Temel Eğitim Program Geliştirme Projesi” (TEPGP)
Hakkında
İlköğretim I. Sınıf ve IV. Sınıf Ders Kitapları İncelemesi Raporu
Kıbrıs Türk Öğretmenler Sendikası
Lefkoşa, 2017
İçindekiler:
Sayfa 1-4……………Temel Eğitim Program Geliştirme Projesi” (TEPGP) Hakkında
Sayfa 5-18…………………………………………………… IV. Sınıf Ders Kitapları İncelemesi
Sayfa 19-25…………………………………………………….I. Sınıf Ders Kitapları İncelemesi
Sayfa 26-32………………………………………………………………………Öğretmen görüşleri
Sayfa 33……….…………………………………………………………………………………..Kaynakça
Hazırlayan:
Burak Maviş, KTÖS Eğitim Sekreteri
Süleyman Gelener, KTÖS Eğitim Sekreteri Yardımcısı
KTÖS Eğitim Komitesi
Bu araştırmanın sahibi Kıbrıs Türk Öğretmenler Sendikası’dır.
Kaynak gösterilerek kullanılabilir.
Temel Eğitim Program Geliştirme Projesi” (TEPGP) Hakkında
“Temel Eğitim Program Geliştirme Projesi” (TEPGP) adıyla yürütülmekte olan projede amaçlanan okul öncesinden ortaokul son sınıfa kadar olan tüm öğretim programlarının güncellenmesi ve ders materyallerinin geliştirilmesi olumlu bir girişimdir.
Öğretim programlarını ve ders materyallerinin Kıbrıs’ta geliştirilmesi ve üretilmesi ve hatta basılması geç kalmış olsa da önemli bir karardır. Özgün materyaller üretmek için gerekli akademik ve entelektüel yeterlik, Kıbrıs’ta yaşayan eğitim emekçilerinde mevcuttur. Ancak 17/1986 sayılı KKTC Milli Eğitim Yasasının emrettiği “Türkiye’deki özdeş eğitim kurumlarında uygulanmakta olan öğretim programları ile uyum”, ortaya çıkan ve çıkacak olan çalışmaların özgünlüğü ile ilgili soru işaretleri yaratmaktadır.
Bir diğer soru işareti ise yazılan kitapların hangi yasa veya tüzüğe göre yazıldığıdır. Adanın kuzeyinde ders kitapları tüzüğü yoktur ve buna ihtiyaç olduğu açıktır. TC MEB ders kitapları ve eğitim araçları yönetmeliği tüzüğünü incelediğimizde; komisyonların oluşumunda, kitapların dizininde ve kitapların dilinde eksiklikler göze çarpmaktadır.
Ders kitaplarının, önemli olup olmadıklarına yönelik süregelen ciddi tartışmaya rağmen, bir ülkede belki anayasayla birlikte “resmi söylemi” yansıtan temel unsurlardan biri olduğu literatürde tartışılmaktadır. Öğrenciler ve öğretmenler (ve eğitimin diğer paydaşları) okusalar da okumasalar da ders kitaplarının içeriğini ve mesajını bilirler.
Kıbrıs’ta federal bir devlet oluşturmak için devam eden müzakereler göz önünde bulundurulduğunda Kıbrıslı Rum toplumu ile ilgili; özelde ise Kuzey Kıbrıs’ta çeşitli nedenlerle artış gösteren farklı toplumsal gruplar ile ilgili içerik ve verilen mesaj bu bağlamda önemlidir. Olası bir federal çözümde iki ana toplum arasındaki barışı, mevcut düzende ise farklı gruplar arasındaki barışı sadece siyasi kararlar ve yasal değişiklikler sağlamayacaktır. Kalıcı bir toplumsal barış, gruplar arasında eşitliğe inanan, çok kimlikli ve çoğulcu düşünebilen yurttaşlar yetiştirmekle mümkün olabilir. Programlar ve ders kitapları ise bu sürece önemli katkı koyabilecek araçlardır.
Ders kitaplarını incelerken geliştirdiğimiz tarama formatında insan hakları, yerel/evrensel/biz/ötekiler, demokrasi/laiklik, cinsiyet, anlam hatası ve çocuğa görelik gibi alanlardaki sorunları tespit etmeye çalışıldı. Bununla birlikte sosyal medya üzerinden soru-cevap yöntemi ve doğrudan görüşme yöntemi kullanarak ilkokul öğretmenlerinin ve öğretim görevlilerinin kitaplar ile ilgili görüşlerine başvurduk. 44 uygulayıcı öğretmene ders kitapları ile ilgili sorular sorduk. 21 tanesi kitaplar ile ilgili görüş bildirdi. İki öğretim görevlisinden de bir tanesi kitaplar ile ilgili görüş belirtti.
Tarama formatını oluştururken temel aldığımız ‘Ders Kitaplarında İnsan Hakları I-II-III’ raporları Türkiye’de homojen bir ulus yaratma yolunda eğitime atfedilen merkezi rolün, bazı iyileşmeler olsa bile, devam ettiğini ifade etmektedir. Benzer bir gözlemi ilk baskısı yapılan kitaplara baktığımız zaman Kuzey Kıbrıs için de yapabiliriz.
Eğer eğitim, güncel siyasal gelişmeler çerçevesinde vatandaş yetiştirme sürecinin bir parçasıysa, bu ders kitaplarıyla Kıbrıs’ta federal bir çözüme katkı yapacak, barış kültürünü ve çoğulculuğu benimsemiş, yerel değerlerin ve tarihin bilincinde olan ama evrensel değerleri özümsemiş vatandaşlar yetiştirme amacına ulaşmak çok da mümkün değildir.
Altını çizmemiz gereken bir diğer konu ise, bir ders kitabının nitelikli olmasının gerekliliklerinden olan görsellerin kalite ve içerikle örtüşme sorununun bazı kitaplarda kabul edilebilir sınırların çok üzerinde olmasıdır. Telif hakkı ödenmemiş birçok görselin kullanılması ise etik olarak değerlendirilmelidir.
Felsefi akımlar, eğitim felsefeleri, psikolojik yaklaşımlar, disiplinler arası yaklaşım, içerik düzenlenirken kullanılan yaklaşımlar özenle seçilmelidir. Deneyimlerimiz pragmatizm akımının ilerlemecilik ve yeniden kurmacılık eğitim felsefesi üzerine temellenmiş davranışsal ve bilişsel psikolojik yaklaşımların, içeriklerin sarmal ve dersler arası bağın ise korelasyon desen yaklaşımına göre hazırlanması gerektiğini göstermektedir.
İlkokul dönemi çocuğunun konuları ve etkinlikleri parça parça ve birbirinden bağımsız olarak düzenleyip öğrenmesi güçtür. Bu güçlüğü ortadan kaldıran korelasyon desen yaklaşımı ve sarmal eğitim programıdır. Öğretmenlerle yapılan görüşmelerde ve okul ziyaretlerinde öğretmenler hayat bilgisi dersinin mihver olmaktan çıkarıldığı, derslerin içeriğinin uyuşmadığı ve düzenlemelerin bu yaklaşımlara göre yapılması gerektiği üzerinde fikir birliği sağlamıştır.
Öğrenci merkezli program tasarımları ve bireysel hızı öne çıkarak aktiviteler daha sık kullanılabilir. Hümanist değerlere de önem verilebilir.
Somut işlemler döneminde olan çocuklar için daha kesin bilgiler içeren pozitivizmin (olguculuk) tüm kitaplara yaygınlaştırılması bilimsellik açısından yerinde olacaktır. Yerellik, yakından uzağa ilkesi, çocuğa görelik ilkesi, yaparak yaşayarak öğrenme ilkesi ile ilgili okuma parçaları ve aktivitelere daha fazla yer ayrılmalı, toplumsal özgürlük, haklar ve eşitlik ile ilgili düşünme becerisi geliştirecek veriler sunmaya dikkat edilmesi önemli bir gelişme olacaktır.
Öğretim programları ile ders kitapları tam bir uyum içerisinde değildir. Bu anlamda öğretim programları ile kitapların bu açıdan yeniden gözden geçirilmelidir. Ders dışı etkinlikleri kapsayan, okulların gönüllülük esasına dayandırarak kendi amaçları doğrultusunda uyguladıkları örtük öğretim program için kitaplar içerisinde yönlendirme yapılması, zamanın doğru kullanımı açısından olumlu olacaktır.
Kitaplar içerisinde redaksiyon eksikliği göze çarpmaktadır. Hatalı kelimelerin yanında, yazım kuralları ile ilgili olarak da hatalar vardır. Küçük sınıflar için puntoların küçük olması ve sorular ile okuma parçalarının uzunluğu öğrenciler açısından zorluk yaratmaktadır.
Eğitim programlarının ve ders kitaplarının tanıtımı ve hizmet içi eğitimlerinin zamanında ve birden fazla olması bir diğer önemli taleptir.
Özel gereksinimli bireylerin eğitimi de dikkate alınarak öğretim programları hazırlanabilir.
Eğitim programları ve kitaplar içerisinde insan hakları, yerel/evrensel/biz/ötekiler, demokrasi/laiklik, cinsiyet, anlam hatası ve çocuğa görelik ile ilgili tespitler dışında ‘görmezden gelme’ veya ötekileştirme algısı mevcuttur. Örneğin Kıbrıslı Rumlar, lgbtq bireyler, engelli bireyler, din ve vicdan özgürlüğü sahip bireylerden eşit bir şekilde bahsedilmemektedir.
Kitaplar içerisinde ‘resmi söylem’ ve gizil milliyetçilikle ilgili ifadeler ve görseller ile sıkça karşılaşılmaktadır. İfadelerin daha az kullanılması çoğulculuk anlayışını da yerleştirecektir. Örneğin Atatürk’ün sözleri ile ilgili konu ile alakalı veya alakasız birçok özdeyiş, resmi günler ile ilgili şiirler veya okuma parçaları, bayrak figürleri, liderler ile ilgili resim ve öyküler, bölünmüş ada haritaları vb.
Yarışmacı sınavlardan sıyrılarak insani değerleri ve çocuğun eğilimini ortaya çıkaran ölçme değerlendirme yöntemleri, kitaplar ve programlar içerisinde daha fazla ön plana çıkarılabilir.
Rehberlik ve psikolojik danışmanlığın programlar içerisinde yer alması artık bir gerekliliktir. Eğitimi salt akademik bilgi veya okul içerisinde tasarlamak yerine, çocuğun çevresi ve okul sonrası gelişimi de tasarlanabilir. Programlar içerisine boşluklar yaratarak çocuğun ihtiyaçlarına göre etkinlikler ve projeler üretilmesi toplumsal gelişime de katkı koyabilir.
Kıbrıs Türk Öğretmenler Sendikası olarak bu çalışmayı yaparken kendi birikimlerimizin yanında, Türkiye’de yapılan “Ders Kitaplarında İnsan Hakları Projesi” isimli çalışmanın verilerinden ve tarama sonuçlarından kaynak olarak yararlanılmıştır.
Bu rapor hazırlanırken ilkokul 1. Sınıf Türkçe 1/2/ etkinlik kitabı, Matematik 1/2/3, Müzik, Hayat Bilgisi 1/2; İlkokul 4. Sınıf Türkçe 1/2, Müzik, Sosyal Bilgiler, Din Kültür ve Ahlak Bilgisi, Fen ve Teknoloji Bilgisi 1/2, Matematik 1/2/3, Beden Eğitimi, Sağlık ve Spor Bilgisi kitapları taranmıştır.
"Bu çalışma Kıbrıs Türk Öğretmenler Sendikası tarafından, Temel Eğitim Program Geliştirme Projesi'ne katkı koymak ve bu çerçevede yapılan çalışmaları ileriye taşımak amacıyla hazırlanmıştır."
I. Sınıf Ders Kitapları İncelemesi
Tarama Formatı
Ders:_Müzik_Sınıf:_1_Kitap:_1__Sorun'>Ders: Türkçe Sınıf: 1 Kitap: 1-2 ve Etkinlik Kitabı
Sorun:
-
İnsan Hakları
-
Yerel/Evrensel/Biz/Ötekiler
-
Demokrasi/Laiklik
-
Cinsiyet
-
Anlam hatası
-
Çocuğa görelik
-
Algıda seçicilik
KİTAP 1
|
Sayfa Nu.
|
Sorun
|
Sorunlu Örnek
|
Gerekçe
|
İyi Örnek
|
16
|
Yerel/Evrensel/Biz/Ötekiler
|
Kullanılan görsel
|
Militarizm
|
Okulun farklı çizilmesi.
|
33
|
Demokrasi/Laiklik
|
Kullanılan görsel
|
Algıda seçicilik
|
Farklı görsellerin seçilmesi.
|
76
|
Cinsiyet
|
‘Annenin pazara gidip, alış veriş yapıp sonra da yemek pişirme ifadesi’
|
Kalıp yargılar güçlendirilmiştir.
|
Dengeli ifadelerin seçilmesi.
|
80
|
Cinsiyet
|
‘Jale’nin babası Japonya’dan bir jip aldı’
|
Cinsiyet ile ilgili kalıp yargılar güçlendirilmiştir.
|
Dengeli ifadelerin seçilmesi.
|
KİTAP 2
|
Sayfa Nu.
|
Sorun
|
Sorunlu Örnek
|
Gerekçe
|
İyi Örnek
|
14
|
Cinsiyet
|
‘kullanılan görsel’
|
Görsellerin bütününde cinsiyetle ilgili kalıp yargılar güçlendirilmektedir.
|
Dengeli resimlerin seçilmesi.
|
16
|
Çocuğa görelik
|
‘ustam öldü’
|
Pesimist ifade içermektedir.
|
İfadelerin yeniden düzenlenmesi.
|
35
|
Cinsiyet
|
Kullanılan görsel.
|
Cinsiyet ile ilgili kalıp yargılar güçlendirilmiştir.
|
Farklı bir görsel kullanılması.
|
Genel
|
Çocuğa görelik
|
‘kullanılan öyküler’
|
Öykülerin zorluk derecesi
|
Öykülerin içeriklerinin kısaltılarak yeniden düzenlenmesi
|
ETKİNLİK KİTABI
|
Sayfa Nu.
|
Sorun
|
Sorunlu Örnek
|
Gerekçe
|
İyi Örnek
|
31
35
41
43
|
Yerel/Evrensel/Biz/Ötekiler
|
Kullanılan görsel
|
Militarizm
|
Okulun farklı çizilmesi.
|
48
|
Demokrasi/Laiklik
|
Kullanılan görsel
|
Algıda seçicilik
|
Farklı görsellerin seçilmesi.
|
84
|
Cinsiyet
|
‘kullanılan görsel’
|
Görsellerin bütününde cinsiyetle ilgili kalıp yargılar güçlendirilmektedir. Örneğin, gelin, kadın hemşire…
|
Dengeli resimlerin seçilmesi.
|
89
|
Cinsiyet
|
‘hanım kızı’
|
Bu şekil ifadeler cinsiyetle ilgili kalıp yargıları güçlendirmektedir.
|
Dengeli ifade edilmesi.
|
Ders: Müzik Sınıf: 1 Kitap: 1
Sorun:
-
İnsan Hakları
-
Yerel/Evrensel/Biz/Ötekiler
-
Demokrasi/Laiklik
-
Cinsiyet
-
Anlam hatası
-
Çocuğa görelik
-
Algıda seçicilik
Sayfa Nu.
|
Sorun
|
Sorunlu Örnek
|
Gerekçe
|
İyi Örnek
|
9’dan 19’a
|
Çocuğa görelik
|
‘birlikte ses hikayemizi okuyalım’
|
Birinci Sınıf öğrenciler okuma bilmediğinden, parçaları okuması güçtür.
|
İstenilen seslere ulaşabilmek için başka yöntem kullanılması, mesela CD.
|
32
|
İnsan hakları
|
‘Mustafa Mıstık’
|
Şiddet.
Çocuklar aynı isimdeki arkadaşlarına sözel şiddet uygulayabilir.
|
Şarkının yeniden düzenlenmesi.
|
39
|
İnsan hakları
Çocuğa görelik
|
‘avcı ormanda bir tavşan vurmuş’
|
Şiddet.
|
Şarkının yeniden düzenlenmesi.
|
43
|
Çocuğa görelik
|
‘şu karga ne budala’
|
Olumsuz örnek.
|
Şarkının yeniden düzenlenmesi.
|
44
|
Yerel/Evrensel/Biz/Ötekiler
Çocuğa görelik
|
‘Arap kızı’
‘ustam ölmüş ben satarım’
|
Ötekileştirme.
Obsesif örnek
|
Şarkıların yeniden düzenlenmesi.
|
Ders: Matematik Sınıf: 1 Kitap: 1-2-3
Sorun:
-
İnsan Hakları
-
Yerel/Evrensel/Biz/Ötekiler
-
Demokrasi/Laiklik
-
Cinsiyet
-
Anlam hatası
-
Çocuğa görelik
-
Algıda seçicilik
KİTAP 1
|
Sayfa Nu.
|
Sorun
|
Sorunlu Örnek
|
Gerekçe
|
İyi Örnek
|
102
|
İnsan hakları
|
Korsan görseli
|
Şiddet. Örneğin elinde kılıç olması.
|
Farklı bir örnekle düzenlenmesi
|
131
|
Çocuğa görelik
|
Timsahın diğer hayvanları yemesi
|
Besin zincirinde yeri olsa bile bütün örneklerin bir hayvanın diğer hayvanları yiyip yok etmesi üzerine kurgulaması.
|
Yemek/yok etmek yerine farklı bir örnekle düzenlenmesi.
|
KİTAP 2
|
236
|
İnsan hakları
|
Korsan görseli
|
Şiddet. Çocuğun elinde kılıç olması.
|
Farklı bir görsel kullanılması
|
KİTAP 3
|
168
|
Cinsiyet
|
‘Mine’nin 7 tane oyuncak bebeği vardı’
|
Cinsiyet ile ilgili kalıp yargılar güçlenmektedir.
|
İçeriğin dengeli düzenlenmesi.
|
169
|
Cinsiyet
|
‘Görkemin 12 tane bilyesi’
|
Cinsiyet ile ilgili kalıp yargılar güçlenmektedir.
|
İçeriğin dengeli düzenlenmesi.
|
199
|
Cinsiyet
|
’17. Soru: Annem pazardan domates aldı’
|
Cinsiyet ile ilgili kalıp yargılar güçlenmektedir.
|
İçeriğin dengeli düzenlenmesi.
|
207
|
İnsan hakları
|
Soru 16: ‘tavukların altısını tilki yedi’
|
Şiddet
|
İçeriğin yeniden düzenlenmesi.
|
281
|
Çocuğa görelik
|
Balık tutma görseli.
|
Tüketilen bir besin olsa bile çocuğun avlanmış/ölü balığı tutması. Bazı evlerde evcil hayvan olarak da beslenildiğinin göz önünde bulundurulması.
|
Farklı bir örnekle sorunun kurgulanması.
|
Ders: Hayat Bilgisi Sınıf: 1 Kitap: 1-2
Sorun:
-
İnsan Hakları
-
Yerel/Evrensel/Biz/Ötekiler
-
Demokrasi/Laiklik
-
Cinsiyet
-
Anlam hatası
-
Çocuğa görelik
-
Algıda seçicilik
KİTAP 1
|
Sayfa Nu.
|
Sorun
|
Sorunlu Örnek
|
Gerekçe
|
İyi Örnek
|
34
|
Algıda seçicilik
|
S.34’deki duyu ifadeleri
‘karanlık bir yoldan geçerken asrın’
‘arkadaşı tarafından oyuna alınmayan Serap’
|
Kaygıyı yeniden üretmesi
|
İçerik yeniden düzenlenebilir.
|
88
|
Cinsiyet
|
Kullanılan görsel
|
Cinsiyet ile ilgili kalıp yargılar güçlenmektedir.
|
Resmindengeli düzenlenmesi.
|
122
|
İnsan hakları
Cinsiyet
|
‘özel yerlerimizi de kimsenin görmesini ve dokunmasını istemeyiz’
|
Çocukla hakları konusu daha fazla işlenebilir.Çocuğun ‘hayır’ deme hakkı, kimin sarılacağını kendisinin belirlemesi vs…
|
Çocuk hakları ve toplumsal cinsiyet algısı bakımından ifadeler yeniden düzenlenmesi. Çocuk psikologlarından yardım talep edilmesi.
|
KİTAP 2
|
23
|
Algıda seçicilik
|
‘mevsimler konusu bütünsel işlenmiş’
|
Farkındalık duygusunun harekete geçirilmemesi
|
Her mevsimin kendi zamanında işlenmesi
|
58
142
|
Anlam hatası
|
‘ülkemizin adı KKTC’dir’
|
Coğrafya – ülke- devlet terimlerinin anlam karmaşası yaratması
|
İfadelerin yerinde seçilmesi.
|
126-127
|
Cinsiyet
|
Kullanılan görseller.
|
Cinsiyet ile ilgili kalıp yargılar güçlenmektedir. Örneğin kadının bulaşık yıkaması, kadının ütü yapması…
|
Dengeli görsellerin seçilmesi.
|
144
|
İnsan hakları
Demokrasi/Laiklik
Yerel/Evrensel/Biz/Ötekiler
|
Kavram haritasında ‘dinim’ kategorisi
|
Çocukların din ve vicdan özgürlüğü üzerinden ifade edilmesi ayrımcılık, çocuk ihlali, ötekileştirme, laiklik gibi ilkelere aykırıdır. Somut işlemler döneminde olan bir çocuğun ‘din’ile ilgili tavır belirlemesi ise çocuk pedagojisi açısından uygun değildir.
|
Kavram haritasının yeniden düzenlenmesi.
|
145
|
Yerel/Evrensel/Biz/Ötekiler
|
‘dini –milli bayramlar’
|
Çok kültürlü bir sosyal yapının içerisinde ‘milli ve dini’ ayrıştırması milliyetçilik ayrıştırmasına neden olabilir.
|
Çok kültürlü sınıflarda farklı kültürlerden gelen örneklerinde karşılaştırılmasının yapılması.
|
152
|
Algıda seçicilik
|
‘Halkın Sesi gazetesini satın alalım’
|
Yönlendirme.
|
Farklı düzenlemenin yapılması
|
151 - 153
|
Çocuğa görelik
|
Kullanılan görseller.
Kullanılan ifadeler.
|
‘mezar, öldü’ gibi ifadeler ve görsellerin yarattığı algı.
|
İfadelerin ve görsellerin düzenlenmesi.
|
Dostları ilə paylaş: |