Tefsir ekolleri I. Cİlt ilk Müfessirler, Rivayet Ekolü, Rivayet Tefsirleri

Siyaka Bakarak Manayı Anlamak

Akılcı metodun özelliklerinden biri de sözün üslubunun söze ilişik karinelerden biri telakki edilmesi ve kelamın manasının böyle elde edileceğini kabul etmesidir. Rivayetlerde de ayetlerin manasını anlamak için bağlama bakıldığı görülmektedir. Mesela İmam Ali b. el-Hüseyin’den (a.s) gelen biri rivayette şöyle nakledilmiştir:

“Muhakkak Allah kitabında, sizden önce şehirlerin sakinlerinden zalim olanlara ne yaptığını size işittirmiştir. Çünkü “Zalim nice beldeyi kırıp geçirdik”²⁶⁷ buyurması, o belde ahalisini kasdetmekten başka bir şey değildir. Zira (ondan sonra) şöyle buyurmaktadır: “Onlardan sonra yerlerine başka bir topluluk getirdik.²⁶⁸”

Bu hadiste, “Zalim nice beldeyi kırıp geçirdik” cümlesinde geçen “belde”den maksat, onun ahalisi olduğunun beyan edilmesi için onun siyakına (ondan sonraki cümleye) istinat edilmiştir.

Başka bir rivayette de mevsuk senedle²⁶⁹ şöyle nakledilmiştir:

İbad Basri Mekke yolunda İmam Ali b. el-Hüseyin’le (a.s) karşılaştı. Hazret’e dedi di:

 إِنَّ اللّهَ اشْتَرَى مِنَ الْمُؤْمِنِينَ أَنفُسَهُمْ وَأَمْوَالَهُم بِأَنَّ لَهُمُ الجَنَّةَ يُقَاتِلُونَ فِي سَبِيلِ اللّهِ فَيَقْتُلُونَ وَيُقْتَلُونَ وَعْدًا عَلَيْهِ حَقًّا فِي التَّوْرَاةِ وَالإِنجِيلِ وَالْقُرْآنِ وَمَنْ أَوْفَى بِعَهْدِهِ مِنَ اللّهِ فَاسْتَبْشِرُواْ بِبَيْعِكُمُ الَّذِي بَايَعْتُم بِهِ وَذَلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ ²⁷⁰

İmam (a.s) ona şöyle buyurdu: “Ayeti tamamla (devam et).” Bunun üzerine (Allah Teala’dan) şöyle buyurdu:

 التَّائِبُونَ الْعَابِدُونَ الْحَامِدُونَ السَّائِحُونَ الرَّاكِعُونَ السَّاجِدونَ الآمِرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَالنَّاهُونَ عَنِ الْمُنكَرِ وَالْحَافِظُونَ لِحُدُودِ اللّهِ وَبَشِّرِ الْمُؤْمِنِينَ ²⁷¹

Sonra Hazret şöyle buyurdu: “Ne zaman bu sıfatlara sahip birini görürsem onların ittifakıyla cihad hacdan üstündür.”²⁷²

Bu rivayette İmam (a.s), İbad Basri’nin “إِنَّ اللّهَ اشْتَرَى مِنَ الْمُؤْمِنِينَ” ayetinin manasına dair taşıdığı vehmin (bu ayetin, herkesin ittifakıyla, cihadın mutlak manada hacdan üstün olduğuna delalet ettiğini sanıyordu) yanlış olduğunu ifade etmek için bu ayetten sonraki ayetin siyakına istinat etmiş ve birinci ayetteki “müminler” kelimesini sonraki ayette zikredilmiş sıfatlarla sınırlamıştır. Bu dayanaktan gayet iyi anlaşılmaktadır ki Hazret’in görüşüne göre ayetlerin manasını anlamak siyak gözönünde bulundurularak mümkün olabilir ve siyakı hesaba katmadan elde edilen anlam muteber değildir.