Tələb və təklif iqtisadçıların ən çox istifadə etdiyi iki sözdür. Tələb və təklif iqtisadçıların ən çox istifadə etdiyi iki sözdür

Tələb və təklif iqtisadçıların ən çox istifadə etdiyi iki sözdür.

• Tələb və təklif iqtisadçıların ən çox istifadə etdiyi iki sözdür.

• Tələb və təklif bazar iqtisadiyyatlarının işləməsini təmin edən güclərdir.

• Müasir mikroiqtisadiyyat tələb, təklif və bazar tarazlığından bəhs edir.

BAZARLAR VƏ RƏQABƏT

• Bazar müəyyən məhsul və xidmətin alıcı və satıcılarının məcmusudur.

• Təklif və tələb əhalinin davranışını əks etdirir... bazarlarda onların bir-biri ilə qarşılıqlı əlaqəsi kimi.

BAZARLAR VƏ RƏQABƏT

• Alıcılar tələbi müəyyən edir.

• Satıcılar təklifi müəyyən edir.

Rəqabətli bazarlar

• Rəqabətli bazar elə bazardır ki, burada hər hansı birinin bazar qiyməti üzərində əhəmiyyətli təsiri olmayan çoxlu sayda alıcı və satıcı mövcuddur.

Rəqabət: Mükəmməl olan və olmayan

• Mükəmməl rəqabət

• Əmtəələr eynidir.
• Müəyyən sayda alıcı və satıcının hər birinin qiymət üzərində elə bir təsiri yoxdur.
• Alıcılar və Satıcılar qiymətlə razılaşanlardır.

• İnhisar

• Bir satıcı var və qiyməti satıcı müəyyən edir.

Rəqabət: Mükəmməl olan və olmayan

• Oliqapoliya

• Bir neçə satıcı var.
• Heç də həmişə kəskin rəqabət yoxdur.

• İnhisarçı Rəqabət

• Çoxlu satıcılar var.
• Bir-birindən çox az fərqləndirilmiş əmtəələr var.
• Hər satıcı öz əmtəəsinin qiymətini formalaşdıra bilir.

TƏLƏB

• Tələb həcmi alıcıların arzu etdiyi və satın ala bildiyi əmtəə miqdarıdır.

• Tələb Qanunu

• Tələb qanununa görə digər şərtlər sabit qaldıqda, bir əmtəənin qiyməti yüksəldiyi zaman o əmtəənin tələb həcmi aşağı düşür.

Tələb əyrisi: Qiymət və Tələb Həcmi arasında əlaqə

• Tələb Cədvəli

• Tələb Cədvəli əmtəənin qiyməti ilə ona olan tələb həcmi arasındakı əlaqəni göstərir.

Türkanın Tələb Cədvəli

Tələb əyrisi: Qiymətlə Tələb Həcmi arasında əlaqə

• Tələb Əyrisi

• Tələb Əyrisi əmtəənin qiyməti ilə onun tələb həcmi arasındakı əlaqəni əks etdirən qrafikdir.

Qrafik 1. Türkanın Tələb Cədvəli və Tələb Əyrisi

Fərdi Tələbə qarşı Bazar Tələbi

• Bazar tələbi müəyyən əmtəə və xidmət üçün bütün fərdi tələblərin məcmusunu əks etdirir.

• Qrafiki olaraq, bazar tələbi əyrisini əldə etmək üçün fərdi tələb əyrilərini üfüqi toplamaq tələb olunur.

Tələb Əyrisində Sürüşmələr

• Tələb Həcmində Dəyişmə

• Dəyişmə tələb əyrisi boyunca baş verir.
• Məhsulun qiymətindəki dəyişmə buna səbəb olur.

Tələb Həcmində Dəyişmələr

Tələb Əyrisində Sürüşmələr

• İstehlakçı gəliri
• Əlaqəli əmtəələrin qiymətləri
• Zövqlər
• Gözləntilər
• Alıcıların sayı

Tələb Əyrisində Sürüşmələr

• Tələbdə Dəyişmə

• Tələb əyrisində sürüşmə ya sağa, ya da sola doğru olur.
• Buna hər qiymət səviyyəsində tələb həcminə təsir göstərəcək hər hansı bir dəyişmə səbəb olur.

Qrafik 3. Tələb Əyrisində Sürüşmələr

Tələb Əyrisində Sürüşmələr

• İstehlakçı Gəliri

• Gəlir artdıqda normal əmtəəyə olan tələb də artacaqdır.
• Gəlir artdıqda keyfiyyətsiz əmtəəyə olan tələb azalacaqdır.

İstehlakçı Gəliri Normal Əmtəə

İstehlakçı Gəliri Keyfiyyətsiz Əmtəə

Tələb Əyrisində Sürüşmələr

• Əlaqəli Əmtəələrin Qiymətləri

• Bir əmtəənin qiymətinin düşməsi digər bir əmtəəyə tələbi azaldırsa, onda bu iki əmtəə əvəzedicilər adlandırılır.
• Bir əmtəənin qiymətinin düşməsi digər bir əmtəəyə tələbi artırırsa, onda bu iki əmtəə tamamlayıcılar adlandırılır.

Cədvəl 1. Alıcılara təsir edən dəyişənlər

TƏKLİF

• Təklif həcmi satıcıların satmaq istədikləri və sata bildikləri əmtəə miqdarıdır.

• Təklif Qanunu

• Təklif qanuna görə digər şərtlər sabit qaldıqda, əmtəənin qiymətinin qalxması onun təklif həcmini artırır.

Təkli Əyrisi:Qiymət və Təklif Həcmi arasında Əlaqə

• Təklif Cədvəli

• Təklif Cədvəli əmtəənin qiyməti ilə onun təklif həcmi arasındakı əlaqəni göstərir.

Türkelin Təklif Cədvəli

Təklif Əyrisi: Qiymətlə Təklif Həcmi arasındakı Əlaqə

• Təklif Əyrisi

• Təklif əyrisi əmtəənin qiyməti ilə onun təklif həcmi arasındakı əlaqəni göstərən qrafikdir.

Qrafik 5 Türkelin Təklif Cədvəli və Təklif Əyrisi

Fərdi Təklifə qarşı Bazar Təklifi

• Bazar təklifi müəyyən əmtəə və ya xidmətin bütün satıcılarının fərdi təkliflərinin məcmusunu əks etdirir.

• Qrafiki olaraq, bazar təklifi əyrisini əldə etmək üçün fərdi təklif əyrilərini üfüqi toplamaq tələb olunur.

Təklif Əyrisində Sürüşmələr

• Xammal qiymətləri

• Texnologiya

• Gözləntilər

• Satıcıların sayı

Təklif Əyrisində Sürüşmələr

• Təklif Həcmində Dəyişmə

• Dəyişmə təklif əyrisi boyunca baş verir.
• Məhsulun qiymətindəki dəyişmə buna səbəb olur.

Təklif Həcmində Dəyişmə

Təklif Əyrisində Sürüşmələr

• Təklifdə Dəyişmə

• Təklif əyrisində sürüşmə ya sağa, ya da sola doğru baş verir.
• Buna qiymətdən başqa hər hansı determinantda baş verən dəyişmə səbəb olur.

Qrafik 7. Təklif Əyrisində Sürüşmələr

Cədvəl 2. Satıcılara Təsir edən Dəyişənlər

TƏKLİF VƏ TƏLƏB BİRLİKDƏ

• Tarazlıq müəyyən bir qiymət səviyyəsinin tələb və təklif həcmini bərabərləşdirdiyi bir vəziyyətdir.

TƏKLİF VƏ TƏLƏB BİRLİKDƏ

• Tarazlıq qiyməti

• Tələb və təklif həcmini bərabərləşdirən qiymətdir.
• Qrafikdə tələb və təklif əyrilərinin kəsişdiyi nöqtədəki qiymət səviyyəsidir.

• Tarazlıq həcmi

• Tarazlıq qiymətindəki tələb və təklif həcmidir.
• Qrafikdə tələb və təklif əyrilərinin kəsişdiyi nöqtədəki həcmdir.

TƏKLİF VƏ TƏLƏB BİRLİKDƏ

Qrafik 8: Tələb və Təklifin Tarazlığı

Qrafik 9: Bazarlar tarazlıqda deyil

Tarazlıq

• Artıqlıq

• Nə vaxt qiymət > tarazlıq qiyməti, təklif həcmi > tələb həcmi.
• Tələb artıqlığı və ya artıq mövcuddur.
• Təklif edənlər (satıcılar) satışları artırmaq üçün qiyməti tarazlıq səviyyəsi əldə olunanadək aşağı salacaqlar.

Tarazlıq

• Qıtlıq

• Nə vaxt qiymət < tarazlıq qiyməti, tələb həcmi > təklif həcmi.
• Artıq tələb və ya qıtlıq mövcuddur.
• Təklif edənlər qiymətləri hədsiz çox alıcının məhdud sayda əmtəəni almaq üçün mübarizə apardığı müəddətcə yüksəldəcəkdir ki, nəticədə də tarazlıq səviyyəsi əldə olunacaqdır.

Qrafik 9. Bazarlar tarazlıqda deyil

Tarazlıq

• Tələb və təklif qanunu

• Əmtəənin qiymətinin özü-özünü tənzimləyərək tələb həcmi ilə təklif həcmini tarazlaşdıracağını nəzərədə tutan nəzəriyyə.

Tarazlıqdakı dəyişikliklərin təhlilində 3 addım

• Tələb və təklif əyrilərində (və ya hər ikisində) sürüşmələrə səbəb olan hadisələrin olub olmadığını müəyyən etmək.

• Əyri və ya əyrilərin sağa, yoxsa sola doğru sürüşüb sürüşmədiyini müəyyən etmək.

• Təklif və tələb diaqramlarından istifadə edərək sürüşmənin tarazlıq qiyməti və həcminə necə təsir göstərdiyini görmək.

Qrafik 10: Tələbdə artım tarazlığa necə təsir göstərir

Tarazlıqdakı dəyişikliklərin təhlilində 3 addım

• Əyrilərboyu dəyişməyə qarşı əyrilərin sürüşməsi

• Təklif əyrisində sürüşmə təklifdə dəyişmə deməkdir.
• Sabit təklif əyrisi boyunca dəyişmə təklif həcmində dəyişmə deməkdir.
• Tələb əyrisində sürüşmə tələbdə dəyişmə deməkdir.
• Tələb əyrisi boyunca dəyişmə tələb miqdarında dəyişmə deməkdir.

Qrafik 11: Təklifdə azalma tarazlığa necə təsir göstərir

Cədvəl 4: Təklif və Tələb dəyişdiyi zaman qiymət və miqdarda nə baş verir?

Xülasə

• İqtisadçılar tələb və təklif modelini rəqabətli bazarları təhlil etmək üçün istifadə edir.

• Rəqabətli bazarda çoxlu sayda alıcı və satıcı mövcuddur ki, onların da hər birinin bazar qiyməti üzərində ya heç bir, ya da çox az təsiri vardır.

Xülasə

• Tələb əyrisi əmtəə tələb miqdarının qiymətdən necə asılı olduğunu göstərir.

• Tələb Qanununa görə əmtəətinin qiyməti aşağı düşdükdə tələb miqdarı artır. Beləliklə tələb əyrisi aşağıya doğru meyl edir.
• Qiymətə əlavə olaraq, istehlakçının satın almasına təsir göstərən faktorlar gəlir, əvəzedici və tamamlayıcı əmtəələrin qiyməti, zövqlər, gözləntilər və alıcı sayıdır.
• Əgər bu faktorların birində dəyişmə olarsa, tələb əyrisi sürüşəcəkdir.

Xülasə

• Təklif əyrisi əmtəənin təklif miqdarının qiymətdən necə asılı olduğunu göstərir.

• Təklif Qanununa görə əmtəənin qiyməti yüksəldikdə təklif miqdarı da yüksələcəkdir. Beləliklə təklif əyrisi yuxarıya doğru meyl edəcəkdir.
• Qiymətə əlavə olaraq, istehsalçıların təklifinə təsir göstərən digər faktorlar xammal qiymətləri, texnologiya, gözləntilər və satıcı sayıdır.
• Əgər bu faktorların birində hər hansı bir dəyişmə olarsa, təklif əyrisi sürüşəcəkdir.

Xülasə

• Bazar tarazlığını tələb və təklif əyrilərinin kəsişməsi müəyyən edir.

• Tarzalıq qiymətində tələb həcmi təklif həcminə bərabər olur.

• Alıcı və satıcıların davranışı təbii olaraq bazarları öz tarazlığına doğru sürükləyir.

Xülasə

• Hər hansı bir hadisənin bazara necə təsir göstərdiyini təhlil etmək üçün biz təklif və tələb diaqramları yolu ilə bu hadisələrin tarazlıq qiyməti və həcminə necə təsir etdiyini öyrənirik.

• Bazar iqtisadiyyatlarında qiymətlər iqtisadi qərar alma və beləliklə də resurs bölgüsü üçün yol göstərici siqnallardır.

TÖVSİYƏ OLUNAN ƏDƏBİYYATLAR

• Nick Wilkinson, “Managerial Economics: A Problem-Solving Approach”, Cambridge University Press, 2005

• Gregory Mankiw, “Principles of Microeconomics”, Cengage Learning, 2011

• Luke M. Froeb, Brian McCann, “Managerial Economics: A Problem-Solving Approach”, Thomson South-Western, 2008

• Michael R. Baye, “Managerial Economics and Business Strategy”, McGraw-Hill/Irwin, 2010

• İbrahim Özer Ertuna, “Yönetim Ekonomisi”, Okan Üniversitesi Yayınları, 2009

• Qreqory Mənkyu, “Ekonomiksin Əsasları”, Bakı, ADİU, 2010