Tasdiqlayman

13. O’qituvchi uchun adabiyotlar:

A.Asosiy:

1.A.Rafiyev.N. G’ulomova. Ona tili va adabiyoti. Kasb-hunar kollejlari uchun darslik. ‘SHARQ’ NMAK. 2002 yil.

2.G’.Abdurahmonov. H.Rustamov. Ona tili. 10-11 sinflar uchun darslik. Toshkent. ‘o'rituvchi’. 1995 yil.

B.Qo’shimcha:

1.G’.Abdurahmonov va boshqalar. Hozirgi o'zbek adabiy tili. Oliy o'quv yurtlari studentlari uchun qetilanma. Toshkent. «O’qituvchi» 1981 yil.

2. A.Nurmonov, KMahmudov, A.Sobirov, SH. Yusupova. Hozirgi o'zbek adabiy tili. Akademik litseylarning 3-bosqich talavalari uchun darslik. Toshkent. A.Qodiriy nomifagi xalq merosi nashriyoti. 2003 yil.

DARS BOSQICHINING MAZMUNI

1. Tashkiliy qism:

O’qituvchu o’quvchilar bilan salomlashadi. o'quv xonasining tozaligini tekshiradi, xonani ko'rgazmali qurollar, texnLk-axborot vositalar bilan jihozlanishi, o'qitiladigan mavzuga mosligiga e'tibor beradi. Navvalchini aniqlab, davotnatni tekshiradi. o’quvchilarning tayyorgarligi (kitob, daftari, ruchka kabio'quv qurollari va kiyinishi)ni tekshiradi.

2. O’qituvchining kirish so'zi:

Bu bosqichda o’qituvchi o’quvchilarni yangi o'quv yili boshlangani bilan
tabriklaydi. So'ng ularning bilimlarini qayta esga olish uchun savollar beradi. Yangi
mavzu nomini aytadi va dars o'tish rejasi, darsning maqsadi bilan o’quvchilarni
tanishtira haimda ularni doskaga yozib qo'yadi. Oqituvchi o'quvchilaming diqqatini
yangi mavzuga jalb etishi va ularni darsni o'zlashtirishga, bilimlarni puxla egallashga
tayyorlashi kerak.

3. O’quvchilarning egallagan bilimini tekshirish va vaholash:

o’qituvchi o'tilgan mashg'ulot mavzusi mazmunidan kelib chiqib, o’quvchilarning bilimini tekshiradl.

Frontalsavollar.

1) Til deganda nimani tushunamiz?

2) Tilning ijtimoiy ahamiyati nimada?

3).Diktant matni (Ilova qilinadi)

O’quvchilaraing ona tili va adabiyoli fanidan olgan bilim va ko'nikmalarini tekshirish hamda o'zlashtirish darajasini izohlaydi. O'quvchilami ijodiy fikrlash qobiliyatlarini o'stirishga innovatsion texnologiyalardan foydalanib yondoshiladi. o'qutuvchi o’quvchilarni javob berishdagi xato va kanichiliklarini to'g'rilaydi, tushunturadi. o’quvchilar tomonidan yaxshi o'zlashtirilmagan bo'limlarni qisqacha so'zlab beradi.

4. Yangi muvzuni tushuntirish:

Bu bosqichda o'qituvchu o'quv dasturiga asoslanib, o’quvchilarga kerakli bilim doirasi boyicha mavzuni tushuntiradi va o’quvchilar ma'ruzaning asosiy qismlarini daftarga yozib oladilar. Oqituvchi yangi mavzuni tushuntirishda innovatsion va yangi axborot texnologiyalaridan foydalanib o’quvchilar hamkorligida ularning fikrlashi uchun yo'llanmalar berib ishlaydi.

Mavzu: Mutafakkirlar so’z haqida. Nutqiy muomala odobi va uning xalq kitoblari, mumtoz vadiiy asarlardagi talqini

REJA:

1.Turkiy til.

2. Yusuf Xos Xojiy va A. Navoiy, tilning mohiyati haqida.

3. Xalq donishmandligi. Alisher Navoiy so'z haqida.

Tadqiqotchilarning ko’rsatishicha A.Navoiy 27 mingdan ortiq so’zdan foydalangan. Lingvistik adabiyotlar Shekspir 25 ming, A.S.Pushkin 20 mingdan ortiq so'zdan foydalangan degan fikrlar bor. Ko'rinib turibdiki, A. Navoiyning leksikani ikki buyuk alloma leksikonidan ancha ortiq.

A.Navoiyning sevikli tilimizning qudratli, boyligini o'zining butun umri davomida yaratgan o'lmas asarlarida namoyish o’di. Bu yo'lda mislsiz qimmat va g'ayratko'rsatib katta xayrli ishlar qildi, yaxshilik bilan ot qoldirib ajib saodatga erishdi.

A. Navoiy xalq tilidagi har bir so'z va uning ma'nosiga alohida e’tabor berdi.
U o'zigacha va o'z davridagi varcha so'zlardan foydalanib ularni adabiy tit sahnasiga olib chiqdi. Yuqorida biz A. Navoiy 27 mingdan ortiq so'zdan foydalangan degan xukmni tadqiqotchilar - tilidan aytdik.

Bu so'zlar shoir asarlarida uchraydigan so'zlar, xolos. Eslab ko'ring. A. Navoiy o'sha davr tilidagi varcha so'zlarni: shevaga xos so'zlarni, jonli tilda mavjud bo'lgan so'zlarni birorta qoldirmay adabiy tilga olib kirgan deb kafolat beradi. A. Navoiy o’zi bilgan va o'sha davr tilida istemolda bo'lgan so'zlarning hammasini ham asarlariga olib kirmagan bo'lishi tabiiy. Bundan chiqadiki, A.Navoiy bilgan va o'z asarlariga olib kirgan so'zlar miqdori 27 mingdan bir necha marta ortiq bo'lishi turgan gap.

A. Navoiy butun ijodi davomida so'zga, uning qudratiga alohida ahamiyat berdi. Shuning uchun ham dostonlarning kirish qismida ‘So'z ta'rifida’ degan bob ajratdi.

A.Navoiy asarlarining ko'pida so'z haqida gap boradi. Unda shoir so'zni har xil manolarda so'z, gap, nutq, til ma'nolarida qo’llanishini ko'ramiz.

A. Navoiy lingvistik dahosi bepayon va ko'p qirralidir. U har bir so'zning ma'nosiga alohida e'tabor bilan qaraydi. Shuning uchun shpoir asarlarida har biri o'z o'rnida mixlanganday tuyuladi. Masalan, A.Navoiy chekmoq so'zini 20 xil ma'noda ishlatganligini ko'ramiz. Shoir asarlarida qo'llanilgan har bir so'zning manosi, uning ma'no attenkalari A. Navoiy e'tiboridan cho’da qolmagan. Shuning uchun ham shoir ‘Tilga ixtiyorsiz - elga e'tiborsiz’ shiori bilan doim birga yashadi va tarixda so'z mulkining sultoni bo'lib qoldi A.Navoiy so'zni qimmatli duru gavhardan ortiq ko'rdi: Ey so'z, ne valo ajab guharsen, Gavhar neki, vahru mavjvarsen.

Shoir fikricha, varcha ezgu niyatlar, orzu - umidlar so'z orqali amalga oshadi.

A.Navoiy so'zni yoqimli - yoqimsiz, yumshoq - dag'al, achchiq - shirin, chin va yolg'on kabi turlarga ajratadi: “Har kimki chuchuk so'z elga izhor aylar, Har negakim ag'yordurur yor aylar.”

So'zning qudrati shu qadar kuchliki, ‘u o'lik tanga jon ato qiladi yoki tandan jonni judo qiladi’:

So'zdin o'lukning tanida ruxi pok. Rux dog'i tan aro so'zdin halok.

Dunyodagi jamiki mo'jizalar so'zdan ulug', so'zdan ortiq emasligini shoir alohida qayd etadi:

Donai dur so'zini afsona bil, So'zni jahon dengizida durdona bil. A. Navoiy so'z fikrning libosi ekanligini:

Bo'lmasa so'z ajab val obo'lg'ay, Bulbuli nutq benavo bo'lg'ay. deb asoslaydi.

A. Navoiy buyuk tilshunos sifatida so'zga alohida e’tibot bilan qaradi. U o'z davridagi vareka so'zlarni asarlariga olib kirdi, nalijada tilimizning obro’ - e'tiborini oshirib uning boyligini namoyish o’di. Insonni so'z ayladi judo hayvondin, Valki, go'hari sharifroq yo'q ondin.

Tangriki insonni qilib ganji roz, So’z bila hayvondin anga imtiyoz.

A. Navoiy dunyodagi jamiki mo'jizalar so'zdan ulug', so'zdan ortiq emasligini alohida qayt etadi.

So'z kelib avvalu jahon so'ngra, Ne jahon, qavn ila makon so'ngra.

Ey so'z, ne valo, ajab guhar sen, Garhar neki, vahru mavjvarsan. Donom dur so'zini afsona So'zni jahon vahrida durdona bil.

Mustahkamlash uchun savol va topshiriqlar

1 .Til deganda nimani tushunasiz?

2. Tafakkur haqida nimalar bilasiz?

3. Til va nutqning o'ziga xos xususiyatlari ayting?

4. Mashhur kishilar til haqida.

5. So'zga ta'rif bering.

6, Mustaqil ravishda avval og'zaki, so'ngra yozma nutq namunasi

tuzing. Nutqinizdagi so'zlarni ma'no jihatdan tahlil qiling.

Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxat

1. A. Rafiyev. N. G’ulomova. Ona tili va adabiyoti. Kasb-hunar kollejlari uchun darslik. ‘SHARQ’ NMAK. 2002 yil.

2. G’.Abdurahmonov. H. Rustamov. Ona tili. 10-11 sinflar uchun darslik. Toshkent. ‘O’ qituvchi’ 1995 yil.

3. G’. Abdurahmonov va boshqalar. Hozirgi o'zbek adabiy tili. Oliy o'quv yurtlari studentlari uchun qo'llanma, Toshkent. «O’qituvchi» 1981 yil.

4. A.Nurmonov, RMahmudov, A.Sobirov, SH. Yusupova. Hozirgi o'zbek adabiy tili. Akademik litseylaming 3-bosqich talavalari uchun darslik. Toshkent. A.Qodiriy nomifagi xalq merosi nashriyoli. 2003 yil.

5. Yo'ldosh Solijonov. NUTQ VA USLUB. Toshkent. ‘CHO’LPON’ nashruyoti. 2002 yil.

6. o'zbek tili va adabiyoti jumali

5. Yangi mavzuni mustahkamlash:

Bu bosqichda o’qituvchi o’quvchilarning bilim doirasini kengaytirib, yangi mavzuni mustahkamlash uchun quyidagi savollardan foydalanadi:

Frontal savollar:

1. Til haqida tarixiy shaxslar aytgan qanday fikrlami bilasiz?

2.Til va tafakkurning qanday bog'liq tomonlari bor?

3. Tilning inson faoliyatidagi ahamiyatini ayting.

Darsning yakuni:

O’qituvchi o'tilgan yangi mavzu bo’yicha o’quvchilarning tushunmagan savollariga javob beradi. Darsni mustahkamlashdagi o’quvchilar javobini muhokama qilib, o’quvchilar bilimini vaholaydi vaholami izohlaydi hamda darsni yakunlaydi.

6.Uyga vazifa: A. Rafiyev. N.G’ulomova. Ona tili va adabiyoti, Kasb-hunar kollejlari uchun darslik. ‘SHARQ’ NMAK. 2002 yil. 6-14 bo’. o'qish va konspektlash.

1. Mavzu: NUTQDA SO'ZNI TO'G'RI TANLASH ME’ZONLARI.
BIR MA'NOLILIK VA KO'P MA’NOLILIK,
BU HOLATLARNI LUG'ATLARDAN TOPA BILISH.

2. Dars turi: _________________________

3. Dars vaqti: ____ daqiqa.

4. Dars tipi: Yangi mavzuni o'zlashtirish.

5. Darsda qo'llaniladigan usullar:

• 
  aqliy hujum
  
• 
  tarmoqlanish.
  

6. Darsda qo'llaniladigan nazorat turlari;

• 
  og'zaki,
  
• 
  mustaqil ish,
  

7. Dars maqsadlari:

A) Ta'limiy maqsad;

• 
  Nutqda so'zni to'g'ri tanlash me'zonlari haqida ma'lumot berish.
  
• 
  Bir ma'nolilik vako'pma’nolilikhaqidama'lumotberish.
  
• 
  Lug'at bilan ishlash qoidalari haqida ma'Iumot berish.
  

B) Tarbiyaviy maqsad;

• 
  o’quvchilarda namunaviy nutqiy ko'nikmani shakllantirish'.
  
• 
  Mutaxassislikka qiziqish, ma'suliyat xissini shakllantirish.
  
• 
  Nitq odobi haqida lushuncha berish.
  

V) Rivojlantiruvchi maqsad;

• 
  o’quvchilarni fikrlash qobiliyatini o'stirish.
  
• 
  o’quvchilarda mustaqil mulohaza yuritishni shakllantirish.
  

8. Darsni o'tish joyi: _________________

9. Darsning didaktikasi:

A. Fandagi mavzular aro bog'lanish:

Mavzu: Mutafakkurlar so'z haqida.

B. Fanlar aro bog'lanish;

Mavzu: O'zbekiston tarixi.’O'rta Osiyo mutafakkurlari’.

V. Hayot bilan bog'lash:

Nutq odobi haqida. Turli munosavatlarni ifodalashda til vositasidan foydalanish .

10. Kerakli bilimlar doirasi:

Bir ma’nolilik va ko'p ma'nolilik haqida ma’lumot. Nutqda so'zni to'g'ri tanlash me’zonlari haqida ma’lumot olish. Lug'at bilan ishlash.

11. Darsni jihozlash:

Bir ma'nolik va ko'p ma'nolik so'zlar aks etgan jadval, slayd, kodoskop.

DARSNING XRONOLOGIK XARITASI.

№	DARSNING XRONOLOGIK XARITASI	VAQTI
1	Tashqiliy qism	daqiqa
2	o’qituvchining kirish so’zi	daqiqa
3	o’quvchilarning bilimini tekshirish	_ daqiqa
4	Yangi mavzuning bayoni	daqiqa
5	Yangi mavzuni mustahkamlash	daqiqa
6	Darsning yakuni	daqiqa
7	Uyga vazifa	daqiqa
	Jami	daqiqa

12. DARSNING TEXNOLOGIK XARITASI.

№	Dars Bosqich-lari	Ta’lim beruvchining Faoliyati	Ta’lim oluvchining faoliyati	Texnologiya
				Metod	Shakl	Vosita
1	Tayyor-lov __ daqiqa	Maqsad va natijalarni belgilash, mantiqiy struktura va texnologik xarita tuzish. Kichik guruhlarni shakllantirish va ularga topshiriqlar berish. Maqsad: o’quvchilar bilimlarini tekshirish yangi mavzuni o’zlashtirish	O’quvchilar darsga kirmasdan oldin maxsus belgili qog’ozlarni olib, o’sha qog’ozchada ko’rsatilgan guruhga borib o’tiradi.	Noan’anaviy	Guruh-larni shakl-lantirish	Taqsimlash qog’ozchalari
2	Mavzuga kirish __ daqiqa	Darsni boshlanishidan oldin o’quvchilar bilan tanishadi. Mavzu nomi, maqsad,natija va baholash mezonlarini e’lon qiladi.Tanishuvda “_____________________________” usulini qo’llash.	Mavzu nomi, maqsad, natija va baholash mezonlarini daftariga belgilab oladi. O’quvchilar o’zining fikrlarini yozadi.	Mavzu _____________________________________________________________________________	Guruh-lar	Ko’rgazma doska, bo’r
3	O’quvchi-larning oldingi bilimlarini tekshirish _____ daqiqa	O’quvchilarning oldingi bilimlarini tekshirish maqsadida boshlang’ich nazorat olinadi (savollar ilova qilinadi)	O’quvchilar javoblarni belgilashadi. Odob axloq bo’yicha qo’shimcha malumotlar olishadi.	An’anaviy nazorat usuli	Guruh	Savollar Doska va bo’r, o’quv daftarlari
4	Yangi mavzu-ning bayoni _____ daqiqa	Yangi mavzu bayon qilinadi. Ko’rgazma yordamida mavzuni tushunturadi. ___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________	Mavzuga oid ma’lumotlarni yozib olishadi. Ko’rgazmadagi, tarqatma materialdagi ma’Iumotlarni kuzatishadi.	Ma’ruza yangi mavzu bayon qilish davomi-da slayd ko’rgaz- madan foydala niladi. Hayotdan misollar keltiriladi.	Guruh-lar	Slayd, mavzu bo’yicha yozilgan materiallar doska va bo’r
5	Taqdimot ______ daqiqa	Savollar beradi. Kichik guruhlarda bajariladigan ishlarni eshitadi, kamchiliklarni tuzatadi.G’olib guruxni e’lon qiladi.O’quvchilar baholanadi.	Frontal savollarga javob berishadi.Qo’ shimcha savollarga javob beradilar. Guruh sardorlari mustaqil ishni taqdim qiladi.	Muhokama va mustaqil ishlash	Guruh-chalar	Daftar, doska va boqa. Baholash mezonini varag’i.
6	Baholash ____ daqiqa	Kichik guruhlarga berilgan topshiriqlar va savollar natijalarini umumlashtiradi. Qaysi guruh g’olib ekanligini e’lon qiladi.	Guruhchalar bir-birlarini Baholaydilar. Javoblarning to’grisini yozib oladi	Munozara	Guruh-chalar	Doska, bo’r, ko’rgazmali qurollar, tarqatmalar
7	Umum-lashtirish _____ daqiqa	Guruhlarning faoliyatlari umumlashtiriladi. Faol o’quvchilar alohida ko’rsatiladi. O’quvchilar baholanadi va baholar izohlanadi.	Tinglaydilar. Umumlashtirish bo’yicha, fikrlarini bildiradilar.	Sunbat-mulohaza	Guruh-chalar	Baholash mezonlari varaqasi.
8	Darsga yakun yasash ____ daqiqa	Darsni yakunlaydi. Uyga vazifa beradi o’quv adabiyoti ________________________________________________________________________________________	Tinglaydilar. Topshiriqlar o’quv adabiyotlar nomini yozib oladilar.	Ma’ruza	Umumiy	Ma’ruza matni o’quv adabiyotlar, daftarlar, doska va bo’r

13. O’qituvchi uchun adabiyotlar:

1. 
   ASOSIY:
   

1. 
   A.Raflyev. N. G'ulomova. ‘Ona tili va adabiyoti. Kasb-hunar kollejlari uchun darslik. ‘SHARQ’ NMAK.2002 yil.
   
2. 
   G'.Abdurahmonov. H.Rustamov. ‘Ona tili’ 10-11 sinflar uchun darslik. Toshkent. ‘O’qituvchi’. 1995 yi
   

B.QO’SHIMCHA:

1. G'.Abdurahraonov va boshqalar. Hozirgi o'zbek adabiy tili. Oliy o'quv yurtlari studentlari uchun qo'llanma. Toshkent. «O’qituvchi» 1981 yil.

2. A.Nurmonov, N.Mahmudov, A.Sobirov, SH.Yusupova. ‘Hozirgi o'zbek adabiy tili’ Akademik litseylarning 3-bosqich talavalari uchun darslik. Toshkent. A.Qodiriy nomiiagi xalq merosi nashriyoti. 2003 yil.

DARS BOSQICHINING MAZMUNI

1. Tashkiliy qism:

o'qituvchu o’quvchilar bilan salomlashadi. o'quv xonasining tozaligini tekshiradi, xonani ko'rgazmali qurollar, texnik-axborot vositalar bilan jihozlanishi, o'qitiladigan mavzuga mosligiga e'tibor beradi. Navvatchini aniqlab, davomatni tekshiradi. o’quvchilarning tayyorgarligi (kitob, daftari, ruchka kabio'quv qurollari va kiyinishi)ni tekshiradi.

2. O’qituvchining kirish sozi:

Bu bosqichda o’qituvchi o’quvchilarni yangi o'quv yili boshlangani bilan tabriklaydi. So'ng ularning bilimlarini qayta esga olish uchun savollar beradi. Yangi mavzu nomini aytadi va dars o'tish rejasi, darsning maqsadi bilan o’quvchilarni fanishtiradi hamda uJarni doskaga yozib qo'yadi. Oqituvchi o’quvchilarning diqqatini yangi mavzuga jalb etishi va ularni darsni o'zlashtirishga, bilimlami puxta egallashga tayyorlashi kerak.

3. O’quvchilarning egallagan bilimini tekshirish va vaholash:

o’qituvchi o'tilgan mashg'ulot mavzusi mazmunidan kelib chiqib, o’quvchilarning bilimini tekshiradi.

1. Frontal savollar.

1. Mulafakkirlar so'z haqida.

2. A. Navoiy va Yu. X. Xojibning so'z va uning qudrati haqidagi fikrlarni aytib bering.

3. So'zga vag'ishlangan maqollardan yod aytib bering.

4. Lug'at bilan ishlash qoidalari haqida so'zlab bering.

O’quvchilarning ona tili va adabiyoti fanidan olgan bilim va ko'nikmalarini tekshirish hamda o'zlashtirish darajasini izohlaydi. o’quvchilarni ijodiy fikrlash qobiliyatlarini o'stirishga innovatsion texnologiyalardan foydalanib yodoshiladi. O'qutuvchi o'quvchilami javob berishdagi xato Va kamchiliklarini to'g'rilaydi, tushunturadi. o’quvchilar tomonidan yaxshi o'zlashtirilmagan bo'limlami qisqacha so'zlab beradi.