Tefsir ekolleri I. Cİlt ilk Müfessirler, Rivayet Ekolü, Rivayet Tefsirleri

2. Zayıf ve Güvenilmez Rivayetlerle Karışık Olmaları

Gerçi bu tefsirler itibar açısından farklı farklıdır ve itibar dereceleri fertlerin gözünde muhteliftir. Bunların bir bölümü Ehl-i Sünnet’in telifidir ve Ehl-i Sünnet onlara itimat eder. Hatta içlerinden Kitabu Tefsiri’l-Kur’ani Sahih Buhari gibi bazılarının tüm rivayetleri sahih ve güvenilir görülür. Ama Şia’ın onlara böyle bir güveni yoktur. Bir kısmı Şia’nın telifleridir ve Ehl-i Sünnet onlara güvenmez. Aynı şekilde Şia’dan Tefsiru Ayyaşi ve Ehl-i Sünnet’ten el-Dürrü’l-Mensur gibi tefsirlerden bazılarının rivayetleri mürseldir ve sened bakımından araştırılabilir değildir. Kimisinin rivayetleri de senedlidir ve sened bakımından incelenebilir. Fakat bütün bunların ortak özelliği, bu tefsirlerdeki rivayetlerin hiçbirinin herkese göre sahih ve güvenilir olmamasıdır. Bu tefsirlerin rivayetleri -bazıları çok, bazıları az- zayıf ve itimat edilmez rivayetlerle karışık haldedir. Çelişkili rivayetlerden ve zâhirleri dinin apaçık ilkeleriyle çatışan rivayetlerden uzak değildir. Bu sebeple onların her bir rivayetinden istifade etmek, araştırıp incelemeye bağlıdır.

Elbette tahkik senedle sınırlı olmayacaktır. Bazı yerlerde rivayetin senedinin sıhhati sabit olabilir ama metnin kuvveti, tarik sayısı, ayetlerin zâhirine mutabakat, aklın kavrayışıyla veya âkil insanların tarzıyla teyit edilmesi ve benzeri gibi karineler dikkate alındığında sâdır oluşu konusunda güven hasıl olmayabilir. Yine sahih senede sahip olan rivayetlerin başka bir sahih rivayetle çelişmesi veya ayetlerin nassına ya da dinde zaruri olan ilkelere aykırı düşmesi gibi şeyler sonucunda güvenilir olmaktan çıkması da mümkündür. Bu nedenle tefsirde bu kitaplardan doğru yararlanma, özel bir uzmanlık ve bilgi gerektirmektedir. Nitekim onlardan faydalanabilenler de bu kitaplardan sahih biçimde yararlanmayı bilenlerdir sadece.

Bütün bu eksikliklerin varlığına rağmen bu tür kitaplar birçok yerde ayetlerin tefsiri için istifade edilebilir olmakla kalmaz, bilakis Kur’an Tefsiri Metodolojisi’nde kanıtlanan ilkeye göre -ayetlerin tefsirinde rivayetlere müracaat etmek ve Nebiyy-i Ekrem ve pâk İmamların (a.s) beyanatlarından yararlanmak lazımdır- ayetlerle ilgili rivayetlerle araştırmayı tamamlamak için bu kitaplara başvurulması müfessire gereklidir. Bu durumda bu kitapların özelliklerini öğrenmek ve onların kuvvetli ve zayıf noktalarından haberdar olmak faydalıdır, hatta bilakis zarurudir. Bu yüzden burada, kısaca, zımni asli rivayet tefsirlerinden, bağımsız asli rivayet tefsirlerinden ve tefsir mecmualarından bazısını tanımaya ve incelemeye koyulacağız.