Osmanlı – Memluk İlişkileri: * Mısır ve Suriye’ye hakim olan
Memluk Devleti ile ilişkiler gergindi.
Nedenleri:
* Dulkadiroğulları Beyliği üzerindeki egemenlik mücadelesi
* Karamanoğulları Beyliği’nin Memluklar tarafından desteklenmesi
* Hicaz Su yolu meselesi
Merkezi Yönetim
* Topkapı Sarayı; Birun, Enderun ve Harem kısımlarından oluşmaktaydı.
* Devlet merkeziyetçi bir yapıya sahipti.
* Devletin merkezi İstanbul idi.
* Cülus Törenleri’ndeki kılıç kuşanma merasimi Eyüp Sultan Türbesi’nde yapılırdı.
Padişahın Görevleri:
* Padişah mutlak yönetme gücüne sahipti.
* Üst kademe memurları atmak
* Orduya komuta etmek
* Savaşa ve barışa karar vermek
* Halkın refah ve güvenliğini sağlamak
Divan-ı Hümayun
* Fatih’ten sonra padişahlar divan toplantılarına başkanlık etmemişlerdir. Böylece divan danışma kurulu haline geldi.
* Bugünkü Bakanlar kurulunun karşılığıdır.
Divan Üyeleri:
Sadrazam ( Vezir-i Azam ) : Padişahın mutlak vekilidir. Padişah sefere çıkmazsa Serdar-ı Ekrem unvanı ile ordudan sorumlu komutanıdır. Yükselme Döneminden itibaren Divana başkanlık etmiştir.
Şeyhül – İslam ( Müftü): İlmiye sınıfının başkanıdır ve fetva yayınlar.
Kubbealtı Vezirleri: Vezir-i Azama bağlı, bugünkü Devlet Bakanları ile özdeş görevlilerdir.
Nişancı: Padişahın tuğrasını çeker. Tapu kadastro ve dirlik dağıtımından sorumludur.
Kazasker (Kadıasker): Adalet ve eğitim işlerinden sorumludur. Kadı ve müderrisleri atardı.
(Türk olma şartı vardır.)
Defterdar: Mali işlerden sorumludur.
Kaptan-ı Derya: Donanmadan sorumludur.
Reis’ül- Küttab: XVII. yüzyıldan itibaren divan üyesi olmuştur. Dışişlerinden sorumludur.
Yeniçeri ağası: Divan toplantılarına katılabilir. Padişah, saray ve İstanbul’un güvenliğinden sorumludur.
Not: Divan bir çeşit danışma kurulu olup son söz padişaha aittir.
OSMANLI YÖNETİM BİRİMLERİ
* Osmanlı Devleti’nde, başkentin dışındaki tüm topraklar için taşra ifadesi kullanılmıştır. Taşra teşkilatının temelini tımar sistemi oluşturmaktaydı.
YÖNETİM BİRİMİ
YÖNETİCİ
GÜVENLİK
ADALET
Eyalet
Beylerbeyi
Subaşı
Kadı
Sancak
Sancak Beyi
Subaşı
Kadı
Kaza
Kadı
Subaşı
Kadı
Köy
Köy Kethüdası
Yiğitbaşı
Kadı naibi
Muhtesip: Esnafların denetimini yapan görevlilerdir.
Kapan Emini: Meyve hallerine benzeyen pazarlara gelen ürünleri denetleyen görevlidir.
Bac ve Gümrük Eminleri: Ticari faaliyetlerde bulunan kişilerden vergi toplayan görevlilerdir.
EYALETLER
SALYANESİZ (Merkeze Bağlı Yıllıksız)
SALYANELİ (Yıllıklı)
BAĞLI BEYLİK VE DEVLETLER
* Beylerbeyi tarafından yönetilirdi.
* Dirlik(Tımar) Sistemi uygulanır.
* Yönetici ve askere maaş yerine toprak verilirdi.
* Tımarlı sipahi adı verilen asker yetiştirirlerdi.
*Rumeli, Budin, Bosna, Anadolu, Halep, Bağdat ve Şam Eyaletleri
* Merkezden atanan valiler tarafından yönetilirdi.
* İçişlerinde serbest, dışişlerinde Osmanlı’ya bağlıdır.
* Yıllık vergi öderler.
* Savaş zamanı asker gönderirlerdi.
* Erdel, Eflak, Boğdan, Kırım ve Hicaz Eyaletleri
Osmanlı’da Eğitim
Lonca Teşkilatı:
* Türkiye Selçukluları’nda esnaf teşkilatı olan Ahilik, Osmanlı Devleti’nde Lonca teşkilatı adıyla devam etti.
* Usta çırak ilişkisi ile eğitim verilirdi.
* Ustalık alma belgesine icazet denirdi.
Enderun:
* Devşirme çocuklarından yetenekli olanlarının Sarayda yönetici olarak yetiştirildiği okuldur.
Harem:
* Cariyeler yeteneklerine göre müzik, edebiyat, resim ve örgü gibi dersler alırlardı.
Şehzadegan Mektebi:
* Padişahın erkek çocukları için açılmış olan okuldur.
Medrese Eğitimi:
* Osmanlı’nın temel eğitim kurumlarıdır.
* Kadı, müderris,müftü, hekim yetiştiriliyordu.
* Eğitimin ilk basamağı sıbyan mektebidir. ( mahalle)
* Fatih döneminde Sahnıseman ve Kanuni döneminde Süleymaniye Medresesini açılmıştır.
* Cami, Tekke ve Zaviyeler dini eğitimin verildiği kurumlardır.
Tophane: Top döküm ve yapım mektebidir.
Humbaracı: Havan topları ve el bombaları yapar.
Tüfekhane: Tüfek yapımı ve onarım yapan mekteptir.
Kılıçhane: Kılıç yapımı yapan mekteptir.
Mehterhane: Askeri mızıka mektebidir.
Coğrafi Keşifler
* Fransa’da Yüzyıl Savaşları, İngiltere’de Çifte Gül Savaşları sonrasında feodalite rejimi zayıfladı.
* Barut, kağıt, matbaa ve pusula gibi buluşlar Haçlı Seferleri ile Avrupa’ya taşındı.
Barut: Feodalite(derebeylik) rejimi yıkılmış, merkezi krallıklar güçlenmiştir.
Pusula: Gemicilik alanında ilerleme sağlandı. Coğrafi keşiflerin başlamasına neden oldu.
Kağıt ve Matbaa: Okuma yazma oranının artması ile bilim ve düşünce hayatı gelişti. Rönesans, Reform ve Hümanizm hareketlerine neden olmuştur
* 15 ve 16 yy Avrupalılar tarafından okyanusların, kıtaların ve yeni ticaret yollarının bulunmasıdır.
Coğrafi Keşiflerin Nedenleri:
* Doğunun zenginliğine ulaşma isteği
* Pusulanın Avrupa’da kullanılmaya başlaması
* Gemicilik alanındaki gelişmeler ve
* Cesur gemicilerin yetişmesi
* Ticaret yollarını Türklerin elinde olması
* Dünyayı tanına merakı, Hıristiyanlığı yayma isteği
* Kralların teşviki
Ümit Burnu: Bartelmi Diyaz
Hindistan: Vasko de Gama
Amerika: Kristof Klomb1492 Amerika Vespuci 1506 Dünya Turu: Macellan ve Del Kano 1519
Coğrafi Keşiflerin Sonuçları;
Ekonomik
* Yeni ticaret yollarının bulunmasıyla İpek ve Baharat yolarının önemi azaldı.
* Haçlı Seferleri ile doğunun bilgi birikiminin Avrupa’ya taşınması
Rönesans’ın Sonuçları: * Skolastik düşüncenin yerine pozitif düşünce hakim oldu.
* Reform Hareketi’nin doğmasına sebep oldu.
* Bilim ve sanatta İslam Dünyası öncülüğü Avrupa’ya kaptırdı.
* Avrupa’da Akıl Çağı (17 yüzyıl) ve Aydınlanma Çağı’nın başlamasına neden olmuştur.
*Avrupa’da resim, heykel, edebiyat ve mimarı alanlarında önemli gelişleler yaşandı.
Not: Rönesans Avrupa dışında egemen olmadı. Osmanlı bu gelişmelerden faydalanmadı.
II. Bayezit Dönemi ( 1481 – 1512 )
I. Selim Dönemi ( 1512 – 1520 )
* Fatih’in ölümünden sonra Bayezit ve kardeşi Cem arasında taht mücadelesi yaşanmıştır.
* Mücadelede yenilen Cem önce Karamanoğullarına, daha sonra Memluklara, Rodos Şövalyelerine ve Papalığa sığındı.
* Böylece Osmanlının iç sorunu dış sorun haline geldi
Uyarı: II. Bayezit, Cem meselesi yüzünden batıya karşı pasif bir politika izlemiştir.
Batıdaki Faaliyetler
* Venedik’ten İnebahtı, Navarin, Modon, Koron limanları alındı.
* Kili ve Akkerman kaleleri alınarak Boğdan’ın fethi tamamlanmıştır.
* İspanya’da katliama uğrayan Endülüs Müslüman ve Yahudilerine yardım etmiştir.
Doğudaki Faaliyetler:
* Karamanoğlu Beyliğine son verildi. ( 1487 )
* Memluklar ile Cem meselesi yüzünden savaş yaptı.
* Safevi Devleti’nin Anadolu’daki Şiilik propagandaları nedeniyle Anadolu’da Şah Kulu Ayaklanması çıktı. ( 1511 )
Not: Selim, babası II. Bayezit ile yaptığı mücadeleyi kaybetmiş fakat yeniçerilerin desteğini alarak tahta çıkmıştır.
Çaldıran Savaşı ( 1514 )
* Safevilerin doğu topraklarını tehdit etmesi
* Anadolu’da Şiilik propagandası yapmaları üzerine
Sonuç:
* Safeviler yenildi Doğu toprakları güvence altına alındı.
Turnadağ Savaşı ( 1515 )
* Dulkadiroğlu Beyliğine son verilerek Anadolu’da Türk siyasi birliği kesin olarak sağlanmıştır
Mısır Seferi ( 1516 – 1517 )
Nedenleri:
* Selim’in İslam dünyasının lideri olma isteği
* Baharat yoluna hakim olma isteği
* Memluk ve Safevilerin ile Osmanlı’ya karşı ittifakı
Not: Mercidabık ( 1516 ) ve Ridaniye Savaşları (1517) ile Memluk Devletine son verilmiştir.
Sonuçları:
* Suriye, Filistin, Mısır Osmanlı topraklarına katıldı.
* Halifelik Osmanlı Devleti’ne geçti. (Teokratik yapı)
* I. Selim ilk Osmanlı halifesi oldu.
* Mekke ve Medine Osmanlı yönetimine geçti.
* Kutsal emanetler İstanbul’a getirildi.
* Baharat yolunun denetimi ele geçirildi.
Ekonomik Gelişmeler
* İpek ve Baharat yollarının denetimin için fetihler yapıldı.
Menzil Teşkilatı: Osmanlı’da taşımacılığın hızlı şekilde yapılmasını sağlardı.
Derbentçiler: Ana yollar üzerindeki geçitlerin güvenliği sağlarlardı.
Mekkari Taifesi: Ticaret yolları üzerindeki taşımacılığı yaparlardı.
Gelir Kaynakları
Şer’i Vergiler: Öşür, Haraç, Cizye
Örfi Vergiler: Ağnam, Avarız, Çift Resmi, İspenç, Çift Bozan, Bennak, Mücerret, Baç
* Orman, gümrük, maden ve tuzla gelirleri
* Bağlı devletlerden alınan vergiler ve ganimetler
Not: Mısır’ın alınması ile hazine en parlak dönemini yaşamıştır. I. Selim dönemidir.
. TOPLUM
Yönetilenler(Reaya)
Yönetenler
* Esnaf, çiftçi, zanaatkar gibi vergi ödeyen kesimdir.
* Padişah ve İlmiye, Seyfiye, Kalemiye sınıflarıdır.
Seyfiye
İlmiye
Kalemiye
* Yönetim ve askerlik görevini üstlenmişlerdir.
* Sadrazam, kaptan-ı derya vezirler, yöneticiler ve askerler
* Adalet ve eğitim görevini üstlenmişlerdir.
* Kazasker, Şeyhülislam, kadı ve müderrisler
* Yazışma ve mali görevleri üstlenmişlerdir.
* Defterdar, nişancı
* Fatih döneminden itibaren imparatorluk karakteri kazanılması ile farklı din, mezhep ve milletten insanlar bir arada yaşamaya başlamıştır.
* Osmanlı’nın toplumsal, hukuki, siyasi ve idari yapısı ırk esasına göre değil, Millet Sistemi denen inanç temeline göre şekillendirilmiştir
* Gayrimüslimlere hoşgörüyle yaklaşılmış dil ve inançlarına karışılmamış. Böylece Hıristiyan ve Yahudiler din ve milli kültürlerini koruyabilmişlerdir.
Vakıf Sistemi
* İslam Hukuku’na göre bir kişinin malını, insanların yararına olacak bir iş için süresiz olarak ayrılmasıdır.
* Cami, medrese, hastane gibi topluma hizmet veren kuruluşlar yoluyla devletin harcama yapmasına gerek kalmadan hizmetlerin yürütülmesi sağlanmıştır.
Faydaları:
* Yol, çeşme camii ve benzeri yapılar inşa etmek
* Yoksulların yemek ihtiyacını karşılamak
* Yeni fethedilen bölgelerde imar faaliyetlerinde bulunarak bölgenin Türkleşmesini sağlamak
