.Tursunov U , O'rinboyev B., Aliyev A. O'zbek adabiy tili tarixi. T,1995.
I. MAVZU: GAPNING SHAKILY MAZMUNIY TUZILISHI.

2. Dars turi: ‗‗‗‗‗‗‗‗‗‗‗‗‗‗‗‗‗‗‗-.

3.Dars vaqti: ____ daqiqa.

4.Dars tipi: Yangi mavzuni o’zlashtirish.

5. Darsda qo'llaniladigan usullar:

- aqliy hujum, muz yorar.

6. Darsda qo'llaniladigan nazorat turlari:

• 
  og‘zaki, yozma.
  

7. Dars maqsadlari:

A) Ta'limiv maqsadi:

Mavzu bo’yicha o’quvchilarning bilimini, malakasini oshirish va shu mavzu bo’yicha ma'lumotlar berish.

B) Tarbivaviy maqsad:

• 
  milliy g'oya va maikurani o’quvchilar ongida shakillantirish
  
• 
  mutaxassislikka qiziqishni, ma'sulyat hissiyotlarini shakillantirish.
  
• 
  o’quvchilarda insonparvarlik, mehr shavqat tuyg'ularini shakillantirish.
  

C) Rivoilantiruvchi maqsad:

• 
  o’quvchilarni fikrlash qobilyatini o'slirish
  
• 
  mavzuni o'rganish borasida o’quvchilarni jodiy yondoshishga y o’ llash.
  
• 
  o’quvchilarda mustaqil fikrlashni, mustaqil mulohaza yuritishni shakillantirish.
  

8. Darsni o'tkazish joyi: _____________________

9. 
   Mavzuni boshqa fanlar bilan va shu fandagi boshqa mavzular bilan bog'lash, hayot bilan bog'lash:
   

• 
  Adabiyot
  
• 
  Til tarixi
  

10. Kerakli bilimlar doirasi:

1. 
   Gapning turlarida sinonimiya ko‘lamini.
   
2. 
   Matn tuzish va uni o‘zgartirishda bundan foydalanish yo‘llarini.
   
3. 
   “Borligimiz senga vaxshida – Vatan” mavzusida talimiy vayonini.
   

XI. Darsni jihozlash:

• 
  slayd, kodoskop
  
• 
  ko'rgazmali qurollar
  
• 
  tarqatma test va savollar
  
• 
  adabiyotlar.
  

DARSNING XRONOLOGIK XARITASI.

№	DARSNING XRONOLOGIK XARITASI	VAQTI
1	Tashqiliy qism	daqiqa
2	o’qituvchining kirish so’zi	daqiqa
3	o’quvchilarning bilimini tekshirish	_ daqiqa
4	Yangi mavzuning bayoni	daqiqa
5	Yangi mavzuni mustahkamlash	daqiqa
6	Darsning yakuni	daqiqa
7	Uyga vazifa	daqiqa
	Jami	daqiqa

12. DARSNING TEXNOLOGIK XARITASI.

№	Dars Bosqich-lari	Ta’lim beruvchining Faoliyati	Ta’lim oluvchining faoliyati	Texnologiya
				Metod	Shakl	Vosita
1	Tayyor-lov __ daqiqa	Maqsad va natijalarni belgilash, mantiqiy struktura va texnologik xarita tuzish. Kichik guruhlarni shakllantirish va ularga topshiriqlar berish. Maqsad: o’quvchilar bilimlarini tekshirish yangi mavzuni o’zlashtirish	O’quvchilar darsga kirmasdan oldin maxsus belgili qog’ozlarni olib, o’sha qog’ozchada ko’rsatilgan guruhga borib o’tiradi.	Noan’anaviy	Guruh-larni shakl-lantirish	Taqsimlash qog’ozchalari
2	Mavzuga kirish __ daqiqa	Darsni boshlanishidan oldin o’quvchilar bilan tanishadi. Mavzu nomi, maqsad,natija va baholash mezonlarini e’lon qiladi.Tanishuvda “_____________________________” usulini qo’llash.	Mavzu nomi, maqsad, natija va baholash mezonlarini daftariga belgilab oladi. O’quvchilar o’zining fikrlarini yozadi.	Mavzu _____________________________________________________________________________	Guruh-lar	Ko’rgazma doska, bo’r
3	O’quvchi-larning oldingi bilimlarini tekshirish _____ daqiqa	O’quvchilarning oldingi bilimlarini tekshirish maqsadida boshlang’ich nazorat olinadi (savollar ilova qilinadi)	O’quvchilar javoblarni belgilashadi. Odob axloq bo’yicha qo’shimcha malumotlar olishadi.	An’anaviy nazorat usuli	Guruh	Savollar Doska va bo’r, o’quv daftarlari
4	Yangi mavzu-ning bayoni _____ daqiqa	Yangi mavzu bayon qilinadi. Ko’rgazma yordamida mavzuni tushunturadi. ___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________	Mavzuga oid ma’lumotlarni yozib olishadi. Ko’rgazmadagi, tarqatma materialdagi ma’Iumotlarni kuzatishadi.	Ma’ruza yangi mavzu bayon qilish davomi-da slayd ko’rgaz- madan foydala niladi. Hayotdan misollar keltiriladi.	Guruh-lar	Slayd, mavzu bo’yicha yozilgan materiallar doska va bo’r
5	Taqdimot ______ daqiqa	Savollar beradi. Kichik guruhlarda bajariladigan ishlarni eshitadi, kamchiliklarni tuzatadi.G’olib guruxni e’lon qiladi.O’quvchilar baholanadi.	Frontal savollarga javob berishadi.Qo’ shimcha savollarga javob beradilar. Guruh sardorlari mustaqil ishni taqdim qiladi.	Muhokama va mustaqil ishlash	Guruh-chalar	Daftar, doska va boqa. Baholash mezonini varag’i.
6	Baholash ____ daqiqa	Kichik guruhlarga berilgan topshiriqlar va savollar natijalarini umumlashtiradi. Qaysi guruh g’olib ekanligini e’lon qiladi.	Guruhchalar bir-birlarini Baholaydilar. Javoblarning to’grisini yozib oladi	Munozara	Guruh-chalar	Doska, bo’r, ko’rgazmali qurollar, tarqatmalar
7	Umum-lashtirish _____ daqiqa	Guruhlarning faoliyatlari umumlashtiriladi. Faol o’quvchilar alohida ko’rsatiladi. O’quvchilar baholanadi va baholar izohlanadi.	Tinglaydilar. Umumlashtirish bo’yicha, fikrlarini bildiradilar.	Sunbat-mulohaza	Guruh-chalar	Baholash mezonlari varaqasi.
8	Darsga yakun yasash ____ daqiqa	Darsni yakunlaydi. Uyga vazifa beradi o’quv adabiyoti ________________________________________________________________________________________	Tinglaydilar. Topshiriqlar o’quv adabiyotlar nomini yozib oladilar.	Ma’ruza	Umumiy	Ma’ruza matni o’quv adabiyotlar, daftarlar, doska va bo’r

DARS BOSQICHLARINING MAZMUNI.

I. Tashkiliy qism:

O’qituvchining o’quvchilar bilan salomlashishi,davomatini aniqlash, o'quv xonasining tozaligi va o’quvchilarning mashg'ulotga tayyorganligini tekshirish.

II. O 'qituvchinbing kirish so 'zi:

Bu bosqishda, o’qituvchi o'tiladigan yangi mavzu nomi, dars o'tish rejasi bilan o’quvchilarni tanishtiradi.

MAVZU: GAPNING SHAKILY MAZMUNIY TUZILISHI.

REJA:

1. 
   Gapning turlarida sinonimiya ko’lami.
   
2. 
   Matn tuzish va uni o'zgartirishda bundan foydalanish yo'llari.
   
3. 
   “Borlig’imiz senga vaxshida – Vatan” mavzusida ta'limiy vayon.
   

Oqituvchi o’quvchilar diqqatini yangi mavzuga jalb e’tish va ularni o'zlashyrishga tayyorlashi kerak.

III. O 'qitvchilarning bilimini tekshirish:

Bu bosqichda o'qiluvchi mashg'ulot mavzusi mazmunidan kelib chiqqan holda yangi pedogogik texnalogiyalar asosida o'tilgan mavzu bo’yicha o’quvchilar o'zlashtirgan bilimlartni quyidagi so'rov usullaridan foydalangan holda aniqlashi kerak.

Yakka savollar.

1. Tavsifiy matn deb nimaga aytiladi?

2. Tavsifiy matn qaysi uslubga xos?

3. Tavsifiy matnni taxlil qilib bering?

IV. Yangi mavzuni tushuntirish:

Bu busqichda o’qituvchi o'quv dasturiga asoslanib, o’quvchilarga kerakli bilim doirasi bo’yicha mavzuni tushundradi.
TAYANCH IBORALAR: Sintaktik komtruksiyalar, sodda gap, qo'shma gap.
Ma'lumki, bir xil strukruraga ega bo'lgan gaplarning qayta-qayta qo'llanishi kitobxonni yoki tinglovchini zeriktiradi. Rang-varang gap strukruralaridan foydalanish esa tinglovchi yoki o'quvchida qiziqishni kuchaytiradi, ifoda qilayotgan voqea-hodisalar haqidagi fikrning talsirchanligini oshiradi.

Fikrni ta'sirli ifoda qilish uchun sinonimik gaplarga - parallel sintaktik konstruksiyalarga murojaat qilinadi. Ular nutqni bir xil strukturadagi qaytariqlardan holi qilishga yordam beradi.

Bir fikrni tuzilishi jihatidan turli xarakterga ega bo’lgan gaplar orqali ifoda etish bilan ham sintaktik sinonimiya hodisasini yuzaga chiqarish mumkin.

Bunday sinonimiya sodda va qo'shma gaplar orasida kuzatiladi.

Sodda gapda harakat-holat yoki belgi-xususiyat murakkab tushuncha sifatida qayd etiladi, qo'shma gapda esa ana shu tushuncha hukmga aylanadi, natijada tinglovchining diqqatini bir nuqtaga tortish imkoniyati tug'iladi. Bunday imkoniyat faqat qo'shma gapdagina mavjud;

Sodda gap - Mehnatsiz rohat yo 'q. (Maqol).

Qo'sbma gap- Mehnat bo’lmasa, rohat yo 'q.

Sodda gap - Men yosh to'kish bekorligini bilaman,

Qo'shma gap - Men bilaman: yosh to'kish bekor (Ilyun)

l-mashq. Quyidagi gaplarni qo'shma gapdan sodda gapga aylantiring.

1. Istaymanki, shoirning orzulari, umidlari tush emas haqiqatga aylansin.

2. Radiodan yoqimli kuy taralardi, ammo buni Oimas eshitmasdi.

3. Betga aytganning zahri yo'q.

Davlat tinch - sen tinch (Maqol) g'oyani shu mo'tavar zaminimizda yashyotgan har qaysi inson, avvalambor, unub o'sib kelayotgan avlodlarimiz ongi va tafakkuriga singdirish, uning hayotiy ehtiyojiga aylantirish ruhiy vazifa ekanini ta'kidlaganlar.

Biz Vatan ravnaqi deganda mamlakatimiz hayotining hamma sohalari bo’yicha rivojlanish va yuksalishini uning jahondagi obro'-e'tibori yanada ortishini tushunamiz.

Bugungi kunda Vatanimizning ravnaqi oshib bormoqda.

Bu borada ko'p ishlar amalga oshirilmoqda. Biz yoshlarning yaxshi ta'limga olishimiz uchun varcha shroitlar yaratilmoqda. Masalan, litsey va kollejlar varpo etilmoqda, iqtidorli o'quvchilarni jahondagi nufuzli o'quv yurtlariga o'qishga jo'natilmoqda. Men o'ylaymanki, yurtimning ravnaqi uchun eng awalo tinchlik, hamjihatlik, mehnatsevarlik bo'lsa, alvatta yurtimizning ravnaqi oshadi.

5. Yanzi mavzuni mustahkamlash.

Bu bosqichda o’qtuvchi o’quvchilarning bilim doirasini kengaytirib, yangi mavzuni mustahkamlash uchun quydagi usullardan foydalanadi:

Frontal savollar.
1. Gapda sinonimiya ko’lamining roli qanday?

2. Matn tuzish va uni o'zgartirishda sinonimiya ko’lamidan foydalanish.

Dars yakuni:
- O 'qituvchi o'tgan yangi mavzu b'oyicha tushunmagan savollarga javob beradi, darsni mustahkamlashdagi o’quvchilar javobini muhokama qilib, o’quvchilar bilmini vaholaydi va darsni yakunlaydi.
6. Uvga vazifa:
A. Rafiyev. N. G’ulomova. “Ona tili va adabiyoti”. Kasb — hunar kollejlari uchun darslik. ”Sharq” NMAK 2002 yil.
O‘qituvchi uchun adabiyotlar:
A) Asosiy

1. A.Rafiyev. N.G’ulomova, “Ona tili va adabiyoti” Kasb - hunar kollejlari uchun darslik “Sharq” NMAK 2002 y.

2. G’Abdurahmonov. H.Rustamov. Ona tili 10-11 sinflar uchun darslik. Toshkent “O'qiluvchi” 1998yil.
B. Oo’shimcha:

1. G'. Abdurahmonov va boshqalar. Hozirgi o'zbek adabiy tili. Oliy o‘quv yurtlari studentlari uchun qo'llanma. Toshkent “O’qituvchi” 1981 y.

2. Nurmonov, N. Mahmudov, A. Sobirov, Sh, Ynsupov. Hozirgi o 'zbek adabiy tili. Akademik litseylarning 3 - bosqich talavalari uchun darslik. Toshkent A.Qodiriy nomidagi xalq merosi nashriyoti 2003 y.
I. MAVZU: NUTQ USLUBLARIGA KO'RA MATNLARNING
O'ZIGA XOSLIGI.
2.Dars turi: ‗‗‗‗‗‗‗‗‗‗
3. Dars vaqt: ____ daqiqa.
4. Dars tipi: Yangi mavzuni o'zlashtirish.
5.Darsda qo'llaniladigan usullar:
- aqliy hujum, muzyorar.
6. Darsda qo'llaniladigan nazorat turlari:

- og'zaki, yozma.