Tema: Informatsiya tu`snigi ha`m onin` tu`rleri, informatsiyani aliw, saqlaw ha`m qayta islew jollari

Trigger degenimiz ne?

Trigger—bul elektronlıq sxema bolıp, ol komp’yuter registrlerinde ekilik kod-tın’ bir razryadın jaqsı eslep qalıw ushın ken’nen qollanıladı. Trigger eki turaqlı, birewi ekilik bir, ekinshisi bolsa ekilik nol’ge ten’ bolg’an jag’daydan ibarat. Trigger termini angl. tqiggeq — atıw kryuchogı. Bul sxemanı beriwde angliyalıqlar a’dette flip-flop dep atalıwshı ( shart-shurt”) sxeması qollanıladı.

Triggerdin’ en’ ken’ tarqalg’an tu’ri - bul RS-trigger (S –angl. set —ornatıw, R – reset - alıp taslaw). To’mendegi su’wrette ko’rinip turg’anday, triggerdin’ en’ a’piwayı variantı to’rt HA’M-EMES logikalıq elementten jıynaladı, olardın’ ekewi tek ja’rdemshi rolin oynaydı. Trigger eki simmetriyalıq kiriwden, olar sxemada R ha’m S, ha’m ja’ne eki shıg’ıwdan: Q – tuwrı ha’m inversiyalıq (Q u’stinde siziqsha, yaki biykarlaw) ibarat. Usı eki S ha’m R kiriwdın’ ha’r birine qısqa waqıtlı impul’slar tu’rdegi signallar kelip turadı. Kiriwde impul’s bolsa 1, al bolmasa – 0 dep esaplaymız. Trigger sonday du’zilgen, tuwrı ha’m inversiyalıq shıg’ıwlarda signallar barhama bir-birine teris boladı.

Trigger qalay isleydi? Meyli kiriw R-de 1 ornatılg’an, al S-te - 0. Logikalıq elementler D1 ha’m D2 bul signallardi invert qıladı, yag’nıy olardın’ ma’nsin kerisine aylandıradı. Na’tiyjede element D3-nın’ kiriwine 1 kelip tu’sedi, al D4-g’a - 0. Kiriwlerdin’ birewinde, D4-te 0 bar bolıwına sebepli basqa kiriwdın’ jag’dayınan biyg’arez onın’ shıg’ıwında a’lbette 1 boladı. Bul 1 D3 elementinın’ kiriwne uzatiladi ha’m basqa kiriwdegi 1 D3 shıg’ıwda logikalıq 0 jaratadı. Demek, R=1 ha’m S=0 bolg’anda triggerdin’ tuwrı shıg’ıwında 0, al inversiyalıda – 1 boladı.

Triggerdin’ logikalıq sxeması

S	R			Q
0 0 1 1	0 1 0 1	1 1 0 0	1 0 1 0	X 0 1 (1	X 1 0 1)

RS-triggerdin’ shınlıq kestesi

Triggerler esaplaw texnikasında ken’ qollanıladı. Olardın’ tiykarında ekilik informaciyanı saqlaw ha’m qayta islew ushın arnalg’an tu’rli registrlar, impul’slar schetchigi, ha’tteki statikalıq operativ yad qurılmasının’ integral mikrosxemaları tayarlanadı. Triggerler ko’pligi qa’legen mikroprocessordın’ quramına kiredi.

Summator—bul elektronlıq logikalıq sxema bolıp, ekilik sanlardı qosıwdı a’melge asıradı.

Summator tiykarınan komp’yuterdin’ arifmetikalıq-logikalıq qurılmalarının’ oraylıq tu’yini bolıp esaplanadı, biraq ol mashınanın’ basqa da qurılmalarında qol-lanıladı.

Ko’p razryadlı ekilik sanlardı qosıw ushın arnalg’an ko’p razryadlı ekilik sum-mator bir razryadlı summatorlardın’ kombinaciyası tu’rde boladı, sonın’ ushın aldın bir razryadlı summatorlardı ko’rip shiıg’amız.

Eki san A ha’m B bir i-shi razryadta jaylasqan bolıp, olardı qosıw kerek bolsa, onda u’sh cifr menen is alıp baramız:

1. birinshi qosıwshının’ a_i -shi cifrı;

2. Ekinshi qosıwshının’ b_i –shi cifrı ;

3. to’mendegi razryadtan p_i–1 –ni ko’shiriw.

Qosıw na’tiyjesinde eki cifr payda boladı:

1. Qosındı ushın c_i cifrı;

2. Usı razryadtan p_i –ni joqarı razryadqa ko’shiriw.

Sonday etip, bir razryadli ekilik summator –bul u’sh kiriw ha’m eki shıg’ıwdan ibarat boladı ha’m onın’ jumısın to’mendegi shınlıq kestesi ta’riypleydi:

Kiriwler			Shıg’ıwlar
Birinshi qosılıwshı	Ekinshi qosılıwshı	Ko’shiriw	Qosındı	Ko’shiriw
0	0	0	0	0
0	0	1	1	0
0	1	0	1	0
0	1	1	0	1
1	0	0	1	0
1	0	1	0	1
1	1	0	0	1
1	1	1	1	1