Tekstuitgave : doodvonnissen inzake hekserij

69. Olsene, leenhof, 12 februari 1661: Maeyken de Smedt²⁵
Omme dieswille dat ghy Maeyken de Smedt, filia Lowys, oft soo ghy anderssins ghenaempt ofte ghetoenaempt syt, audt omtrent de twee en sesstich jaeren, jeghenwoordighe huusvrauwe van Jan Rahou, u soo verre hebt vergeten van met den duyvel der hellen ghenaempt ‘Heyne’ uwen famillieren te maecken ende anne te gaen schriftelyck contract, twelck den duyvel heeft ghestelt by gheschrifte op pampier dat hy by hem hadde ende by u daernaer is onderteekent met uw eighen bloet ghecommen uyt uwen duyme ofte handt, daertoe ghy ghenomen ende ghebesicht hebt een mes om deselve openinghe te doen ende tvoorseyde bloet te cryghene, maeckende voor uw handteecken een … ²⁶ ende dat ghy by tvoorseyde contract afsweerende Godt almachtich, uwen schepper ende salichmaeckere, syne ghebenedyde moedere ende alle Godts lieve heylighen, den duyvel hebt anghesworen ende u begheven onder zyn bewelt ende heerschappye als tooveresse op den toesegh by den selven famillieren an u ghedaen dat, alsoo ghy proces waert hebbende jeghens eenen Lowys de Smet, filius Lievens, ter causen van coop van lande, twelck alsoo ghy secht aen voornompden Smet voor de tweede reyse saut hebben moeten betaelen, daarin ghy seere waert murwererende, dat den voornompden uwen famillieren seyde, dat hy wel saude maecken dar ghy u proces zoudt winnen ofte ghelt geven om tselve te betaelen. Ghevende u daerop dhant segghende: “Syt nu daerin gherust”, sonder nochtans eenich ghelt thebben ontfanghen. Soo ghy seght u eerst anghecommen te syn achter de herberghe ghenaempt Den Papegaey teynden het cauterken in een haeghe, ghecleet seynde in grauwe cleederen ende in de ghedaente van eenen jonckman, gheleden thien ofte twaelf jaeren, sonder dat ghy seght den selven ghekent te hebben, als wanneer hy met u vleeschelycke conversatie heeft ghenomen ende noch diverschelyck daernaer, u ghevende ten voorseyden tyde een pampierken met grauwe poeder daerinne, segghende dat ghy daermede saudt menschen ende beesten bederfven ende doen sterven ende alsoo ghy veel appelen waert hebbende, dat ghy die met het voornompde poerken saudt bestrycken in de blomme van de selve appelen. Dat ghy oock continueerende in u voorseyt quaet u niet alleene eenighe keeren hebt ghevonden met ander tooveraers ende tooveressen in diabolicque dansynghen ende vergaderynchen soo op den tooveressencnock tot Olsene, op den cnock by Pauwels Goeminne tot Peteghem, omtrent alle veerthien daeghen eens, tusschen den dysendach ende swoensdaeghs snachts, alsoock viermael, namentlich op de vier hooghtyden sjaers op het Eeckhaut op Sinte-Pieters tot Gendt. Nemaer hebt oock betoovert door het geven van de selve uwen appelen dhuysvrauwe van Gillis Wullaert, den soon van Jan Crombeen, dhuysvrauwe van Pieter van Coppenholle, tkindt van Joos Roose, tkindt van Jan de Bosch ende tkindt van Joos van den Steene door tgheven van eenighe stucken van coucken, al wonende binnen de prochie van Olsene, mitsgaeders tkindt van Jacques van Parys, de coe van Lowys de Seyn met over den heur te strycken, soo oock de coeyen van Pieter van Coppenolle, daerdoore ghy hem saudt onthouden hebben een deel van syn boter ende een deel by u gheprofiteert. Voorts dat ghy seght niet alleene den voornompden uwen famillieren diverschen tuwen huuse ghecommen te syne u adverteerende dat ghy saudt ghevanghen worden, daerin ghy groote beroerte ende benautheyt waert hebbende, maer ook dat den selven u dickmael gaende naer Deynse op den wegh gheraden ende ghepersuadeert heeft ten fyne dat ghy u saut versmoren in eene beke van selfs ter selver stont gheraeckende door tmaecken van eenighe cruysen. Soo ghy oock commende van uwe voornompde dansynghen hebt ondertusschen uutgheblaesen eenich fenyn, twelck ghy seght ghediverteert te syne in koppenghespinnen, dat alsoo vlieghende over de bogaerden, die soo hebt bedorfven, mitsgaeders behulplich gheweest door uwe tooverye fenyn ant haut te doen commen ende de aertvloeyen in het vlasche. Van al twelcke suffisantelyck is ghebleken soo by uwen confessie als anderssins, den rechten om ghenoegen, ende want tgone voorschreven niet lydelyck is sonder condigne punitie ander ten exemple, soo ist dat leenmannen van de prochie ende vryeighendomme van Olsene, ghesien tproces crimineel criminenelyck ende ordinairlyck beleet tusschen den bailluy cause officie heeschere ten eender syde ende u Maeyken de Smet, filia Lowys voornompt, ghevanghene verweererigghe ter andere, recht doende ter maenynghe van Ser Philips van Biesbroeck, bailluy van de voornompde prochie ende leenhove, hunnen rechten maenheere, naer voorgaende advys van rechtsgheleerde, u condemneren van de plaetse uwer detentie ghevoert te worden op eenen waeghen ter plaetse patibulare ende aldaer aen eenen hauten staeck ghewoelt te worden totdatter de doot naervolght ende teynden dies u lichaam verbrant te worden in asschen, mitsgaeders in de costen van den processe ende misen van justitie, ende verclaeren uwe goederen, waer die gestaen ende gheleghen syn, soo leen als eerfve, gheconfisquiert te proffyten van gonen die het behoort de voorseyde costen ende misen van justitie, alvoorens ghededuceert. Actum by wysdomme van Joos van de Putte, Gillis Wullaert, Jan van Biesbrouck, Anthonis de Sloovere, Jan Minne, Jan Martens ende Jacques Stevaert, mannen van den leene ende greffier desen twaalfsten february zesthienhondert eenentzestich. 1661.
70. Heestert, leenhof, 1 augustus 1664: Joosyne Labyns²⁷
Omme dieswille dat ghy Joosyne Labyns, filia Pieters, huysvrauwe van Joos Meinfroet, oudt ontrent de … ²⁸ jaeren, geboren ende woonachtich binnen deser prochie van Heestert, u soo verre hebt vergeten nu gheleden ontrent de seventhien jaeren te maecken compacxt met den duyvel ter hellen soo den selven achter u huys aen uwen borreput by u is ghecommen in de ghedaente van eenen langhen swarten man met pluymen op synnen hoedt daer ghy besigh waert met water te haelen ende met dien waert dubbende om de goederen van de werelt ende tghoone verganckelyck is. Met het maecken van welck compacxt ende accort den selven duyvel, ghenaempt Hanneken, een contract met hem ghescreven heeft ghebrocht ende u alsdan vooren ghelesen heeft, daerby ghy afghesworen hebt uwen Godt, schepper ende salichmaeckere, u doopsel, de heylighe Godts Maria en alle Godts lieve heylighen, ende den selven u duyvel Hanneken ghenomen ghelyck voor uwen Godt ende opperste meester ende het voorseyde contract op alsulcke manieren gheadvoyeert ende onderteeckent met uwe rechter handt met roode erde die den selven duyvel u daertoe gaf, ende u handteecken ghemaeckt en ghestelt met een haecxken. Zoo den selven uwen duyvel hem dry maenden van te vooren by u hadde vertoont in de ghedaente van eenen man ghelyck eenen swarten priestere in den schaepwech van Arent van den Cruycen achter het voorseyde u huys soo ghy dubdet ende treurdet om dieswille dat ghy gheen broodt, coorne oft gheldt en had om u man ende kinderen te leve. Welken duyvel u alsdan seyde: "Wilt ghy met my gaen ende doen ghelyck of ghy met uwen man doet, ick sal u gheldt en goedt ghenouch geven om u te leven, ghy en moet daerom niet treuren nochte dubben". Naer het teeckenen van welck contract dat ghy ghemaeckt hebt met den voorseyden uwen duyvel, hebt ghy an den selven duyvel ghegheven eenighe haeren van achter uuyt uwen necke naerdien den duyvel tselve afghevraecht hadde, waervooren ghy van den voorseyden duyvel hebt ontfanghen vyf schellinghen parasis, maer naer het ontfanghen van welcke ghy de selve somme niet en weet waer sy ghevaeren is mits ghy de selve daernaer noient meer ghesien en hebt, soo ghy opentlyck hebt beleden ende bekent. Naer het ontfanghen van de voorseyde vyf schellinghen parisis heeft den voorseyden uwen duyvel met u vleesschelyck gheboeleert, wiens saet ofte nature hebt ghevoelt cout te wesen. Voorts hebt ghy daernaer van uwen duyvel ontfanghen roodt ende geluwe poeder daermede ghy deur bedwanck van den selven uwen duyvel hebt betoovert ende doen sterfven diverssche meinschen ende den wille ghehadt om noch andere te doen sterfven mitsghaeders diverssche beesten. Voor al welcke debvoiren te doene heeft den voorseyden uwen duyvel u belooft te betaelen voor elcken man die ghy sout betooveren X schellinghen parasis, voor elcke vrouwe V schellinghen parasis, voor elck kindt IIJ schellinghen parasis, voor elck peert XIIIJ schellinghen parasis, voor elcke koe VJ schellinghen parasis ende voorts al naer advenant, soo ghy oock by uwe eyghene confessie hebt beleden. Voorts hebt ghy van den voorseyden uwen duyvel ontfanghen vette om u te smeiren soo ghy telckins ten danse vloocht, te weten by het Soeten Vrauwken, ghenaemt het Vrauwken Decken, op den cnock by Machiel Aelgoet, op den cnock by Jan Libberecht gheseyt leenman, op de Papestraete voor het hofgat Arent van Houtte, al binnen deser prochie, mitsghaeders by den nieuwen bosch by Cortrycke, op de solders tOotighem en elders, alwaer ghy telckins met uwen duyvel vleesschelyck hebt gheboeleert. Met het welck u duyvels poeder, twelcke ghy telckins ontfanghen hebt van uwen voorseyden duyvel Hanneken als ghy ten danse ghevloghen syt gheweest, hebt betoovert en doen sterven de naervolgende meinsschen ende beesten. Alvooren hebt ghy nu gheleden ontrent de vichtien jaeren betoovert en doen sterfven Arent Gaeremynck met van het selve u poeder op den selven te werpen, die lanckdurighen tydt voor synne dood creupel ende impotent was in synne rechterhandt ende -been, jae dat synne handt diverssche gaeten hadde aldaer het fenyn uuyt suweerde ter cause van uwe voorseyde tooverye. Item hebt ghy nu gheleden ontrent de veerthien jaeren betoovert Franchois Gaeremyn, soone van den voorseyden Arent, in sulcker voughen dat den selven van uwe voorseyde tooverye oock creupel ende impotent is gheweest in syn handen, aermen en beenen, jae dat uuyt den elleboghe van den selven croop een beeste ghelyck een roode slacke met twee oorens, welcke oorens afghesneden synde, de selve beeste wederomme in den arm ende elleboghe croop, waernaer den selven Franchois door uwe voorseyde tooverye die ghy ghedaen hebt met op den selven te werpen van u duyvels poeder, den selven seer ellendich en miserabel, uuytgedrooght ghelyck eenen coolstock, ghestorven is. Item hebt nu gheleden ontrent derthien jaeren betoovert en doen sterven Jan ende Gillynne Gaeremynck, broeder en suster van den voorseyden Franchois, met an de selve tuwen huyse melck teten ghegheven te hebben daerinne ghy van u voorseyde duyvels poeder had ghestroyt. Item hebt ghy nu gheleden ontrent de derthien jaeren betoovert en doen sterven Gillynne de Jaeghere, huysvrauwe van Joos van der Riest, smet by den vierkeer deser prochie, met an de selve teten te gheven van eenen ovencoucke van wit tarruwebroodt ghebacken, daerop ghy oock van u duyvels poeder hadt ghestroyt, de welcke langhdurighen tydt voor haere doot quelde. Item nu gheleden ontrent de elf jaeren hebt ghy betoovert en doen swelten eene swarte coebeeste van Arent van Houtte, filius Arents, met u duyvels poeder. Item hebt nu gheleden ontrent de thien jaeren betoovert ende doen swelten een ruynpeert van den selven van Houtte met an het selve wat claver te gheven die ghy ghehaelt had uuyt de claver van den selven van Houtte, daerop ghy ghestroyt hadt van tselve u poeder dat ghy van den voorseyden duyvel gehadt hebt. Item hebt ghy nu gheleden ontrent de vyf jaeren betoovert en doen swelten noch een ander peert van den selven van Houtte soo het selve weede by u huys op de claever daerop ghy van tselve u duyvels poeder hebt gheworpen. Item hebt ghy ten huyse van den voorseyden Arent van Houtte gheduerende de voorseyde quellinghe in de beesten aldaer, oock betoovert de melck dat men uuyt de selve gheene boter en conste keernen. Item hebt nu gheleden ontrent de ellif jaeren betoovert ende doen sterfven een kindt van Arent Meinfroet, uwe swaeger tot Corterycke buyten, met an het selve te gheven eenen coucke die ghy ghecocht hadt tot Cortrycke, daerop ghy oock gestroyt hadt van het u voorseyde poeder. Item hebt ghy nu gheleden beth dan acht jaren betoovert ende doen sterven Andries Raes binnen de prochie van Moen met den selven te gheven een stuck van eenen ovencoucke soo ghy ten huyse van synnen moeder ghebacken hadde, op welcken coucke ghy gestroyt ende gheleyt hadt van u voorseyde duyvels poeder. Item hebt ghy nu gheleden ontrent de seven jaeren in het Steenstraetken deser prochie betoovert en gemeent te doen sterven Tanneken de Dau, filia Arents, huysvrauwe van Gillys van der Brugghe, op eenen sondagh soo de selve naer de kercke quam om misse te hooren met op de selve te slaen met uwe rechterhandt op de schaudere van de selve ende twerpen van het voorseyde duyvels poeder op haer. Item hebt ghy nu geleden ontrent vyf jaeren blendt betoovert Isabeau de Praet, huysvrauwe van Rogier de Vos, in beede haer ooghen met haer te drincken te gheven waeter als de selve seer sieck lach ende ontfanghen hadde alle de rechten van de heylighe kerke. Item hebt ghy nu gheleden ontrent de twee jaeren en half betoovert Tanneken de Jaeghere, huysvrauwe van den voorseyden Arent Gaeremynck, met an de selve appels te gheven teten daerop ghy van u voorseyde duyvels poeder hadt ghedaen, de welke naer lanckdurighe quellinghe van ontrent een jaer en half uuytghedroocht ghelyck eenen coolstock seer miserabel van uwe ghedaene tooverye is gestorven ghelyck den voorseyden haeren man en dry van haer kinderen. Item hebt nu gheleden het beghinsel van den voorleden winter betoovert en ghemeent te doen sterfven Marie de Rycke, huysvrauwe van Gillys Nottebaert, met de selve te gheraecken aen haeren rechteren aerme in de capelle van Onse-Lieve-Vrauwe binnen de kercke deser prochie, die van de selve tooverye oock hadde moeten sterfven tenwaere de selve met ghewydde drancken inne te nemen niet gheholpen gheweest en hadde. Item hebt nu gheleden den derden kestdag letsleden oock betoovert en ghemeent te doen sterven Margriette de Hem, weduwe van Jan de Merre, woonachtich binnen de prochie van Moen binnen de kercke deser prochie, met de selve aldaer te steken in haere rechter syde, die daervan oock hadde moeten sterfven ten hadde gheweest deur de hulpe van het belesen van den heer pastor deser prochie ten tyde van neghen daeghen. Item hebt nu gheleden ontrent de vyf jaeren in den winter als den sneeu dicke lach, betoovert ende ghemeent te doen sterven Stevenynne van den Dorpe, filia Joos, soo ghy de selve naer volghdet tot op de Papestraete op eenen sondach ofte heylighdach als de selve van de kercke quam, met de selve te steken op haeren rechteren aerme, de welke daervan ontwyffelyck oock hadde moeten sterfven tenwaere de selve met het innemen van ghewydde cruyden ende anderssins met de woorden van de heylighe kercke niet gheholpen en hadde gheweest. Item hebt oock betoovert de melck van den voorseyden Arent Gaeremynck dat men uuyt de selve gheen boter en heeft connen keernen, met op de melckcuype van u duyvels poeder te legghen ofte werpen, soo ghy ten huyse van den selven Gaeremynck ghinckt om uw ghebreck. Item hebt noch betoovert een kindt binnen prochie van Aultryve voor het casteel aldaer. Item nu gheleden ontrent de sesthien jaeren hebt betoovert ende doen swelten een calf van den voorseyden Arent Gaeremynck met aen het selve te gheven een betken broodt daerop ghy ghedaen hadt van u voorseyde duyvels poeder in het casystraetken. Item hebt nu gheleden ontrent de vyf jaeren betoovert ende doen swelten een calf van Pieter Vlieghe, filius Pieters, met het selve te geven een handtvulleken ghers voor syn hofgat, daeroppe ghy ghedaen hadt van het voorseyde u duyvels poeder. Item hebt nu gheleden ontrent de seven jaeren betoovert en doen swelten een drinckelinck calf van Guillaume van Winghene met an het selve wat haerinckcruyt te gheven teten daerop ghy van u duyvels poeder oock ghestroyt hadt. Item hebt nu gheleden eenighe tydt betoovert ende doen swelten een calf op dander syde van de kercke [van] Thieghem sonder te weten by u wien dat het toebehoorde. Omme alwelcke abominable en execrable faicten en delicten by u ghecommitteert, den rechter overgheblecken om genoughen mitsgaeders by uw eyghene kennisse ende confessie, leenmannen van desen hove, prochie en heerelyckhede van Heestert, recht doende met advyse van rechtsgheleerden van den Raede in Vlaenderen, hebben u Joosynne Labyns voornompt ghecondemneert, soo sy u condemneren mits desen gheworght te worden aen eenen staecke ter plaetse patibulaire ende daernaer u lichaem verbrandt te worden in asschen ende voorts confisqueren alle uwe goederen, tsy leenen, gronden van erfven, soo meubele als inmeubele, immers gheene uuytgesteken nochte ghereserveert, alvooren ghededuceert de costen van de processe ende misen van justicie. Actum in ghebannen hove ter manynghe van den eersaemen Bartholmeus Raepsaet, bailluy ende by wysdomme ende kennisse van Joos Libberecht, Marten van der Schoore, Jaecques Vierstraete, Arent van der Cruycen, Gillys de Cock, Jan de Meyere en Pieter van der Haeghe, leenmannen, desen eersten Augusty XVJ^c vierentsestich.
71. Heestert, leenhof, 18 mei 1676: Catharina de Craene²⁹
Omme dieswille dat ghy Catharina de Craene, filia Oulters, oudt ontrent de sessenveertich jaeren, gheboren binnen der prochie van Ootighem ende jeghenwordich woonachtich binnen deser prochie van Heestert, u soo verre hebt vergheten nu gheleden ontrent de twintich jaeren te maecken compacxt met den duyvel der hellen soo den selven in den huyse van uwe laetste woonplaetse alhier binnen Heestert by u es ghecommen in de ghedaente van eenen jonghman ghecleedt met bruyne cleederen met eenen hoet met swarte pluymen, daer ghy waert sittende op eenen stoel by de tafel in de keucken van uwe voorseyde woonplaetse, als wanneer ghy waert treurende ende dubbende omme de goederen deser wereldt ende tghoone verganckelyck is. Alwaer de selven duyvel by u commende, u heeft ghevraecht of ghy wildet leeren tooveren midtsghaeders synne slave ende dienaresse syn. Waerop ghy hebt gheantwoordt dat jae. Naer welcken ghy metten selven uwen duyvel hebt ghegaen in de camer van den voorseyden uwen huyse op de koetse ende bedde daerinne wesende, ende metten selven uwen duyvel aldaer vleesschelyck gheboeleert, wiens saet ende nature ghy hebt ghevoelt kout te wesen. Naer welcken boeleren ghy by den selven uwen duyvel hebt laeten trecken eenighe haeren uuyt uwe necke, waernaer de selven uwen duyvel van u is vertrocken u segghende dat hy naer neghen daeghen den thienden dach soude wederom kommen. Welcken thienden dach den selven duyvel by u es ghecommen in de ghedaente van eene katte in de voorseyde uwe huyse tot het maecken van het voorseyde compacxt ende accordt metten selven uwen duyvel ghenaempt ‘de Ghilde’. Welcken duyvel u was thoonende een pampier waerop stondt gheschreven dat ghy waert afsweerende Godt almachtich, de heylighe moeder Godts ende alle Godts lieve heylighen, peter, meter, doopsel ende kerstendom, midtsghaeders dat ghy sout synne slave ende dienaresse syn ende den selven uwen duyvel anghesworen voor uwen Godt, synde tselve gheschrifte bleeckroot van couleure. Welck contract ghy hebt gheteeckent met u eyghen bloet twelcke den selven uwen duyvel heeft gheschrapt met eenen spelle uuyt uwer rechter handt. Waernaer ghy mettten selven uwen duyvel hebt ghegaen in de voorseyde camer op de selve coetse ende bedde alwaer den selven uwen duyvel, synde in de ghedaente van een catte soo voorseyt, met u heeft vleesschelyck gheboeleert, wiens saet ende nature ghy hebt ghevoelt kout te wesen alsvooren. Naer welcke boeleren uwen duyvel u heeft gheteeckent in uwer slincker hocxsel met een teecken ofte stigma diabolicq. Voor alwelcke ghy alsdan van den selven uwen duyvel hebt ont-fanghen een stuck van dry stuyvers sonder dat ghy weet waer het selve stuck ghevaren ofte verdwenen is. Mitsghaeders ter selve reyse by u ontfanghen van den selven uwen duyvel groen poerken in een grau pampierken omme daermede te betooveren alle menschen ende beesten die ghy cost, ghelyck ghy an den selven uwen duyvel hebt belooft tselve te doene. Mitsghaeders van den selven duyvel hebt ontfanghen swart smoutsel om u te strycken ofte smeiren in uwe hocxsels ende haeremen als ghy ten danse vloocht, te weten op den vierkeer binnen deser prochie, op den cnock voor u hofgat, op den cnock by Jaecques van Saceghem, op de plaetse alhier binnen Heestert ende op de plaetse tOotighem. In alwelcke dansen ghy waert onder hun sestiene, soo tooveraers als tooveressen, synde in de selve dansen eenen tambour slaende op een trommel ende eenen fleyter spelende op een fluyte, van welcke dansen ofte compagnie ghy waert capiteyn. Naer alwelcke dansen den selven uwen duyvel telckens met u heeft vleesschelyck gheboeleert, wiens saet ende nature ghy hebt ghevoelt cout te wesen alsvooren. Mitsghaeders hebt ten danse gheweest op de solders tOoteghem ende aldaer ghedanst ontrent halfven nacht met eenen trommelaere ende fluyter soo voorseyt, alwaer was ghestoffeert eenen kermisse van diversche cost, spyse ende dranck, soo van broodt, vleesch, erweten, oolick bier ende dierghelycke. Voorts heeft den selven uwen duyvel u belooft voor het doen sterfven van elcke man ses schellynghen, van elcke vrauwe dry schellynghen, van elck kindt een blancken, van yder peerdt twaelf schellynghen, van yder koe ses schellynghen ende van yder calf dry schellynghen. Naerdien ghy van den selven uwen duyvel ontfaen hadt tvoorseyde duyvels poerken ende dat hy u belast hadde daermede te doen sterfven menschen ende beesten, twelck ghy ter executie gheleyt hebbende, onder ander daermede hebt betoovert, leden ontrent de ses jaeren, den persoon van Marten Dolfins met an den selven te eten te gheven een schotel pap als wanneer hy tuwen huyse was wevende. In welcke schotel pap ghy hadt ghedaen van het voorseyde u duyvels poerken ende ontrent een half huere naerdien den selven Marten de selve schotel pap hadde gheheten, ghy an den selven Marten hebt gaen tappen een schotel bier meynende hem daermede noch meer ofte vaster te betooveren, nemaer den selven Marten quaede suspicie van u hebbende, heeft ghemaeckt syn cruys ende hem bevolen in den handen des heeren, twelcke ghy ghewaere wordende met de selve schotel bier waert wederkeerende ende de selve wech stellende. Van welcke uwe ghedaen tooverye den selven Marten naerdien hy den tydt van dry jaeren miserabel hadde ghequelt is uuytghedrooght ghelyck eenen coolstock ende daervan commen toeverlyden. Item hebt leden ontrent de vyf maenden betoovert den persoon van Arent van Houtte, filius Arents, door het eten van secker swyndarmen waeranne ghy hadt ghestreken van het voorseyde u duyvels poerken, den welcken naer langhe quellinghen over ontrent de vier weken is commen toverlyden van de selve uwe ghedaene tooverye. Item hebt leden ontrent de derthien jaeren betoovert Marie Cornille, huysvrauwe van Jan Quaethanus met an de selve tuwen huyse te eten te gheven een schotel warremelc in de welcke ghy hadt ghedaen van u voorseyde duyvels poerken, nemaer is de selve door lancgdurighe miserie door het belesen van gheestelycke personen ghenesen gheworden van de selve u ghedaene tooverye. Item hebt leden ontrent de sesthien jaeren betoovert Margueriette de Haene, jonghe dochter, met an de selve te eten te gheven twee pruymen als wanneer sy tuwen hove te slyttinghe was, waerop ghy ghedaen hadt van tvoorseyde u duyvels poerken, van welcken uwe ghedaen tooverye deselve Margriette noch langhdurighe quellinghe, ende gheweest hebbende in eenen seer soberen ende miserabelen staet, is commen te sterfven. Item hebt nu gheleden ontrent de derthien jaeren betoovert Elisabette den Dau door het eten van druyven aen welcke ghy had ghestreken van tvoorseyde u duyvels poerken, nemaer is de selve Elisabette door langhdurighe quellynghe ende miserie door het belesen van gheestelycke personen ghenesen gheworden. Item hebt leden ontrent de derthien jaeren betoovert den persoon van Pieter Gaeremyn met an den selven te eten te gheven een nieuwenjaerwafelken, ghebotert met botere, daeroppe ghy ghestroyt hadt van het voorseyde u duyvels poerken, waervan den selven Gaeremyn langhduerichlyck heeft ghequelt ende miserabelyck ghestelt gheweest, nemaer is den selven door tbelesen van gheestelycke persoonen ende dinnenemen van ghewyde drancken bynae ghecommen tot syn ordinaire ghesontheyt tot alderstondt dat hy tuwen huyse ende hove gonck wercken, als wanneer ghy de selve u ghedaen tooverye an den selven Gaeremynck hebt ververscht, waernaere hy langhdurichlyck heeft ghequelt ende gheweest in eenen seer soberen ende miserabelen staet, als van de selve uwe ghedaen tooverye op syn lichaem heeft ghehadt diverssche loopende gaten waeruuyt ghedurich fenyn was suerende tot ontrent een jaer en half voor syn doodt op seckeren nacht ontrent de twee hueren voor den daghe als wanneer ghy hebt ghecommen met uwen hanghende haire in de veynster van de woonplaetse van den selven Gaeremynck alwaer hy sieck was ligghende te bedde ende by den voorseyden uwen duyvel hebt doen verbranden gheheel deen syde van tlichaem van den selven Gaeremynck ende ter selve stonden in de veynster insghelycx ghecommen om te verversschen de tooverye die ghy hadt ghedaen an de huysvrauwe van den selven Gaeremynck, van alwelcke u ghedaen tooverye den selven Gaeremynck naer langdurighe quellinghen ende gheweest hebbende in een seer soberen ende miserabelen staet is commen toverlyden. Item hebt ontrent de twee jaeren voor de doodt van den selven Gaeremynck betoovert Mayken Rycourt, huysvrauwe van den selven Gaeremyck, met het werpen van voorseyde duyvels poerken op het hoofd ende in het hair van het selve Mayken, mitsghaeders de selve uwe ghedaen tooverye aen tselve Mayken hebt ververscht ontrent een jaer en half voor de doodt van den selven Gaeremynck, als wanneer ghy waert commende in den nacht in de voorseyde veynster soo voorseyt is, van welcken uwe ghedaene tooverye het selve Mayken naer langdurighe quellinghe ende miserie is commen toverlyden. Item hebt naer de doodt van den voorseyden Gaeremynck betoovert Jan ende Joosynne Gaeremynck, beede synne kinders, met twerpen van tvoorseyde duyvels pourcken int haer van den selven Jan ende op thoofd van de voorseyde Joosynne, van welcke u ghedaene tooverye den selven Jan ende Joosynne Gaeremynck beede naer langdurighe quellinghen ende miserie syn commen toverlyden³⁰. Item hebt nu gheleden ontrent de sesthien jaeren betoovert een swart merriepeert toebehoorende Rogier Libberecht met op tselve peerdt te werpen van tvoorseyde u duyvels poerken, nemaer is tselve doort belesen van gheestelycke persoonen ghenesen gheworden. Item hebt leden ontrent de sesthien jaeren betoovert een grau peerdt toebehoorende Jan Libberecht, filius Joos, met op tselve peerdt te werpen van het voorseyde u duyvels poerken, nemaer is tselve door tbelesen van gheestelycke persoonen ghecommen tot synne ordinaire ghesontheyt tot alderstondt dat ghy tselve andermael hebt betoovert met insghelyx op tselve peerdt te werpen van tvoorseyde u duyvels poerken, van welcken ghedaene uwe tooverye tselve peerdt is commen te swelten. Item hebt leden ontrent de dry jaeren betoovert Cathelyntken Libberrecht waervan ghy meter waert met aen het selve te gheven een nieuwenjaerwafelken waerinne ghy ghedaen hadt van het voorseyde u duyvels poerken, welck Cathelyncken van u ghedaen tooverye naer lanckdurighe quellinghen is commen toverlyden. Item hebt leden ontrent een jaer een half betoovert Janneken Velghe, huysvrauwe van Symoen Buysens, met an de selve te gheven een canneken kerremelck waerinne ghy ghedaen hadt van tvoorseyde duyvels poerken, van welcke u ghedaen tooverye tselve Janneken jeghenwordelyck noch is quellende. Van al welcke ghebleken is volghens u eyghen kennisse ende confessie den rechter om ghenoughen, ende alsoo de voorseyde faicten ongoddelyck, execrable ende abominable syn nochte lydelyck in eene christelycke monarchie ende landen van rechten sonder exemplaire straffe ende punitie, zoo ist dat leenmannen van den hove ende heerelichede van Heestert, recht doende met advise van rechtsgeleerden, hebben u Catherina de Craene voornoempt, ghecondempneert, soo sy u condempneren by desen gheleedt te worden ter plaetse patibulaire, aldaer ghestelt te worden op een hoochde aen eene staecke ende daeranne ghewoelt te worden datter de doodt naer volght ende daernaer tdoode lichaem verbrandt te worden totten asschen, confisquerende voorts alle uwe goederen, soo meubelen als immeubelen sheeren proffytte, de costen ende misen van justitie alvooren ghededuceert. Actum ter manynghe van de heer Anthoine de Cocq, bailliu ende wettelycke ma[e]nheere ende wysdomme van sheerens Arent van der Cruycen, Guillaeme de Cocq, Arent Raepsaet, Jacobus van Saceghem, Gheraert Moreau, Pieter van der Haeghen ende Jan Veys, leenmannen, desen achtienden meye XVI^C sessentseventich.

1htpp://www.kulak.ac.be/facult/rechten/Monballyu/Rechtlagelanden/Heksenvlaanderen/bibliografieVlaanderen.htm

2 Bron: Vandenbussche, Analectes..., 325-327 (genormaliseerde tekst naar een verloren gegaan register). Zie ook RAB, Nieuwpoort, 4708. Lit.: Dalle, Jeanne Panne..., 2-14; Lampaert, Heksenvervolging..., 2, 228-239.

3 Bron: SAGent, OA, Reeks 95bis, 2 (afschrift). Wij vonden slechts een niet gedateerd ontwerpvonnis van de advokaten in Gent terug. De door Baert opgegeven datum konden wij niet verifieren. Lit.: Baert, Heksenprocessen..., 209-210. Joos Verpraet bekende in 1660 dat hij Gillis Ogiers in Kruishautem zag verbranden als tovernaar: RAG, Olsene. Oud archief, 5ter (Tweede ende naerder tichten, f°15r-15v).

4 Bron: Vandenbussche, Analectes..., 327-330 (genormaliseerde tekst naar een verloren gegaan register). Lit.: Lampaert, Heksenvervolging..., 2, 241.

5 Bron: Croissant, Une sorcière..., 37-40 (genormaliseerde tekst naar een verloren gegaan register). Lit.: Lampaert, Heksenvervolging..., 2, 240.

6 Bron: K.v.K, Veroordeeling eens Toveraars..., 162-166 (genormaliseerde tekst naar een verloren gegaan afschrift). Lit.: Cannaert, Iets over …, 74-78; Cannaert, Olim…, 73-76; Cannaert, Bijdragen tot het oude strafrecht in België, 170-174; Braekman, Spel…, 116; Gent Universiteitsbibliotheek, 654 en 13.208, f°123r-128r; SAOU, OA, 1533/2. Cannaert dateert het vonnis nu eens op 30 juli 1651 en dan eens op 30 juli 1661. Cannaert, Iets over.., 78; Cannaert, Bijdragen…, 170-174. Dit eerste is ook het geval in Gent, Universiteitsbibliotheek, hs. 654 en 13.208 van de Universiteitsbibliotheek in Gent. In RAG, Olsene.oud archief, 5ter steekt een uittreksel uit het proces-verbaal van verhoor van Jan Vindevoghel. Hij zou zijn geexecuteert op 30 juli 1652.

7 In tekst “dienaer”.

8 In handschrift Oudenaarde “Kersmisse 1649”.

9 In handschrift Oudenaarde “Weecksoppe”.

10 In handschrift Oudenaarde “eenen slagh met het eijnde van het zeel”.

11 In handschrift Oudenaarde “Arnaut van den Barre”.

12 In handschrift Oudenaarde “ende het ander in de weede oock met eenen slach”.

13 In handschrift Oudenaarde “Charles du Quesne”.

14 In handschrift Oudenaarde “op den mesbulck”.

15 In handschrift Oudenaarde “Pieter Tumerelle”.

16 In handschrift Oudenaarde “u daerinne veranderende ofte transformerende met het aendoen van eenen riem van den duyvel ontfangen”.

17 Bron: Vandenbussche, Analectes..., 331-332 (genormaliseerde tekst naar een verloren gegaan register). Lit.: Lampaert, Heksenvervolging..., 2, 243.

18 Bron: Gent, Universiteitsbibliotheek, Hs. 654, f°125v-126v (afschrift). Lit.: Cortyl, Exécutions...,17-18; Braekman, Spel..., 117-121

19 Bron: Gent, Universiteitsbibliotheek, Hs. 654, f°126v-127v (afschrift). Lit.: Cortyl, Exécutions..., 18; Braekman, Spel..., 121-124.

20 Bron: Gent, Universiteitsbibliotheek, Hs. 654, f°36r-37r (afschrift) Zie ook Ibid, 59, f°119r-122r. Lit.: Cannaert, Bydragen tot het oude strafrecht in Belgie…, 166-169; Cannaert, Olim…, 66-69 (Franse vertaling).

21 Bron: RAK, Kasselrij Kortrijk. Schepenarchieven, 1ste reeks, Heestert R 1644-1662, f°213v-215v (origineel). Zie ook ARAB, Familiefonds Ursel, L 748-749. Lit.: Monballyu, “Omdat zy compact..., 241-262.

22 In tekst “tkint”.

23 In tekst “ghebrocht worde”.

24 Bron: Cassiman, Heksenprocessen..., 119-121 (genormaliseerde tekst naar een verloren gegaan origineel). Zie ook RAG, Olsene. Oud archief, 5ter. Lit.: Baert, Heksenprocessen..., 198-202; Monballyu, Van hekserij beschuldigd..., 26. Weerwolf: Tweede ende naerder tichten, f°20v. Leerde ambacht van kleermaker bij Gillis Ogiers (Oorconden, f°14v-15r).

25 Bron: Cassiman, Heksenprocessen..., 121-123 (genormaliseerde tekst naar een verloren gegaan origineel). Zie ook RAG, Olsene. Oud archief, 5quater; 3. Lit.: Baert, Heksenprocessen..., 202-204; Monballyu, Van hekserij beschuldigd..., 27.

26 Soort haakje als handteken.

27 Bron: RAK, Kasselrij Kortrijk. Schepenregisters, 1ste reeks, Heestert, R 1663-1672, f°41r-44r (origineel). Zie ook Gent, Universiteitsbibliotheek, 59, f°*** (afschrift gebruikt door Cannaert). Lit.: Cannaert, Bydragen tot het oude strafrecht in Belgie…, 175-184; Id., Olim..., 60-65; Monballyu, Heksenprocessen in Heestert..., 165-172.

28 Leeftijd niet ingevuld.

29 Bron: RAK, Kasselrij Kortrijk. Schepenarchieven, 1ste reeks, Heestert, R 1673-1680, f°74r-78r (origineel). Lit.: Monballyu, Heksenprocessen in Heestert..., 165-172.

30 In tekst “overluden”.