Тема: мухандимтлик графикаси фанини ўҚитишда янги педагогик технологиялардан фойдаланиб ўҚитишнинг аҳамияти

I.BOB Yangi pedagogik texnologiya tushunchasi, uni yuzaga kelishi va ularni 
darslarda foydalanish 
1.1.Yangi pedagogik texnologiya tushunchasi, uni yuzaga kelishi va 
qo`’llanilishi 
O`zbekiston Respublikasining “Ta`lim to`gshrisida”gi va “Kadrlar 
tayyorlash milliy dasturi to`grisida”gi konunlari asosida mamlakatimizdagi ta`lim 
muassasalarida ta`lim-tarbiya ishlarini tubdan yaxshilash ishlari tobora avj 
olmokda. Jumladan ta`lim-tarbiya usullarini takomillashtirish, yangilarini izlab 
topish va ulardan samarali foydalanish masalalariga katta e`tibor karatilmokda. 
xozirgi kunda ta`lim-tarbiya jarayonida metodika iborasi bilan birga pedagogik 
texnologiya iborasi xam keng ko`llanilmokda. Albtta bu ibora (atama) larning 
o`xshash va farkli tomonlari mavjud. Ularning umumiy o`xshashalik tomoni 
shundaki, xar ikkala atama xam ta`lim-tarbiya berish ishlarini amalga oshirish 
jarayonini ifodalaydi. Shu bilan birga metodika deganda o`kuv jarayonini tashkil 
etish va o`tkazish bo`yicha tavsiyalar yigindisi tushunilsa, pedagogik 
texnologiyaga o`kituvchining kasbiy faoliyatini yangilovchi va ta`limda yakuniy 
natijani kafolatlaydigan tadbiralar yigindisi, majmuasi sifatida karalmokda. 
Bundan ko`rinadiki, pedagogik texnololgiyaga metodikaning yangi, o`rgatuvchi 
bilan o`rganuvchining o`zaro birgalikdagi faoliyatiga asoslanagan sohasi sifatida 
qarash mumkin. 
Umuman olganda “texnologiya” so`zi ishlab chiqarish va texnika taraqqiyoti bilan 
bogliq xolda fanda 1870 yillarda qo`llanila boshlanagan. “Texnologiya” – 
yunoncha so`z bo`lib, “techne” – mahorat, sa`anoat hamda “logos” – tushuncha, 
ta`limot so`zlarining birikmasidan hosil bo`lgan. “Texnologiya” atamasi dastlab 
ishlab chiqarish sohasida qo`llanilgan bo`lib, unga materiallarga, yarim tayyor 
maxsulotlarga ishlov berish, ularning tarkibini, xususiyatlarini, ko`rinishini, 
tayyorlanishini, qo`llanish sohasini o`zgartirish yo`llari haqidagi fan sifatida 
qaralgan.
Ta`lim sohasidagi ishlarni texnologiyalashtirish goyasi esa dastlab o`tgan 
asrning boshlarida AQSh va Garbiy evropada yuzaga kelgan bo`lib, bunga o`sha 

---

paytlardagi ta`lim tizimini isloh qilish, ta`lim samaradorligini va shaxsning 
ijtimoiy faolligini oshirish uchun shart-sharoitlar yaratish bo`yicha olib borilgan 
harakatlar sabab bo`lgan. Bu goya 30-yillarda ta`lim jarayoniga texnika vositalarini 
olib kirish bilan “ta`lim texnikasi” yoki “ pedagogik texnika” atamasi bilan 
izohlanagan hamda “o`quv mashgulotlarini aniq va samarali tashkil etishga 
ko`maklashuvchi usul va vositalar yigindisi” tarzida talqin qilingan. Bunda ta`lim 
jarayoniga o`quv va laboratoriya jihozlarini olib kirish hamda ulardan unumli 
foydalanish, o`quv materialining mazmunini ko`rsatmali qurollar yordamida 
tushuntirish kabi usullarni qo`llash ta`lim samaradorligini oshiradigan asosiy 
omillar deb xisoblanagan. 
50-yillarga kelib esa ta`lim jarayonida texnik vositalarni qo`llashga yanada 
e`tibor kuchaydi, bunda texnik vositalarni qo`llash orqali ta`lim oluvchilarga
ko`proq axborotlarni etkazishga, o`qitish ishlarini individuallashtirishga ahamiyat 
berildi. Natijada “ta`lim texnologiyasi”ning tashkiliy tomonlari va yo`nalishlari 
ma`lum darajada asoslandi, o`quv jarayonini “texnologiyalashtirish” ishlariga 
ayrim aniqliklar kiritildi.
60-yillarning boshida dasturlangan ta`limni yuzaga kelishi yoki ta`limni 
dasturlash asosida o`quv jarayonini tashkil etish sohasidagi ishlarning amalga 
oshirilishi “texnologiya” tushunchasining mohiyatini kengaytirdi. 
Shunday qilib, 1970 yilgacha pedagogik texnologiyaga o`quv jarayonini texnik 
vositalar bilan amalga oshirish deb qarab kelindi. 1970 yilda yapon olimi 
T.Sakamoto: “O`qitish texnologiyasi – o`qitishning maxbulligini ta`minlovchi
yo`l-yo`riqlar tizimi bilan bogliq bilimlar sohasi”, - deb ta`rifladi. Bu haqda rus 
tadqiqotchilaridan 
N.F.Talizina: 
“Pedagogik texologiyaning mohiyati – 
belgilanagan o`quv maxsadiga erishishning oxilona usullarini aniqlashdan iborat”; 
I.Ya.Lerner: “Pedagogik texnologiya – o`quvchilar xarakatlarida aks etgan o`qitish 
natijalari orqali ishonchli, anglab olinadigan va aniqlanadigan maxsadni 
ifodalashni taxozo etadi”; V.P.Bespal`ko esa “Pedagogik texnologiya – o`qituvchi 
maxoratiga bogliq bo`lmagan xolda pedagogik muvaffakiyatni kafolatlay oladigan 
o`quvchi shaxsini shakllantirish jarayonining loyixasidir” , - degan fikrlarni 

---

bildirganlar. Bunday misollar ko`p. Ulardan yana ayrimlarini keltiramiz. Jumladan, 
pedagogik texnologiyaning moxiyati xaqida I.P.Pidkasistiy: “Avvaldan berilgan 
tavsifga ko`ra asoslangan didaktik jarayonlarning joylashtirilishi bo`yicha ishlab 
chiqilgan maxbul tizim va tamoyillar moxiyatini belgilovchi ilmiy tadqiqot va 
didaktikaning muayyan yo`nalishi”; V.A.Selastyonin: “Pedagogik xarakat 
muvaffakiyatini kafolatlash maxsadida ishlab chiqilgan qat`iy ilmiy loyixa”; 
B.T.Lixachyov: “O`qitish (ta`lim) jarayonining shakl, metod, usul, yo`l hamda 
tarbiyaviy vositalarining maxsus yig`indisi va joylashuvini belgilab beruvchi 
psixologik tartiblar majmui, tashkiliy-uslubiy vositalari”; M.V.Klarin: “Pedagogik 
maxsadlarga erishish yo`lida foydalaniladigan barcha shaxsiy, uskunali va 
metodologik vositalarning tizimli yigindisi va ularning amal qilish tartibi”; 
A.Kushnir: “Muayyan vaziyatlarda pedagogik masalalarni echishning optimal 
usuli”; V.V.Yudin: “Aniq natijani qo`lga kiritishga yo`naltirilgan aniq faoliyat”;
I.P.Volkov: “Kutilayotgan natijaga erishish jarayonining tavsifi” kabi fikrlarni 
bildirganlar. Xalkaro YuNeSKO tashkiloti tomonidan esa pedagogik texnologiya 
tushunchasiga kuyidagicha ta`rif berilgan: “Ta`lim shakllarini takomillashtirish 
vazifasini ko`zlagan o`qitish va boshqalarni o`zlashtirishning barcha jarayonlarini 
texnika va inson omillarida, ularning birgalikdagi xarakatlari vositasida yaratish, 
tatbiq etish va aniqlashning izchil metodi”. 
Mustaqillik yillarida respublikamizda ta`lim sohasida katta o`zgarishlar yuz 
berdi. Jumladan, “Ta`lim to`grisida”, “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi 
to`grisida”gi qonunlar asosida Davlat ta`lim standartlari, tayanch o`quv dasturlari, 
ko`plab darslik va boshqa qo`llanmalar yaratildi hamda yaratilmoqda. 
Respublikamizdagi bir qator tadqiqotchi-pedagog olimlar tomonidan o`quv 
jarayoniga pedagogik texnologiyalarni olib kirish masalalari ham atroflicha 
o`rganib kelinmoqda. Xususan, pedagogik texnologiyalarning moxiyatini 
respublikamizdagi pedagog-olimlardan B.L.Farberman: “Ta`lim jarayoniga 
nisbatan o`ziga xos yondashuv; ijtimoiy-muxandislik tafakkurining pedagogik 
ifodasi, texnokratik ongning pedagogikaga ko`chirilgan tasviri, ta`lim jarayonining 
muayyan standarti”; N.Saidaxmedov: “O`qituvchining o`qitish (tarbiya) vositalari 

---

yordamida o`quvchilarga muayyan sharoit va izchillikda ta`sir ko`rsatish hamda 
mazkur faoliyatning maxsuli sifatida ularda oldindan belgilangan sifatlarni 
shakllantirish jarayoni”; U.N.Nishonaliev: “Didaktik maxsad, talab etilgan 
o`zlashtirish darajasiga erishish, ta`lim jarayonini avvaldan loyixalashtirish” – deb 
ifodalashga xarakat qilganlar.
Yukoridagilardan ko`rinadiki, turli tadqiqotchilar tomonidan pedagogik 
texnologiya tushunchasi turlicha ta`riflangan bo`lsa ham ularning pirovard 
ma`nosi bitta, ya`ni bugungi kunda pedagogik texnologiya tushunchasi 
o`quvchi(o`rganuvchi)larga ta`lim berish, ularni tarbiyalashda qo`llaniladigan, 
ta`lim jarayonida ularning bilish faoliyatini faollashtiradigan usul va vositalar 
majmui hamda ularni amalga oshirish tartibini belgilovchi tizim sifatida namoyon 
bo`lmoqda. Yana ham soddaroq kilib aytadigan bo`lsak, yangi pedagogik 
texnologiya qanday qilib, qanday usullar bilan o`qitilsa natija yaxshi bo`ladi, degan 
savolga javob beradi. Yangi pedagogik texnolgiyalarning asosida o`qituvchining 
o`quvchilar bilan o`zaro hamkorligi va harakati yotadi. Sinf (gurux)da psixologik 
birlik vaziyatini yaratish, har bir o`quvchi (o`rganuvchi)ning o`z shaxsini, o`z 
imkoniyatlarini namoyon etishini ta`minlash, ular bilan muloxot qilishning o`ziga 
xos yondashuv yo`llarini topish, ularning tashabbuskorligini boshqarish 
o`qituvchining kasbiy mahoratiga bogliq. O`qituvchi har bir o`quvchining qalbiga 
etib borishi uchun o`zining didaktik usullarini, tashkiliy shakllarini to`gri yo`lga 
sola olishi kerak. Natijada darsda o`quvchilarning faoliyatini faollashtirishga
nafaxat o`qituvchi, balki o`quvchilaring o`zlari ham xissa qo`sha oladilar. Bunda 
avval a`lochi o`quvchilar, keyin boshqa o`quvchilar o`qituvchining topshirikini 
qanday bajarganliklarini aytib, qolgan o`quvchilarni ham faollikka undaydilar. 
Pedagogik texnologiyaning boshqaruvchanligi shundan iboratki, bunda ta`lim 
jarayonini rejalashtirish bilan birga uni tashxis qilish, natijalarni taxlil qilish va 
ularga tuzatish kiritish imkoniyatlari mavjud. Bunda ta`limdan kutilgan natijaga 
erishiladi, bu esa pedagogik texnologiyaning samaradorligi demakdir. 
Shuni aloxida qayd etish kerakki, keyingi paytda respublikamizda ta`lim 
jarayoniga pedagogik texnologiyalarni joriy etish bo`yicha jiddiy ilmiy-pedagogik 

---

tadqiqotlar olib borilmoqda. Natijada bu sohada bir qator nomzodlik va doktorlik 
dissertatsiyalari yoqlandi, monografiya va boshqa qo`llanmalar yuzaga keldi. 
Bularga, jumladan, O.Rozikov va bosh. “Ta`lim texnologiyasi” (-T., “O`kituvchi”, 
1999), M.Ochilovning “Yangi pedagogik texnologiyalar” (-karshi, “Nasaf”, 2000), 
J.Tolipova 
va A.Gofurovning “Biologiya ta`limi texnologiyalari” (-T., 
“O`kituvchi”, 2002), N.Saidaxmedovning “Yangi pedagogik texnologiyalar 
(nazariya va amaliyot. –T., “Moliya”, 2003), J.Yo`ldoshev va S.Usmonovning 
“Pedagogik texnologiya asoslari” (-T., “O`qituvchi”, 2004), O`.Tolipov va 
M.Usmonboevaning “Pedagogik texnologiyalarning tatbiqiy asoslari” (-T., “Fan”, 
2006) kabi qo`llanmalari; O`.Tolipov va M.Usmonboevaning “Pedagogik 
texnologiya: nazariya va amaliyot” nomli monografiyasi (-T., “Fan”, 2005) va 
boshqa shu kabi adabiyotlarni kiritish mumkin.
Mazkur soxada amalga oshirilayotgan ayrim ishlar respublikamizdagi 
ko`pgina ta`lim muassasalarida o`tkazib kelinayotgan anjumanlarda xam 
muxokama etilib, pedagogik texnologiyalardan foydalanishning nazariy va amaliy 
masalalariga e`tibor karatilmokda. Shuningdek, respublikamizda faoliyat 
ko`rsatayotgan jurnal va gazetalarda ham bu sohada olib borilayotgan ishlar keng 
yoritib kelinmoqda.
Pedagogik texnologiyalardan foydalanish bo`yicha respublikamizda bir 
qator ijobiy ishlar amalga oshirilgan, muayyan tajribalar to`planagan bo`lsa-da, bu 
sohada ayrim muammolar ham mavjud. Eng avvalo shuni ta`kidalash zarurki, 
pedagogik texnologiya tushunchasi va undan foydalanish goyasi hali barcha ta`lim 
beruvchilarning ma`naviy mulkiga aylanib ulgurgani yo`q. Shundan kelib chiqib, 
xususiy fanlarni o`qitish ishlari jarayonida pedagogik texnologiyalardan sust 
foydalanilmoqda, pedagogik texnologiyalardan foydalanish bo`yicha to`plangan 
umumiy tajribalar xususiy fanlarni o`qitish jarayoninga sekinlik bilan joriy 
etilmoqda. Tarbiya texnologiyalarini ishlab chiqish ishlari ham juda sekinlik bilan 
bormoqda. 
Hozirgi ta`lim jarayonida kom`yuter texnikasidan foydalanib, darslarda slaydlar, 
virtual ma`ruzalar, mul`timedialar namoyish etilmoqda. Bu esa o`z navbatida 

---

bunday ekran qo`llanmalarini yaratishga va ulardan foydalanishga nisbatan 
qo`yiladigan uslubiy, tashkiliy, sanitariya-gigiena qoidalarini, talablarini ishlab 
chiqishni hamda amalga joriy etishni talab qilmoqda. Bundan tashqari xozir 
o`qitish ishlarida “Zamonaviy texnologiya”, “Yangi pedagogik texnologiya”,
“Pedagogik texnologiya”, “O`qitish texnologiyasi”, “Ta`lim texnologiyasi”,
“Noan`anaviy usul” kabi atamalar keng qo`llanilmoqda. Xususiy xollarda bu 
atamalar o`ziga xos ayrim ma`nolarni bildiradi. Masalan, “Pedagogik texnologiya” 
– umumiy nomni bildirsa, “Ta`lim texnologiyasi” – uning ilmiy yo`nalishini, 
“O`qitish texnologiyasi” esa amaliy yo`nalishini ifodalaydi. qolganlari esa 
xosilaviy atamalardir. Mazkur atamalarni umumlashtirib, ta`lim (o`qitish) ning faol 
(yoki faollashtirilgan) usullari deb aytish mumkin. Chunki mazkur atama va 
nomlar qanday aytilishidan qat`iy nazar, ularning zamirida o`quvchilarga bilim 
berish, ularni tarbiyalash ishlarini faollashtirish masalasi yotadi.
O`ylaymizki, mazkur muammolarni ijobiy hal qilish ta`lim-tarbiya ishlarining 
kelgusidagi samaradorligini oshirishga, demakki, barkamol avlod va etuk 
mutaxassislarni tarbiyalashdagi muxim omillardan bo`lib xisoblanadi. 

---