Temel biLGİ teknolojiSİ-2 ÜNİte-14 İnternetin Hayatımızdaki Yeri

TEMEL BİLGİ TEKNOLOJİSİ-2 ÜNİTE-14

İnternetin Hayatımızdaki Yeri

Bu anlamda hemen her alanda kullanılabildiği için internetin oldukça verimli bir teknoloji olduğu söylenebilir. Örneğin internet; video konferans uygulamaları, bankacılık, alışveriş, online takip ve rezervasyon gibi etkileşimli işlemlerden gazete, hava durumu ve yemek tarifi gibi bilgi erişim işlemlerine kadar çeşitli olanaklar sunar. Benzer örnekleri çoğaltılabilecek internetin temel olanakları aşağıdaki gibi sınıflandırılmıştır.

İletişim Kolaylığı: İnternet, birbirinden uzakta yaşayan insanların görsel ve işitsel iletişimini ekonomik bir şekilde kurmalarını sağlar. İnternetin sağlamış olduğu çeşitli sosyal iletişim ortamları (Ör: Facebook) ile eski arkadaşlarını bulmak ya da ilgi alanlarına göre yeni insanlarla tanışmak mümkündür. Ayrıca ortak ilgi alanına sahip insanlar birbirleriyle forum sitelerinde iletişime geçebilir, bilgi ve fikir paylaşımında bulunabilirler. Örneğin fotoğrafçılıkla uğraşan insanlar birbiriyle iletişim kurup birbirlerinin fikirlerinden yararlanabilirler.

Oyun ve Eğlence: Aslında sörf denilen web sayfalarında gezinti bile tek başına bir eğlence aracı sayılabilir. Bunun yanı sıra tavla, satranç ve okey gibi klasik oyunlar internet üzerinden oynanabildiği gibi flash oyunları olarak adlandırılan küçük oyunlara (masa tenisi, çocuklar için kıyafet ya da makyaj oyunları vb.) da internet üzerinden ulaşılabilir.

Tanıtım ve Reklam: İnternetin kullanılmaya başlandığı ve kulanım oranının hızlı bir artış gösterdiği alanlardan biri de reklam ve tanıtımlardır. Bu değişimlerin bir sonucu olarak da internet reklamcılığı bir sektör hâline gelmiş ve bu alanda profesyonel çalışmalar sunan şirketler kurulmuştur. İnternet reklamlarının maliyeti televizyon, radyo ve gazete reklamlarına göre daha az olması nedeniyle daha fazla tercih edilmeye başlanmıştır. İnternette reklam ve tanıtım yapmak amacıyla şirketler kendilerini tanıtan siteler kurup yönetebilecekleri gibi Google arama motoru üzerinden ya da belirli sitelerde yayınlanan reklam bantları (banner) sayesinde de reklamlarını ve tanıtımlarını yapabilmektedirler. Şirketler için internet reklamlarının hedef müşteriye hızlı ulaşım imkânı sağlaması ve maliyetinin düşük olması avantajlarının yanı sıra çabuk değiştirilebilirlik, kişiye özel olabilmesi ve tıklanma oranlarına göre müşteri ilgisinin ölçülebilmesi avantajlarını da sunmaktadır. Kısacası internet reklamları interaktif, ölçülebilir, ekonomik, esnek ve kişiselleştirilmiştir.

Paylaşım İmkânı: İnternet temelde bir paylaşım ortamıdır. İnternet kullanıcıları kendi yazı, resim, video ve diğer belgelerini paylaşabilirler. Paylaşılan nesneye göre değişik uygulamalar kullanılabilir. Örneğin kullanıcılar bloglar yardımıyla çok kolay bir şekilde kendi ilgi alanındaki fikir ve bilgilerini paylaşır veya günlük şeklinde kayıt altında tutabilirler. Diğer taraftan YouTube gibi paylaşım siteleri aracılığıyla resim, video ve müzik paylaşımı sağlanabilir.

E-işlemler ve E-Devlet

İnternetin bu kadar yaygınlaştığı günümüzde devlet hizmetlerinin internet üzerinden daha etkili, hızlı ve kolay bir şekilde yapılması gerektiği herkesçe bilinmektedir. Ülkemizde de e-devlet uygulamaları çağdaş bir toplum olmanın gereği olarak hızlı bir şekilde yürütülmektedir. E-devlet uygulamaları kamu hizmetlerindeki işleyişlerin dijital ortamda yürütülmesine dayanır. Bu çerçevede Türkiye Bilişim Derneği e-devleti; çağdaş toplumlarda devlet ve birey ilişkilerinde, devletin vatandaşa karşı yerine getirmekle yükümlü olduğu görev ve hizmetler ile vatandaşların devlete karşı olan görev ve hizmetlerinin karşılıklı olarak elektronik iletişim ve işlem ortamlarında kesintisiz ve güvenli olarak yürütülmesi olarak tanımlamaktadır.

E-devlet aslında bilgi teknolojilerini kullanarak performans ve verimlilik artışını hedefleyen bir devlet modelidir. E-devlet; kamu kurumlarının kendi aralarındaki işleyişin, kamu kurumlarıyla özel kurumlar arasındaki işleyişin ve kamu kurumlarıyla vatandaş arasındaki işleyişin dijital ortama aktarılmasını kapsar. E-Devlet uygulamaları kamu kurumlarının, özel kuruluşların ve vatandaşların resmî iş ve işleyişlerinde ciddi kolaylıklar sağlar. Ancak e-devlet uygulamalarının etkili bir şekilde sağlanması için teknolojik altyapının oluşturulması tek başına yeterli değildir. Resmî işleyişlerdeki hizmet yapısının e-devlet uygulamalarına uygun olacak şekle dönüştürülmesi gerekmektedir. Bu konuda da ülkemizde ciddi adımlar atılmıştır. E-devlet uygulamalarının bir çatı altında bulunması ve bunun bir merkezce koordine edilmesi gerektiği açıktır. Ülkemizdeki e-devlet uygulamaları Başbakanlık adına Ulaştırma Bakanlığı tarafından yürütülmektedir.Türkiye’deki e-devlet uygulamalarının temel amaçları Başbakanlık tarafından aşağıdaki gibi belirtilmiştir:

 Devletin şeffaflaşması,

 Devletin hızlı ve etkin bir şekilde işleyişinin sağlanması,

 Her düzeyde vatandaşın yönetime katılması,

 Kurumlar arası bilgi alışverişi sağlanarak iş ve veri yinelemesinin önlenmesi,

 Kamunun hizmet verdiği vatandaşların yaşamalarının kolaylaştırılması,

 Karar vericilerin bilgiye dayalı karar verme süreçlerinin geliştirilmesi ve hızlandırılması olarak özetlenebilir.
Ülkemizde www.turkiye.gov.tr adresiyle devletin kısa yolu (e-devlet kapısı) olarak adlandırılan adres üzerinden e-devlet hizmetlerine ulaşmak mümkündür. Bu site üzerinde Adalet Bakanlığı, Cumhurbaşkanlığı, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Dışişleri Bakanlığı, Emniyet Genel Müdürlüğü gibi birçok kurumla ilgili yapılabilecek online hizmetler yer almaktadır. Bu hizmetler aracılığıyla bilgilendirme, sorgulama, ödeme işlemleri yapılabildiği gibi güncel haberler ve gelişmeler de takip edilebilir. Örneğin, burs başvurusunun sorgulanmasından kaymakam adaylığı sınav başvurusuna kadar çok sayıda işlem www.turkiye.gov.tr üzerinden yapılmaktadır.

E-devlet, entegre elektronik hizmet adı verilen kamu kurumlarının bütün hizmetlerine tek noktadan erişilebilecek bir yapıda hazırlanmıştır. Entegre elektronik hizmet, kamu kurumlarının verdiği elektronik hizmetlerden e-devlet kapısında entegre edilmiş ve tek bir kimlik doğrulamasıyla erişilebilen hizmetlerdir. Kişisel bilgilere erişim veya kimlik doğrulama gerektiren entegre elektronik hizmetlere erişim için şifre, e-imza veya mobil imza gibi kimlik doğrulama araçlarına ihtiyaç duyulmaktadır. Tek bir kimlik doğrulaması (şifre, e-imza, mobil imza vb.) ile pek çok entegre elektronik hizmetleri aynı adresten alınabilir.

Ayrıca, e-devlet kapısı üzerinden alınacak bazı elektronik hizmetler için (vergi, harç vb. gibi) ödeme yapılması gerektiğinde ödeme birimi hizmeti sayesinde bu ödeme işlemleri de güvenli bir ortamda e-devlet kapısı üzerinden yapılabilmektedir.

Bu işlemleri kullanmak için bütün vatandaşlara e-devlet şifresi verilmesi yoluna gidilmiştir. Şifre, şahsen başvuru ile üzerinde T.C. Kimlik numarasının bulunduğu kimlik (nüfus cüzdanı, ehliyet, evlilik cüzdanı, pasaport ) ibraz ederek PTT Merkez Müdürlüklerinden temin edilebilir. Bu uygulama, kötü amaçlı kişilerin başkalarının yerine şifre alıp işlem yapmasının önüne geçilmesi için gerekmektedir.

E-devlet kapısına giriş için şifrenin yanı sıra elektronik imza (e-imza) ve mobil imza da kullanılabilir. Elektronik imza (e-imza), elektronik ortamda bulunan bir belgeye eklenerek imzalayanın kim olduğunu belirlemeye yarayan veridir. 5070 Sayılı Kanun uyarınca e-imza, ıslak imza ile eşdeğerdedir. E-imza sertifikası dağıtmaya yetkilendirilmiş kuruluşlar tarafından dağıtılan sertifikalar kullanılarak imzalama işlemi yapılır. Mobil imza ise cep telefonu ve GSM SIM kart kullanılarak 5070 sayılı Elektronik İmza Kanunu ve ilgili yasal mevzuata uygun olarak ıslak imza niteliğinde güvenli bir biçimde elektronik imza işlemi yapılmasına imkân sağlayan uygulamadır. Mobil elektronik imza GSM işletmecileri tarafından sunulan bir hizmettir. Bu hizmeti sunan GSM işletmelerine başvuru yapılarak mobil imza edinilebilir. E-devlet uygulamaları hayata geçtikçe bu uygulamalardan elde edilecek kazanımlar Başbakanlık tarafından aşağıdaki gibi sıralanmıştır:

 Zamandan kazanç sağlanacaktır,

 Maliyetler düşecek ve verimlilik artacaktır,

 Memnuniyet artacaktır,

 Ekonomik gelişim desteklenecektir,

 Hayat kalitesi artacaktır,

 Bireysel katılım artacaktır,

 Kağıt bağımlılığı ve kullanımı azalacaktır,

 Kamu ile olan işlemler için vatandaşın talep ettiği bilgilere bir noktadan ve doğru şekilde ulaşılacaktır. Böylece insan yanlışları en aza indirilecektir.

 Bilgi ve iletişim teknolojileri ilk kurma maliyeti yüksek olmasına karşın zaman boyutundaki toplam sahip olma maliyetinin düşmesi, verilecek olan hizmetin daha hızlı sunulması, işletme giderlerinin azalması, doğru bilgiye ulaşım vb. olumlu durumlar hizmetin elektronik olarak sunumu için bir neden olacaktır.

 Hem kamu hem de vatandaş için karar almada kolaylık ve hız sağlanacaktır.

 Vatandaşın talebi ön plana çıkacaktır.

 Vatandaş ile devlet arasındaki ilişki gelişecek, güven ortamı oluşarak kuvvetlenecektir.

 Vatandaşın, kamu ile işlerinde kısa sürede doğru bilgiye ulaşımı sayesinde kamuya güveni artacaktır.

E-Ticaret

Elektronik ticaret, İnternetin de dâhil olduğu bilgisayar ağları üzerinden mal, hizmet ve bilginin alım, satım ve değişimini ifade eden bir kavramdır. Dünya Ticaret Örgütü ise e-ticareti, mal ve hizmetlerin üretim, reklam, satış ve dağıtımlarının telekomünikasyon ağları üzerinden yapılması şeklinde tanımlar.

Elektronik ticaret dendiğinde akla ilk gelen mal ve hizmetlerin pazarlandığı bir web sitesi akla gelmektedir. Gerçekte bu çok dar bir bakış olacaktır. Elektronik ticaret uygulamalarının bankacılıktan, online mağaza ve alışveriş merkezlerine, alışveriş, hisse senedi alım satımı, iş arama, açık artırma düzenleme, araştırma ve geliştirme projelerinde ortak çalışmaya kadar onlarca uygulama alanı vardır. Elektronik ticaret aşağıda açıklandığı gibi değişik şekillerde geçekleşmektedir:

Firma-Firma (B2B): Firmaların elektronik ortamda tedarikçiye sipariş vermesi, faturalarını temin etmesi ve bedellerini ödemesi bu bölümde değerlendirilmektedir.

Firma-Müşteri (B2C): Elektronik ticaret uygulamaları içinde en çok kullanılanı B2C sistemidir. Web teknolojisindeki hızlı gelişmeler sonucunda ortaya çıkan Sanal Mağaza uygulamaları ile internette firmalar elektronik ortamda; bilgisayardan otomobile, kitaptan pizzaya birçok ürünün doğrudan tüketiciye satışını yapmaya başlamıştır.

Müşteri-Müşteri (C2C): Bu kategoride tüketiciler diğer tüketicilere doğrudan satış yapar. Örneğin, Türkiye’deki www.sahibinden.com bu kategoriye uygun hizmet veren bir alışveriş sitesidir.
İnternetteki Tehditler

İnsanlar, internet üzerinden farklı şekillerde zarar görebilirler. İnternetteki riskler genel olarak beş başlık altında gruplanabilir:

Zararlı yazılımlar: Virüs, truva atı gibi casus yazılımlarla kişisel bilgilerin çalınma riski

Dolandırıcılık: Sahte banka ve alışveriş siteleri, spam mesajlar

Müstehcenlik: Yazılı ve görsel müstehcen içerikler

Siber zorbalık: İnternet üzerinden çocuklara yapılan tehdit ve hakaretler

Çocuk İstismarı: Çocukların, İnternet üzerinden kötü niyetli kişilerle bağlantı kurma riski

Bilgisayar sistemine yönelik tehditlerin başında sisteme bulaşan virüs, solucan, truva atları ve casus yazılımların bilgisayarın istendiği gibi çalışmasını engellemesi ve özel bilgilerin paylaşılması gelmektedir. Bu noktada kullanıcıların web hareketlerinin izlenmesi, adres defterinin ve belgelerin izinsiz kullanılması söz konusudur. İnternetteki diğer bir tehdit ise özel bilgilerin çalınması ve kötü niyetli kişilerin eline geçmesidir. Özellikle kimlik bilgilerinin paylaşılması, kişi adına hesap açılması, kredi çekilmesi gibi ciddi problemlere neden olabilir. Art niyetli kişilerin peşinde oldukları bilgilerden biri de kullanıcı adı ve parolalardır. Erişim bilgileri sayesinde sistemde kayıtlı kişilere ulaşıp onlardan kullanıcı adına para, kontör vb. isteklerde bulunabilirler. İnternetin adının geçtiği olumsuzluklar içerisinde sanal iletişimlerin yüz yüze görüşmelere dönüştüğü trajik olaylar yer almaktadır. Örneğin, facebook aracılığıyla arkadaşlık kurduktan sonra tanışan ve sonrasında bıçaklanma, dolandırılma gibi kötü durumlara maruz kalan kişilerin varlığı bilinmektedir.

Şiddet, pornografi içeren ortamların özellikle çocuklar üzerindeki olumsuz etkileri de internetin tehditleri arasında sayılabilir. Bu tür ortam ve içerikler çocukların gelişimi ve ruhsal sağlığı üzerinde telafisi güç problemlere neden olabilir. Örnekleri ve türleri çoğaltılabilecek bu tehditler aşağıdaki gibi özetlenebilir:

 İnternet üzerinden yayılan virüsler ile sistemin zarar görmesi veya çökmesi

 Trojen, spam vb. uygulamalar ile bilgi hırsızlığı

 Hacker saldırıları ile web sayfalarının çökertilmesi, ticari veya mesleki bilgilerin çalınması

 Bankacılık ile ilgili bilgilerin çalınarak maddi ve manevi zararlara uğratılma

 E-mail vb. uygulamaların şifrelerinin çalınması

 Şiddet unsurları ve pornografi içeren ortamların herkes tarafından rahatlıkla erişilmesi

 Çocuk pornografisine zemin hazırlaması

 Kişilerin internet bağımlısı olarak anti sosyal yaşama yönelmesi

 Bomba yapma gibi topluma zarar verebilecek birçok bilgiye kolayca ulaşma

 İnternet kafelerin zararlı alışkanlıklara ve arkadaşlıklara zemin hazırlaması

 Uzun süreli bilgisayar kullanımından dolayı ortaya çıkabilecek bedensel rahatsızlıklar

İnternet tehditlerinden korunma

Bilgisayar sistemlerine yönelik tehdit oluşturan virüs gibi zararlı yazılımlardan korunmak nispeten kolaydır. Bunun için firewall, antivirüs ve antispyware gibi programları kullanmak gerekir. Bu yazılımlar, bilgisayara dışarıdan müdahale etmek isteyenlerin kullandıkları açıkları engeller, sisteme zarar verecek virüslerin bulaşmasını önler ve/veya sistemden temizler. Böylece önemli bilgi ve belgeler koruma altına alınır ve sistemin sorunları en aza indirilir. Bilgisayarın korunmasında önemli bir etkiye sahip olan bu programlar için özellik ve fiyat açısından çok geniş yelpazede, alternatifler bulunmaktadır. Internet üzerindeki işlemlerin güvenliği noktasında üzerinde en çok durulan hususlardan biri erişim bilgilerinin gizli tutulması ve kolayca tahmin edilmeyecek bir şekilde güçlü şifrelerin belirlenmesidir. Bu konuda şifreler içerisinde *, “, / gibi özel işaretlerin kullanılması büyük küçük harf ve rakamlara yer verilmesi ve yeterince uzun olması önerilmektedir. Özellikle sosyal ağlar sayesinde internet sürekli temas halinde olunan iletişimlere olanak sağlamıştır. Bu ortamlarda kişisel bilgiler, paylaşımlar, arkadaşlıklar başkaları tarafından rahatlıkla izlenebilir. Internet üzerindeki iletişimlerde aile bilgileri, telefon numarası, adres, T.C. kimlik no gibi kişisel bilgilerin herkesle paylaşılmamasına özen gösterilmelidir. Özel bilgilerin güvenliğini sağlamak internet üzerinde daha güvenli iletişimler kurmak konusunda bilgi ve iletişim teknolojileri başkanlığının önerdiği aşağıdaki kurallar dikkate alınabilir:

İnternette geçirdiğin süreleri kontrol etmelisin. Hayat sadece internetten ibaret değildir. Arkadaşlarınla beraber gerçek hayatta da eğlenebilirsin.

İnternette gezinmek için evinizi ve ailenizle birlikte oturduğunuz odayı tercih edin.

Seçimlerinizi ailenizle ve öğretmenlerinizle beraber yapın. Onlara danışmaktan çekinmeyin. Beğendiğiniz siteleri Sık Kullanılanlar’a ekleyebilirsiniz.

İnternette karşılaştığınız herhangi bir bilgiyi başka kaynaklardan da sorgulayın ve doğruluğunu araştırın. Ayrıca, bir ödev hazırladığınızda, bulduğunuz bilgileri ve kullandığınız resimlerin kaynağını mutlaka belirtmelisiniz.

Tanımadığınız kişilerle sohbet etmeyin. Sosyal paylaşım sitelerinde kesinlikle tanımadığınız kişilerle arkadaş olmayın. Yeni arkadaşlar edinmek eğlenceli olabilir ancak unutmayın ki bazıları kendileri hakkında yalan söyleyebilir.

İnternet ortamında tanıştığın bir yabancıyla gerçek hayatta buluşmamalısın. Gerçekten tanışmak istediğin biri olursa yanında mutlaka aile bireylerinden bir yetişkin olmalı ve buluşmak için kalabalık yerleri tercih etmelisin.

İnternet ortamında kişisel ve özel bilgilerinizi vermeyin. Kullanılan şifreler hiçbir şekilde başkalarıyla paylaşılmamalı, kolay elde edilebilecek yerlere yazılmamalı. Verdiğiniz ufak gibi görünen bilgiler bile kötü niyetli kişiler tarafından kullanılabilir.

Tanımadığınız kişilerden gelen mesajları asla açmamalısınız. Çünkü bunlar genellikle uygunsuz, virüslü ya da gereksiz şeyler içermektedir. Bunlara karşı bilgisayarınızda mutlaka güncel bir anti-virüs ve güvenlik programı bulunmalıdır.

Size yapılmasını istemediğinizi başkalarına da yapmayınız. Kimseye hakaret, argo, küfürlü hitap etmemelisiniz. Yüzüne söylemek nasıl saygısız bir hareketse internet üzerinden yapmak da öyledir.

İnternet ortamında sizi rahatsız eden şeylerle (kişilerin küfürlü ve argo konuşmaları, hakaretler, uygunsuz teklifler ya da zararlı sitelerle) karşılaştığınızda ailenize, öğretmenlerinize ya da İhbarweb’e (www.ihbarweb.org.tr veya 0312 5828282) şikayet edebilirsiniz.

Güvenli İnternet

Güvenli internet uygulamasını merkezinde kullanıcıları internetteki zararlı içeriklerden koruyan ve internet servis sağlayıcıları tarafından ücretsiz olarak sunulan alternatif bir İnternet erişim hizmeti vardır. Aslında içeriklerin otomatik olarak filtrelenmesi prensibine dayanır. Güvenli İnternet Hizmeti Çocuk Profili ve Aile Profili olmak üzere iki seçenek sunar. Her iki profilde internetteki günlük gereksinimleri karşılayacak düzeydedir. Güvenli internet hizmeti istendiğinde başlatılıp sonlandırılabilir.

Çocuk Profili

Çocuk profilini seçerek internetteki risklerden en yüksek oranda korunursunuz.

Çocuk profili ile erişebileceğiniz tüm siteler içeriği onaylanmış sitelerden oluşmaktadır.

Çocuk profili yetişkinlerin de İnterneti kullanabilecekleri kadar geniş içeriğe sahiptir.

Çocuk profilinde eğitim, haber, iş, alışveriş, sağlık, resmi gibi pek çok farklı tür site mevcuttur.

Çocuk profilinde sohbet ve sosyal medya siteleri yer almamaktadır

Aile Profili

Aile profilini seçerek yasadışı ve zararlı içerikleri barından sitelerin önüne geçmiş olursunuz.

Çocuk ve Aile profillerinde kumar, intihara yönlendirme, çocukların cinsel istismarı, uyuşturucu, sağlık için tehlikeli madde, fuhuş, müstehcenlik, ırkçılık, terör, şiddet, zararlı yazılım vb. içeriklere sahip siteler yer almamaktadır.

Aile profilinde forum ve paylaşım sitelerine erişilebilir.

Aile profili oyun sitelerini, sohbet sitelerini ve sosyal medya sitelerini ise ayrı ayrı veya birlikte seçme imkânı sunar.

Güvenli internet hizmetini etkili kılan bir husus ise engellenen ya da engellenmemiş ancak sakıncalı bulunan siteler için bir ihbar mekanizmasının işletilmesidir. 5651 sayılı yasanın 8. maddesinde yer alan aşağıdaki konulardaki ihbarlar Telekomünikasyon İletişim Başkanlığı Bilgi İhbar Merkezine yapılabilmektedir.

 İntihara Yönlendirme,

 Çocukların Cinsel İstismarı,

 Uyuşturucu veya Uyarıcı Madde Kullanılmasını Kolaylaştırma,

 Sağlık için Tehlikeli Madde Temini,

 Müstehcenlik,

 Fuhuş,

 Kumar Oynanması için Yer ve İmkân Sağlama,

 Atatürk Aleyhine İşlenen Suçlar

İnternet Bağımlılığı

İnternet artık sadece bilgisayarlar yardımıyla değil; tablet bilgisayarlar, cep telefonları gibi mobil cihazlarla da hayatımızdaki yerini almaya başlamıştır. İnternet bireyler için araç olmaktan çıkıp amaç olarak kullanılmaya başlandığında insan hayatını olumsuz yönde etkileyerek kullanıcılar için bağımlılık noktasına gelir. İnternet bağımlılığının da diğer bağımlılık türlerinde olduğu gibi bazı belirtileri vardır. Bunlar:

 Sürekli internete bağlanma gereksinimi

 İnternette zamanın nasıl geçtiğinin farkına varmadan fazla vakit geçirmek ve bu vakit kaybından dolayı pişman olmak

 İnternete gereğinden fazla bağlanarak günlük hayattaki işlerini ihmal etmek

 E-posta, sosyal medya ağı gibi uygulamaları sürekli kontrol etmek

 Sürekli uykusuz kalarak yorgun olmak

 Aile bağlarının zayıflaması

Bu belirtileri taşıyan bireylerin günlük hayatlarında dikkatli olmaları gerekmektedir. Bu belirtileri sergileyen bireylerin aileleri de özellikle bazı önlemler almalıdırlar. Bu kapsamda kullanıcılara şu önerilerde bulunulabilir;

 İnternet üzerinde daha az zaman geçirmeye çalışın,

 Günlük olağan işlerinizi belirli bir saat dilimi içinde yapmaya özen gösterin,

 Farklı aktiviteler yapmak için arkadaşlarınızla sözleşin,

 İnternetin başında olmadığınız zamanlarda bilgisayarınızı tamamen kapatın.

İnternet ve Etik

İnsanlığın en önemli buluşlarından biri olan ve geleceğin yeni mimarı olarak nitelenen bilgisayar, bilgi toplumu içerisinde yaşamımızın vazgeçilmez bir parçasını oluşturmakta, toplumun her boyutunda köklü değişikliklere neden olarak teknolojiye ilişkin bütün alanlardaki gelişmelerin baş aktörü olarak yer almaktadır. Bilgisayar etiği denince akla bilgisayar ve bilgisayara sistemlerinin kullanımında bireysel, toplumsal ve mesleki önceliklere karar verme ile ilgilidir. Bilgisayar kullanımın etik kuralları konusunda farklı anlayışlar olsa da birçok kurum tarafından temel ilkeler ortaya konulmuştur. Örneğin; Bilgisayar Etik Enstitüsü (Computer Ethics Institute) bilgisayar ahlakının on emri şeklinde belirlediği aşağıdaki ilkeleri bu konuda bir temel oluşturabilir (Scheuermann, 1997:270).

Bilgisayar başkalarına zarar vermek için kullanılmamalıdır.

Başkalarının bilgisayar işlerine müdahale edilmemelidir.

Başkalarının dosyalarını karıştırmanın yolları aranmamalıdır.

Bilgisayar hırsızlık yapmak amacıyla kullanılmamalıdır.

Bilgisayar yalancı şahitlik yapmak için kullanılmamalıdır.

Tescilli yazılımlar bedeli ödenmeden kopyalanmamalı ve kullanılmamalıdır.

Başkalarının kaynakları sahibinin izni olmadan yetkisiz bir şekilde kullanılmamalıdır.

Başkalarının fikirleri kendine mal edilmemelidir.

Yazılan bir programın ve tasarlanan bir sistemin sosyal sonuçları düşünülmelidir.

Bilgisayar insanlara saygı ve ilgi gösterecek tarzda kullanılmalıdır.

Bilgisayar çağının etik sorunları Mason (1986) tarafından dört ana başlık altında incelenmiştir. Bu sorunların kapsamını netleştirmek amacıyla her bir başlıkta ele alından sorular aşağıda yer almaktadır:

Fikrî Mülkiyet: Bilgiler ve bilgilere erişim kanalları kime aittir ve hangi koşullarda erişilebilir, değiştirilebilir ve kullanılabilir?

Erişim: Hangi bilgi, bir insan veya organizasyon tarafından doğrudan veya ayrıcalıklı olarak, hangi güvenlik ve koşullar altında elde edilir?

Gizlilik: Hangi bilgi hangi koşullar altında, ne zaman ve nasıl paylaşılır?

Doğruluk: Bilginin doğruluğundan, güvenilirliğinden ve gerçekliğinden kim sorumludur?

İnternet etiği ile ilgili temel olarak söylenebilecek iki durum vardır.

1. İnternet kaynaklarının kullanımında dikkat edilmesi gereken konular

2. İletişimlerde dikkat edilmesi gereken noktalar

İnternet etiği kapsamında internetteki iletişimlerde sosyal ağlarda veya e-posta alıp gönderirken dikkat edilmesi gereken bazı konuşma veya yazışma adapları vardır. Aşağıda bunlarla ilgili bazı öneriler sunulmaktadır.

E- posta yazma adabında dikkat edilmesi gerekenler;

 Çoğu zaman önemsiz gibi görünse de Konu satırını etkili kullanmak gerekmektedir.

 Anlık tepki verip bunu e-posta ile göndermek tamir edilemez sonuçlar doğurabilir.

 Yazım ve noktalama kurallarına uymak okuyanların anlatmak istediğimizi daha iyi anlamasına yardımcı olacaktır.

 E-posta göndermenizi istemeyenlerin kararlarına saygılı olun.

 Okunması kolay olan yazı fontları ve boyutları seçin.

 Kanunlara dikkat ederek herkesin anlayabileceği mailler gönderin.

Telif Hakları

İnternet üzerindeki kaynaklar tıpkı kütüphanelerdeki veya kağıt üzerindeki kaynaklar gibi bir emek ürünüdür. Bu kaynakların internet üzerinde olması herkesin kullanımına açık veya her amaçla kullanılabileceği anlamına gelmemektedir. Anonim değillerdir. İnternet üzerindeki kaynakların kullanımı konusunda açık malzemelere de değinmek gerekir. Normalde copyright (telif hakkı) düzenlemelerinin ötesinde Creative Commons adı verilen bir paylaşım etiketlemesi de mevcuttur. Creative Commons'ın ürettiği lisanslar ile eserlerinizi "bazı hakları saklı" olarak dağıtmanız ve yayınlamanız mümkündür. Böylece bunu kullanmak isteyenlere, onunla neler yapıp yapamayacaklarını belirten, anında görebilecekleri ve anlayabilecekleri bir lisansla karşılık verebilirsiniz. Creative Commons lisanslarının dört ana koşulu ve bunlardan türetilmiş altı farklı lisans türü mevcuttur.

Attribution (BY): Eserin ilk sahibinin belirtilmesi koşulu. Bu koşulu barındıran lisansa sahip eserlerde, eseri yaratan ilk kişinin mutlaka belirtilmesi gerekiyor.

Share Alike (SA): Lisans modelinin korunması koşulu. Bu koşula sahip eserlerin türetilmesi veya yeniden yayınlanması ancak onu barındıran yeni eserin de aynı lisansa sahip olması şartıyla gerçekleşebilir.

Non-Commercial (NC): Eserin ticari amaçlı kullanılmaması koşulu. Bu koşulu şart koşan eserlerin türevlerinin veya orjinallerinin sadece ticari olmayan ürünlerde kullanılması mümkün. (Ticari amaçlı kullanmak için eser sahibine başvurmak mümkün)

No Derivative Works (ND): Eserin türevinin yaratılmaması koşulu. Bu koşulu içeren lisanslı eserlerin türevlerinin yapılmasına izin verilmemektedir, eğer isteniyorsa sadece olduğu gibi kullanılması gerekir.

DEĞERLENDİRME SORULARI

1. I. İletişim kolaylığı

II. Tanıtım ve reklam

III. E-ticaret

Yukarıdakilerden hangisi ya da hangileri internetin sunduğu temel olanaklardandır?

a. Yalnız I b. Yalnız III c. I ve II

d. II ve III e. I, II ve III

2. Yönetenlerle yönetilenler arasındaki her türlü ödev ve yükümlülüklerin karşılıklı olarak dijital ortamda sürekli ve güvenli bir biçimde gerçekleştirilmesi anlamına gelen internetin sunduğu olanak aşağıdakilerden hangisidir?

a. E-Devlet b. Paylaşım imkânı c. Tanıtım ve reklam

d. İletişim kolaylığı e. Paylaşım ortamı

3. Aşağıdakilerden hangisi e-devlet uygulamasının gerçekleşmesi durumunda sağlayacağı yararlardan biri değildir?

a. Zamandan kazanç sağlanacak b. Kâğıt bağımlılığı ve kullanımı azalacak

c. Memnuniyet artacak d. Kamuda çalışanın talebi ön plana çıkacak

e. Hayat kalitesi artacak

4. “Bilgiler ve bilgilere erişim kanalları kime aittir ve hangi koşullarda erişilebilir, değiştirilebilir ve kullanılabilir?” sorusu hangi etik sorunlar kapsamında incelenir?

a. Gizlilik b. Ahlak c. Fikrî Mülkiyet d. Doğruluk e. Erişim

5. I. Satın alma maliyetleri artar.

II. Müşteri memnuniyeti artar.

III. Firma içi verimlilik artar.

Yukarıdakilerden hangisi ya da hangileri e-ticaretin sağladığı avantajlardandır?

a. Yalnız I b. Yalnız III c. I ve II d. II ve III e. I, II ve III

6. I. Kişisel bilgilerinizi herkesle paylaşmayınız.

II. Paylaştıklarınızı istemediğiniz kişilere kapatın.

III. Güçlü şifreler oluşturun ve şifrenizi kimseyle paylaşmayın.

Yukarıdakilerden hangisi ya da hangileri sosyal ağ kullanırken bireylerin dikkat etmesi gereken önerilerdendir?

a. Yalnız I b. Yalnız III c. I ve II d. I ve III e. I, II ve III

7. “…………….., iyi ve kötüyü, doğru ve yanlışı araştıran bir ahlak felsefesidir.” cümlede boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?

a. Etik b. Ahlak c. Erişim d. Gizlilik e. Doğruluk

8. I. E-posta göndermenizi istemeyenlerin kararlarına saygılı olun.

II. Okunması kolay olan yazı fontları ve boyutları seçin.

III. Kanunlara dikkat ederek herkesin anlayabileceği mailler gönderin.

Yukarıdakilerden hangisi ya da hangileri e-posta yazma adabında dikkat edilmesi gereken hususlardandır?

a. Yalnız I b. Yalnız III c. I ve II d. I ve III e. I, II ve III

9. Eserin türevinin yaratılmaması anlamına gelen No Derivative Works koşulunun simgesi aşağıdakilerden hangisidir?

a. b. c.

d. e.

10. İnternet üzerinden bir tüketicinin yaptığı alışveriş e-ticaretin hangi kapsamında değerlendirilir?

a. Firma – Firma

b. Firma – Müşteri

c. Müşteri – Müşteri

d. Firma – Kamu

e. Birey – Kamu

1.E, 2.A, 3.D, 4.C, 5.D, 6.E, 7.A, 8.D, 9.C, 10.B

REYHAN TUNA