Tefsir ekolleri I. Cİlt ilk Müfessirler, Rivayet Ekolü, Rivayet Tefsirleri

İbn Mesud’un Tefsir Medresesi

Kimileri İbn Mesud’u Kufe’de tefsirin ders halkasını ayakta tutan kişi olarak tanıtır ve şöyle der: “Ömer zamanında Kufe’ye öğretmen olarak geldi. Ta ki 31 yılında Osman onu [Medine’ye] geri çağırıncaya dek. Vefatı da aynı yıldadır. Çok sayıda insan onun terbiyesinden geçti. Tabiinden Alkame b Kays Nehai, Ebu Vail Şakik b. Seleme Esedi, Mesruk b. Ecda, Ubeyde b. Amr Selmani, Kays b. Ebi Hazım ve başkaları onun elinde yetiştiler.”⁶¹⁰ Zehebi, adı geçen isimlere ilaveten Esved b. Zeyd, Mürre Hemedani, Amir Şa’bi, Hasan Basri ve Katade b. Diame’yi de onun medresesinde eğitim görmüş ve talebesi olmuş isimler arasında saymıştır.⁶¹¹ Ama bunlardan hiçbiri, kendi iddiasına herhangi bir delil zikretmemiştir.

Her ne kadar Hatib Bağdadi, Ömer’in İbn Mesud’u, ahaliye Kur’an’ı, şeriatı ve ahkâmı öğretmek üzere Kufe’ye gönderdiğini, bunun üzerine onun da ilmi Kufeliler arasında yaydığını ve çok sayıda insana fıkıh öğrettiğini rivayet etmişse de⁶¹² Taberi, Mesruk’tan şöyle aktarmıştır: “Abdullah [b. Mesud] bize [Kur’an‘dan] sure kıraat ederdi. Sonra onun hakkında hadis söyler ve gün boyunca onu tefsir ederdi.”⁶¹³ Sözkonusu kişiler İbn Mesud’dan rivayet nakletmiştir. Ehl-i Sünnet’in rical âlimi İbn Hacer Askalani de Amir Şa’bi, Hasan Basri ve Katade dışında diğer adı geçen kişileri onun ravileri arasında zikretmiştir.⁶¹⁴ Fakat bu durum, iddiayı ispatlamak için yeterli değildir. Çünkü, birincisi, Hatib ve Taberi’nin rivayetindeki sened güvenilir değildir. İkincisi, Kur’an’ı, şeriatı ve ahkâmı öğretmek ve Kufeliler arasında ilmi yaymak için Kufe’ye gönderilmesi, Kufe’de tefsir dersi vermek üzere ortam oluşturmayı ve adı geçen kişileri eğitmeyi içerir. Kur’an kıraatini, şeriat ve ahkamı Kufelilere öğretmiş olabilir ama belki ders halkası kurmaksızın bunu yapmıştır. Yahut ders halkası ve ortamı oluşturmuştur da bahsi geçen isimler orada hazır bulunmamıştır. Yine Mesruk için gün boyunca bir sureyi tefsir etmesi, Kufe’de bir ders halkası ve tefsir medresesi kurduğu ve sözkonusu isimleri orada eğittiğine, ayrıca ondan rivayet nakledilmesi de onun tefsir halkasında eğitim görüldüğüne delil oluşturmaz. Dolayısıyla her ne kadar Kufe’de ona ait bir tefsir medresesi bulunduğu ihtimali varsa da bu kesin değildir.