Temel hukuk dr. O. İnanç GÜney

1.2. Sosyal ve ekonomik haklar: Kişinin toplum içerisindeki yaşamında ortaya çıkarlar. Eğitim hakkı, grev ve lokavt hakkı ve mülkiyet hakkı sosyal ve ekonomik haklardandır.

1.3. Siyasi haklar: Seçme ve seçilme hakkı ve siyasi parti kurma hakkı ve vatandaşlık hakları gibi haklardır.

2. Özel haklar

Kişiler arası ilişkilerden doğan haklardır. Özel haklar, mutlak haklar, nispi haklar, bağımlı ve bağımsız haklar, mal varlığı hakları, devredilen ve devredilmeyen haklar gibi çok çeşitli şekillerde sınışandırılabilirler.

5.2. . HAKLARIN KAZANILMASI

• 5.2. . HAKLARIN KAZANILMASI

• -Kişilerin hakları elde etmelerine hakların kazanılması denir. Bir hakkı bir kişi kazanırken, yani elde ederken başka bir kişi hakkı kaybeder. Hak üç değişik şekilde kazanılabilir. Bunlar, aslen kazanma, devren kazanma ve tesisen kazanmadır.

• 5.2.1. Hakların Aslen Kazanılması

• -Daha önce hiç kimseye ait olmayan bir hakkın elde edilmesine hakların aslen kazanılması denir. Taşınır ve taşınmaz mallarda aslen kazanma hakkı farklılıklar gösterir.

• -Araba, televizyon, saat ve bilgisayar, ekmek gibi mallara taşınır mallar denir. Taşınır malların aslen kazanılması altı değişik şekilde olur. Bunlar;

• Sahiplenme,
• Bulma,
• Düşme ve sürüklenme,
• İşleme,
• Karışma ve birleşme,
• Zamanaşımıdır.

-Başkasına ait bir taşınmaz davasız ve aralıksız beş yıl iyi niyetle ve malik(sahip) sıfatıyla zilyetliğinde bulunduran kişi zamanaşımı yoluyla o malın maliki olur.

• -Başkasına ait bir taşınmaz davasız ve aralıksız beş yıl iyi niyetle ve malik(sahip) sıfatıyla zilyetliğinde bulunduran kişi zamanaşımı yoluyla o malın maliki olur.

• -Taşınmaz mallar, ev, dükkan, arsa, tarla, bahçe gibi mallardır. Taşınmaz malların aslen kazanılması farklı biçimde karşımıza çıkar. Bunlar;

• İşgal,
• Yeni arazi oluşumu,
• Arazi kayması,
• Olağan zamanaşımı,
• Olağanüstü zamanaşımıdır.

• -Tapuya kayıtlı olmayan bir taşınmazı davasız ve aralıksız yirmi yıl süreyle ve malik sıfatıyla zilyetliğini bulunduran kişi o taşınmaz üzerinde mülkiyet hakkı kazanmış olur. Bu durum olağanüstü zamanaşımı yoluyla taşınmazın aslen kazanılmasına örnektir.

5.2.2. Hakların Devren Kazanılması

• 5.2.2. Hakların Devren Kazanılması

• Bir hakkın bir kişiden diğerine tüm kapsamı ile geçmesine hakkın devren kazanılması denir.

• Daha önce birisine ait olan hakkın o kişiden çıkıp diğerine geçmesidir. Örneğin, bestekarın yeni bestesini bir yorumlayıcıya satması ile yorumcu besteyi devren kazanmış olur. Satınalma devren hak kazanma şekillerinden biridir. 

• Miras yoluyla da hak devren kazanılabilir. Ölen kişinin mal varlığı ölüm anından itibaren mirasçılarına devren geçer. Örneğin, X kişisinin sahip olduğu bir araba vardır. X kişisi öldüğü an arabasının sahibi X’in mirasçısı olur. Mirasçı arabayı devren hak kazanmıştır.

• 5.2.3. Hakların Tesisen Kazanılması

• Hakkın sahibi hakkını kaybetmeden bir başkası da o hak üzerinde hak sahibi olursa bu durumda yeni hak kazanan bu hakkı tesisen kazanmış olur. Örneğin Bay X, arsasında ev yaptırmıştır. Komşusu Bay Y, Bay X’in arsası üzerinden geçmeden evine gitmekte çok zorlanıyorsa ve Bay X’den arsa üzerinden geçiş hakkı elde ederse bu hak tesisen kazanılmış bir hak olur. Arsanın sahibi hala Bay X’dir.

•  

5.3. HAKLARIN KAYBEDİLMESİ

• 5.3. HAKLARIN KAYBEDİLMESİ

• Haklar sonsuza kadar aynı kişilerde kalmaz. Haklar zaman zaman el değiştir ve bir kişiden diğerine geçerler. Hakkın bir başkasına geçişine hakkın kaybedilmesi denir.

• Hakkın kaybedilmesi iki şekilde gerçekleşir. Bunlar:

• Hakkın mutlak kaybı ve
• Hakkın nispi kaybıdır.

•  

• Hak tamamen ortadan kalkarsa ve başka hiç kimseye geçmez ise bu duruma hakkın mutlak kaybı denir. Bay X’in sahip olduğu ev yanıp yok olursa, Bay X’in evi üzerindeki hakkı yok olur. Bu hak başka bir kimseye geçmez.

•  

• Eğer hak tamamen ortadan kalkmamışsa ve bir kişiden diğerine geçmişse hakkın nispi kaybı söz konusudur. Bay X evini Bay Y’ye satarsa, Bay X ev üzerindeki hakkını kaybeder ve Bay Y evin sahibi olma hakkını kazanır. Bu olayda hak el değiştirmiş olur.

5.4. HAKLARI KAZANILMASI VE KAYBEDİLMESİ

• 5.4. HAKLARI KAZANILMASI VE KAYBEDİLMESİ

• Hakların kazanılmasında ve kaybedilmesinde etken olan üç unsur mevcuttur. Bunlar;

• Hukuki olaylar,
• Hukuki fiiller ve
• Hukuki işlemlerdir.

• 5.4.1. Hukuki Olaylar

• Hukuki olaylar, hukuk düzeninin, insan iradesi sonucu olup olmadığına bakılmaksızın, kendisine hukuki sonuç bağladığı veya tanıdığı her türlü olaylardır.

• Örneğin bir insanın doğması ile bir hukuki olay gerçekleşir. Ayrıca, kuraklık gibi bir olay doğa olayı gibi görünse de eğer o bölgede yaşayan çiftçiler bu kuraklıktan etkilenirlerse ve sigorta şirketlerinden kuraklık nedeni ile zararlarının karşılanmasını talep ettiklerinde hukuki bir olay doğar.

5.4.2. Hukuki Fiiller

• 5.4.2. Hukuki Fiiller

• Hukuk düzeni tarafından kendilerine hukuki sonuç bağlanmış olan insan eylemlerine hukuki fiiller denir. Hukuki fiiller hukuka aykırı fiiller ve hukuka uygun fiiller olarak ikiye ayrılır.

•