Dava hakkı, hak sahibinin ihlal edilen hakkının korunması amacıyla devletin mahkemelerine başvurabilme yetkisidir. Diğer bir anlatımla dava hakkı; hak sahibinin talep hakkını devlet aracılığıyla öne sürmesidir. Burada devlet kendi gücünü, bireyin hakkını elde etmesi için üstün otorite olarak öne sürmektedir. Bu nedenle dava hakkı, kamu hukukundan doğan bir kavramdır.
Yargı organı önünde dava açan yani mahkemeden hakkının korunmasını isteyen kişiye “davacı”; davanın yöneldiği yani aleyhine dava açılan kişiye de “davalı” adı verilir. Davacının mahkeme de öne sürdüğü talebe “iddia”; davalının bu talebe karşı öne sürdüğü görüşe de “savunma” adı verilir.
Dava Türleri
Dava Türleri
Davalar, hukuk davaları, ceza davaları, idari davalar olmak üzere üç başlık altında ele alınacaktır.
Medeni Usul (Yargılama) Hukuku’ndan doğan ve adli yargı içinde yer alan hukuk mahkemeleri tarafından incelen ve karara bağlanan davalara, hukuk davaları denir. Hukuk davalarını, bir uyuşmazlığı konu alıp almamasına göre “çekişmeli davalar” ve “çekişmesiz davalar” olarak ikiye ayırmak mümkündür.
1- Çekişmeli Davalar: Mahkemelerde görülen davaların büyük bir çoğunluğunda amaç bir çıkar çatışmasının çözülmesidir. Çekişmeli davalarda, dava açılırken, davacı tarafın en az bir davalı taraf gösterilmesi gerekir. Bazı hallerde her iki taraf da hem davalı hem davacı sıfatına sahip bulunabilir.
Çekişmeli davalar, davacının mahkemeden istediği yardımın niteliğine göre üçe ayrılır.
Çekişmeli davalar, davacının mahkemeden istediği yardımın niteliğine göre üçe ayrılır.
Eda davası ile, davacı bir edimin davalı tarafından yerine getirilmesini ister. Yani davalı, davacıdan bir şeyin verilmesini veya yapılmasını veya yapılmamasını talep eder.
Eda davası, bir şeyin verilmesine veya yapılmasına dayanıyorsa “ifa davası” adını alır.
Hakim, eda davasında, davacının dayandığı hakkın mevcut olduğuna ve davacı tarafından istenilen edimin yerine getirilmesine karar verirse, davalı buna uymak zorundadır
b- Tespit Davaları
b- Tespit Davaları
Bir hukuksal ilişkini veya bir hukuksal durumun ya da bir olgunun mevcut olup olmadığının belirlenmesi için açılan davalara tespit (saptama) davaları denir. Bir hukuksal ilişkinin var olduğunun saptanması isteniyorsa “olumlu (müspet) tespit” davası, mevcut olmadığı belirlenmek isteniyorsa “olumsuz (menfi) tespit” davasından söz edilir.
Tespit davası sonucu, verilen yargı kararının yerine getirilmesi mümkün değildir. Bu yargı kararı, ileride çıkacak uyuşmazlıkların giderilmesinde kesin bir kanıt niteliği taşır. Tespit davasına örnek olarak, evlilik dışı doğmuş çocuğun babasının saptanması için açılan dava gösterilebilir.
Eda davalarından farklı olarak, davacının, tespit davası açabilmesi için, davayı açmakta hukuki bir çıkarının olduğunu ispat etmesi gerekir. Aksi taktirde, tespit davası açılamaz.
c. Yenilik Doğuran (İnşai) Davalar
c. Yenilik Doğuran (İnşai) Davalar
Yeni bir hukuki durum yaratma, mevcut bir hukuki durumu değiştirme veya ortadan kaldırmayı amaçlayan davalara, “yenilik doğuran davalar” denir.
Bazı yenilik doğuran hakların kullanılması ancak mahkeme kararıyla olur. Böyle bir davada, davacı mahkemeden, mevcut bir hukuksal ilişkiyi sona erdirecek veya değiştirecek ya da yeni bir hukuksal ilişki kurulmasını sağlayacak bir karar verilmesini ister. Örneğin, evli eşlerden birinin, boşanma davası açması ve mahkemenin davacı lehine bir karar vermesi halinde evlilik bağı ortadan kalkar ve eşler yeni bir hukuksal durum kazanmış olurlar.
2- Çekişmesiz Davalar: Mahkemelerin çekişmeli davalar dışında faaliyetleri de vardır. Davaların bir bölümünde amaç, çıkar çatışmalarının çözümü değil, idari sayılabilecek bir konuda karar vermektir. Hukuk uygulamalarında çekişmesiz yargıya dahil davalar fazla yer tutmamakla birlikte, bir küçüğün rüştüne veya bir kişinin gaipliğine( ölümü muhtemel olacak bir biçimde kaybolma haline denir.Uzun zamandan beri haber alınamama durumunda da bu geçerlidir) karar verilmesi davaları örnek verilebilir.
2- Çekişmesiz Davalar: Mahkemelerin çekişmeli davalar dışında faaliyetleri de vardır. Davaların bir bölümünde amaç, çıkar çatışmalarının çözümü değil, idari sayılabilecek bir konuda karar vermektir. Hukuk uygulamalarında çekişmesiz yargıya dahil davalar fazla yer tutmamakla birlikte, bir küçüğün rüştüne veya bir kişinin gaipliğine( ölümü muhtemel olacak bir biçimde kaybolma haline denir.Uzun zamandan beri haber alınamama durumunda da bu geçerlidir) karar verilmesi davaları örnek verilebilir.
B-CEZA DAVALARI
Ceza davaları, askeri yargı da görülen ceza davaları da olmakla birlikte, genellikle adli yargı içinde yer alan ceza mahkemeleri tarafından bakılan davalardır.
Ceza mahkemelerini, genel olarak, kamunun koruyucusu sayılan ve ceza davasında davacı konumunda olan “savcı” harekete geçirir. Örneğin, adam öldürme gibi hallerde, savcı kendiliğinden, herhangi bir şikayete gerek kalmaksızın harekete geçer. Bazı hallerde ise, suçtan zarar görenin davası açması gerekir. Buna “şahsi dava” denir. Örneğin, zina gibi bazı suçlarla ilgili davalar, ancak “şahsi dava” yolu ile görülebilir. Bazı suçlarda ise, savcının harekete geçmesi ilgili kişinin şikayetine bağlıdır. Örneğin, yabancı elçiler aleyhine işlenen suçlarda olduğu gibi.
