Tefsir ekolleri I. Cİlt ilk Müfessirler, Rivayet Ekolü, Rivayet Tefsirleri

Güvenilirliği

Cabir, Şii ve Sünni rical kitaplarında zikredilmiştir ve her iki fırka da onu methetmiştir.

Keşşi, muttasıl senedle Ziyad b. Ebi Hallal’ın şöyle dediğini nakletmiştir:

Ashabımız Cabir’in hadisleri konusunda ihtilafa düştü. Onlara dedim ki: “Bunu İmam Sadık’a (a.s) soracağım.” Hazret’in yanına gittiğimde ben soruyu sormadan Hazret buyurdu ki: “Allah Cabir’e rahmet etsin. Gerçekten o (konuları nispet etmede) bize hep doğruyu söyler...”⁹⁴⁴

Risale-i Adediye’de Müfid’den, Cabir’i, ta’n ve kınama yolu bulunmayan kişilerden saydığı nakledilmiştir. Allame de onu birinci kısımda (itimat edilenler) zikretmiştir.⁹⁴⁵

Cabir’in mezhebi konusunda Mamekani’den aktarılan şey, aynı zamanda onun güvenilirliğine de delalet etmektedir. Buna ilaveten, sözünün başka bir kısmında, fazıl Meclisi, Belağa sahibi, İkmal sahibi, Müfid, Allame ve hatta İbn Gazayiri -ki ravilerin zayıflığını göstermede titizdir- gibi bir grup ulemanın onu mevsuk bulduğunu naklettikten sonra Cabir Ca’fi’yi, haberine itimat edilir, sika ve takdire şayan şahsiyet olarak tanıtmıştır.⁹⁴⁶

Ayetullah Hoi, Keşşi’den çok sayıda rivayet naklettikten sonra Cabir’i överken ve Kamilu’z-Ziyarat ve Tefsiru Kummi’de geçen iki rivayetinden -neticede İbn Kuluye ve Ali b. İbrahim Kummi’nin genel olarak güvenilir bulduğu içeriktedir- bahsederken şöyle buyurmuştur: “İbn Kuluye, Ali b. İbrahim, Risale-i Adediye’de Şeyh Müfid ve İbn Gazayiri’nin -Allame’nin anlattıkları itibariyle- şahitliği ve Ziyad’ın sahihinde geçen İmam Sadık’ın (a.s) kavli bakımından Cabir’i takdire şayan sikalardan kabul etmemiz gerekir.”⁹⁴⁷

Ehl-i Sünnet âlimlerden İbn Hacer ondan şöyle bahsetmiştir: İbn Mehdi Süfyan’dan şöyle nakletmiştir: “Hadis naklinde ondan daha vera sahibini görmedim.” İbn Aliyye, Şu’be’den nakletmiştir: “Cabir rivayet nakletmede sadık davranır.” Yahya b. Ebi Bekir de Şu’be’den şöyle rivayet etmiştir: “Cabir حدثنا ve سمعت dediğinde insanların en mevsukudur.” Veki’ demiştir ki: “Herşeyden şüphe edin ama Cabir’in güvenilir olduğundan kuşku duymayın.” Mes’ar, Süfyan, Şu’be ve Hasan b. Salih bize ondan rivayet etmiştir. Ebi Davud, Tırmızi ve İbn Mace de Cabir’in hadislerine kendi sahihlerinde yer vermişlerdir.⁹⁴⁸

Tabii ki onun hakkında zayıf olduğuna dair görüşler de zikredilmiştir. Mesela Tehzibu’t-Tehzib’te -Ehl-i Sünnet’in rical kitaplarından biridir- Zaide’nin şöyle dediği nakledilmiştir: “Allah’a yemin olsun! [Cabir] Ca’fi ricata inanan yalancının tekiydi.” Ebu Hanife’den de şöyle nakledilmiştir: “Karşılaştığım insanlar arasında Cabir’den daha yalancısını görmedim. Beyan ettiğim her görüşe karşılık bir rivayet naklediyordu. Elinde, hiç açıklamadığı otuz bin hadis bulunduğunu iddia etti.” Sa’lebi’den şöyle nakledilmiştir: “Leys b. Ebi Selim bana dedi ki: Cabir’in yanına gitme. Çünkü yalancı biri.” Cerir demiştir ki: “Ondan rivayet etmeyi helal görmüyorum. Ricata inanıyor.” İcli şöyle demiştir: “Cabir zayıf biriydi ve teşeyyüde guluvv yapıyordu (aşırıya kaçıyordu).”⁹⁴⁹

Fakat bu görüşlerdeki karine ve ifadelerden gayet iyi anlaşılmaktadır ki onların tahammül edemediği birtakım rivayetler vardı. Her halükarda Ehl-i Sünnet’in kitaplarında geçen bu zayıf göstermeler, onların kitaplarında bahsi geçen mevsuk kabul etmelerle⁹⁵⁰ çatışıp sâkıt olmasına ilaveten, İmam Sadık’tan (a.s) onun doğru sözlü biri olduğuna dair nakledilmiş muteber rivayet ve Şia’nın mevsuk ve ünlü rical âlimlerinin onu mevsuk kabul etmesi karşısında önemsizdir.

Bazı Şii âlimlerden onu zayıf kabul eden görüşler zikredilmiştir. Mesela zayıf kişilerden bir grubun ondan rivayet etmesi yahut onun karışık biri olması ve haram, helal konusunda az rivayet etmesi buna sebep gösterilmiştir.⁹⁵¹ Ama bu malumattan hiçbirinin onun zayıf olduğuna delalet etmediği de ortadadır. Çünkü ondan nakil yapan zayıf biri onun zayıf olduğuna delil oluşturmaz. Karışık biri görülmesi de takiyye nedeniyle ondan sâdır olan bazı amelleri dolayısıyladır. Haram ve helal üzerine rivayetinin azlığı da onun zayıflığı için delil değildir. Bu yüzden bu konuları onun zayıflığı yönünde zikredenlerin çoğu aslında onu mevsuk göstermiş olmaktadır. Mamekani de aynı meseleleri ayrıntısıyla nakletmiş ve bunlara cevap vermiştir.⁹⁵² Dolayısıyla bahsi geçen mevzuların hiçbiri, onu mevsuk kabul ederek nakledilmiş delillerle çatışmaz. Şia’nın büyük rical âlimlerinden ağırlıklı kesimin onu sika kabul etmesinde olduğu gibi, güvenilirliği sabittir ve tereddüde yer yoktur.