«Telekommunikaciya texnologiyaları» baǵdarı 3003-21 sırtqı 3-basqısh studenti Shaykulov Qayrattıń

ÓZBEKÍSTAN RESPUBLÍKASI SANLI TEXNOLOGIYALARI HÁM KOMMUNIKACIYALARIN RAWAJLANDIRIW MÍNÍSTÍRLÍGÍ
MUXAMMED AL-XOREZMIY ATINDAǴÍ TASHKENT INFORMACÍYALIQ TEXNOLOGÍYALARI UNÍVERSÍTETÍ NÓKÍS FÍLÍALI

«Telekommunikaciya texnologiyaları » baǵdarı
3003-21 sırtqı 3-basqısh studenti Shaykulov Qayrattıń
«Maǵlıwmatlar bazası » páninen

Óz betinshe jumısı

Orınlaǵan: _______________ Q.Shaykulov
Qabıllaǵan: _______________ A.Aytanov
No’kis – 2023 jil

Tema: Maǵlıwmatlar bazası modelleri. Maǵlıwmatlar basazında relyacion , ierarxiyaliq hám tarmaq modelleri .
Reje:

1. 
   Maǵlıwmatlar bazası modelleri.
   
2. 
   Íerarxiyalıq model.
   
3. 
   Tarmaq modeli.
   
4. 
   Relyacion modeli
   

Kirisiw
Házirgi kúnde insan iskerliginde maǵlıwmatlar bazası (MB) kerekli informaciyalardı saqlaw hám odan aqılǵa say paydalanıwda júdá zárúrli ról oynap atır. Sebebi: jámiyet rawajlanıwınıń qaysı iskerlik tarawına názer salsańız ózimiz kerekli maǵlıwmatlardı alıw ushın, álbette, MBna shaqırıq etiwge májbúr bólamız. Sonday eken, MBın shólkemlestiriw informaciya almasıw texnologiyasınıń eń aktual sheshiletuǵın máselelerinen birine aylanıp baratırǵanı dáwir talabı bolıp tabıladı.
Informacion texnologiyalardıń rawajlanıwı hám informaciya aǵıslarınıń barǵan sayın artıp barıwı, maǵlıwmatlardıń tez ózgeriwi sıyaqlı jaǵdaylar insaniyattı bul maǵlıwmatlardı waqıtında qayta islew ilajlarınıń jańa usılların izlep tabıwǵa úndep atır. Maǵlıwmatlardı saqlaw,uzatıw hám qayta islew ushın MBnı jaratıw, keyininen odan keń paydalanıw búgingi kúnde aktual bolıp qalmaqta. Finans, islep shıǵarıw, sawda-satıq hám basqa kárxanalar jumısların maǵlıwmatlar bazasisiz oyda sawlelendirip bolmaydı.
Maǵlıwmatlar bazası
Maǵlıwmatlar bazası - bul maǵlıwmatlar bazaları menen barlıq manipulyacıyalardı támiyinleytuǵın basqarıw programmaları : maǵlıwmatlar bazasın jaratıw, onı saqlaw, kóplegen paydalanıwshılar tárepinen paydalanıw hám basqalar, yaǵnıy maǵlıwmatlar bazasın oraylastırılǵan basqarıw ushın funkciyalardıń kompleks jıyındısın ámelge asıradı hám paydalanıwshılar máplerine xızmet etedi.
Maǵlıwmatlar bazasın maǵlıwmatlar bazası hám paydalanıwshı ortasında jaylasqan programmalıq támiynat qabıǵı dep esaplaw múmkin. Bul maǵlıwmatlar qorǵawı hám pútinligi, maǵlıwmatlarǵa kirisiw, olardı qayta islew, maǵlıwmatlar bazası tiykarında esabat beriw hám basqa operatsiyalar hám proceduralardıń oraylastırılǵan qadaǵalawın támiyinleydi.
Zamanagóy MBBSları datalogik basqıshta hár qıylı maǵlıwmatlar bazası menen islewdi támiyinleydi. Házirgi kúnde eń kóp úyrenilgen hám keń isletiletuǵın maǵlıwmat modelleri bar. Maǵlıwmat modeli bul maǵlıwmatlar bazasın maǵlıwmat elementleri kompleksi arasındaǵı baylanısıw strukturaların suwretleytuǵın ulıwma sxema bolıp tabıladı. Maǵlıwmat modelin 3 kerekli komponentasi :
1. Ámeldegi bolǵan maǵlıwmat strukturaların anıqlaw quralları kompleksi;
2. Maǵlıwmatlardı qıdırıw hám jetilistiriw ushın MB jaǵdayına qollanılatuǵın ámeller kompleksi.
3. Ashiq jarıya halda MB jaǵdayın anıqlawshı hám bir pútinligin támiyinleytuǵın qurallar kompleksi. Bul maǵlıwmatlardı qaysı kóriniste saqlaw, túrli maǵlıwmatlar ortasındaǵı munasábetler (paydalanıwshı -post, klient-ónim), bul maǵlıwmatlarǵa shaqırıq qılıw hám ónimli paydalanıw ushın MBın tuwrı proektlestiriw júdá zárúrli áhmiyetke iye.
Búgingi kúnde maǵlıwmatlar bazasın basqarıw ushın túrli sistemalar bar. Bulardan eń ataqlıları : MySQL, Oracle DB, PostgreSQL, MongoDB, SQLite Microsoft SQL server, IBM DB2.
Házirgi kúnde maǵlıwmatlar bazasında 3 maǵlıwmat modeli kóp isletiledi. Maǵlıwmatlar bazasınıń tıykarǵı modelleri:

• 
  Ierarxiyalıq modeli
  
• 
  Tarmaq modeli
  
• 
  Relyatsion modeli.