Temel yangin güvenliĞİ Hazırlayanlar: Çsg eğitim Uzmanları
Yüklə 96,09 Kb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- YANGIN BİLGİSİ Yanma ve Yangın
- Yanıcı madde (bir diğer adıyla yakıt)
- Yangının Sınıflandırılması
- Yangın Söndürme Araç ve Gereçleri
- YANGIN GÜVENLİK ÖNLEMLERİ Aktif ve Pasif Yangın Güvenlik Önlemleri
- Kimyasal Maddelere İlişkin Yangın Güvenliği
- YANGIN KAYNAKLI RİSK ETKENLERİ
- Yangının safhalarındaki tehlikeler
- Mimari ve yapısal özelliklerden kaynaklanan tehlikeler
- KAYNAKÇA
- Fire Suppression and Extinguishing Systems
- Yüksek Lisans Tezi
- Identification, Assessment and Control
- Yangın Merdivenlerinin Basınçlandırılması
- Uludağ Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Dergisi
|
TEMEL YANGIN GÜVENLİĞİ Hazırlayanlar: ÇSG Eğitim Uzmanları: Handan AKARSU Seval EROĞLU Münevver GÜZEL
KAYNAKÇA GİRİŞ Yangın, gerçekleştiği yerde birçok kayba neden olan büyük bir kazadır. Yangından korunma ile ilgili mevzuat gerekliliklerinin yerine getirilmemesi, yangından korunma ve söndürme konusunda bilgi ve eğitim yetersizliği, ihmalkârlık, sabotaj, başka bir kaza ve yayılım, doğal afetler, tesislerdeki mevcut elektrik, ısıtma ve su tesisatlarının yangına karşı emniyetli olmaması ve bunların talimatlara uygun kullanılmaması gibi nedenlerle meydana gelen yangın, çalışan kaybına neden olabileceği gibi sektöre maliyet açısından da zarar verir. Bu nedenle sanayide yangın güvenliğinin sağlanması oldukça önemlidir. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Eğitim Uzmanlarınca hazırlanan bu dökümanla işyerlerinde yangın güvenliğinin sağlanmasına katkıda bulunulması ve yangın konusunda farkındalık yaratması amaçlanmıştır.
Yangın, yanıcı maddelerle hava arasında kontrol dışı oluşan ekzotermik (ısı veren) bir reaksiyondur. Bu nedenle, alınan enerji ile verilen enerji arasındaki farkın negatif olması durumunda bu kimyasal tepkimeden yangın çıkar. Diğer kaynaklara göre yangının tanımları şöyledir:
Yanma olayı birbirine kenetli zincir oluşturan bir üçgene benzetilebilir. Bu nedenle zincir halkasını oluşturan ısı, oksijen ve yakıtın herhangi biri olmadığı takdirde yangın meydana gelmeyecektir. Aşağıdaki şekilde yangının temel bileşenlerini örnekleri ile görebilirsiniz. 
(Kaynak: Eroğlu, S. Petrol Rafinerilerinde Yangin Risklerinin Belirlenmesi: Rafineri Tank Sahasi Örneği, ÇASGEM Uzmanlık Tezi Çalışması, 2015) Yangın tanımının daha iyi kavranabilmesi için ısı, sıcaklık, yanma, yanıcı madde ve yakıcı madde kavramlarından da kısaca ele alacak olursak;
Son olarak yanma; yanabilir bir malzemenin, yükseltgen madde olarak adlandırılan bir oksitleyici/yakıcı madde ile etkileşimi sonucu ürün olarak duman, zehirli gaz, ısı ve/veya alev oluşmasına neden olan ekzotermik bir reaksiyondur. Aşağıdaki şekilde belirtilen yangın bileşenleri “yanma üçgeni ve/veya yangın tetrahedronu” olarak tanımlanır. Bu şekildeki yangın tetrahedronu, yanma elemanı olarak “Kimyasal Zincir Reaksiyonu”nu da içerdiğinde yangın üçgeni bir piramide benzeyen dört taraflı bir şekle dönüşür. 
Kimya endüstrisi, yangın ve patlama tehlikeleri açısından en riskli endüstrilerden biridir. Aşağıdaki şekilde kimya endüstrisinin yangın ve patlama nedeniyle maruz kaldığı kayıpların alan/tesis türüne göre grafiksel gösterimi verilmiştir. Kayıpların en fazla olduğu bölümlerde yangın ve patlamaya karşı önlemlerin en üst düzeyde alınması gerekir. (Kaynak: Eroğlu, S. Petrol Rafinerilerinde Yangin Risklerinin Belirlenmesi: Rafineri Tank Sahasi Örneği, ÇASGEM Uzmanlık Tezi Çalışması, 2015)
Yangın standartlara ve mevzuatlara göre farklı şekillderde sınıflandırılır. Ülkemizde işverenler Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik’ten sorumlulardır. Bu nedenle işyerlerinde alınması gereken tedbirlerin bu yönetmeliğe göre yapılması gerektiği unutulmamalıdır. Bazı mevzuat ve standartlara göre yangın sınıflandırmaları şöyledir:
A sınıfı yangınlar: Yanıcı katı maddelerin neden olduğu yangınlardır. Bu maddelere odun, kömür, kâğıt, ot, doküman ve plastik vb. örnek verilebilir. B sınıfı yangınlar: Yanıcı sıvı maddelerin neden olduğu yangınlardır. Benzin, benzol, makine yağları, laklar, yağlı boyalar, katran ve asfalt gibi maddeler örnek olarak verilebilir. C sınıfı yangınlar: Yanıcı gaz maddelerin neden olduğu yangınlardır. Metan, propan, bütan, sıvılaştırılmış petrol gazı (LPG), asetilen, havagazı ve hidrojen örnek olarak verilebilir. D sınıfı yangınlar: Lityum, sodyum, potasyum, alüminyum ve magnezyum gibi yanabilen hafif ve aktif metaller ile radyoaktif maddelerin neden olduğu yangınlardır.
Çok büyük yangın: 20 ve üzeri jet ile Büyük yangın: 8 – 19 jet ile Orta yangın: 3 – 7 jet ile Küçük yangın: 1 – 2 jet veya 3’den fazla hortum makarası ile Çok küçük yangın: 1 – 2 hortum makarası veya yangın söndürücü ile müdahale edilen yangınlardır.
Yangın güvenliğindeki bir diğer önemli unsur, meydana gelen yangının etkilerinin boyutunu en aza indirmektir. Burada hayat kurtaran bilgi, yangına müdahale yöntemleri ve yangın söndürme ekipmanlarının nasıl kullanılacağıdır. Yangın söndürme sistemleri yangının sınıfına ve tehlike boyutuna göre seçilmelidir. Bu nedenle, risk analizini yaparken yangına sebep olabilecek risk parametrelerini (yanan ortamın yapısı, ortamda bulunan maddelerin fiziksel ve kimyasal özellikleri vb.) iyi belirlemek ve riskin boyutlarına göre en etkili yangın söndürme sistemini seçmek gerekir. Yangın sınıfına göre kullanılabilecek söndürme sistemleri şu şekildedir: 1. Her tür yangın için: kuru tozlu yangın söndürme sistemleri 2. Katı ve sıvı yangınlar için: köpüklü yangın söndürme sistemleri 3. Katı yangınlar için: sulu yangın söndürme sistemleri 4. Elektrik ve elektronik ortam yangınları için: halokarbon gazlı yangın söndürme sistemleri
Binalarda yangın güvenlik önlemleri pasif ve aktif yangın güvenlik önlemleri olmak üzere iki şekilde ele alınır. Pasif Yangın Güvenlik Önlemleri Pasif yangın güvenlik önlemleri, tasarım aşamasında başlar ve kalıcı işlev görür. Yapıların kullanım amacına bağlı olarak mimari tasarım, bina strüktürünün belirlenmesi, yapı malzeme ve elemanlarının seçimi gibi etmenler pasif yangın güvenliği önlemlerinin temelidir. Yapıların yangına dayanıklı malzemelerle inşa edilmesi ve olası bir yangın durumunda yangının yayılmasını engelleyici nitelikte olması gerekir. Bu bağlamda oda planı, giriş-çıkışlar, boya ve kaplama maddelerinin cinsi ve alt yapı tesisleri yangın güvenliği açısından önem taşıyan etmenlerdir. Pasif yangın güvenlik önlemleri ile;
Bu hedeflerin gerçekleştirilebilmesi için mimarlar, inşaat, makine ve elektrik mühendislerinin yer aldığı çoklu disiplin anlayışı içerisinde çalışılmalıdır. Pasif yangın güvenlik önlemleri aşağıda sıralanmıştır. Yangın Kompartımanı: Bir bina içerisinde, tavan ve taban döşemesi dâhil olmak üzere, her yanı en az 60 dakika yangına karşı dayanıklı yapı elemanları ile duman ve ısı geçirmez alanlara ayrılmış bölgedir. İki veya daha çok bina tarafından ortak kullanılan duvarlar, kazan dairesi, otopark, ana elektrik dağıtım odaları, yapı içindeki trafo merkezleri, orta gerilim merkezleri, jeneratör grubu odaları ve benzeri yangın tehlikesi olan kapalı alanların duvarları ve döşemeleri kompartıman duvarı özelliğinde olur. Otomatik kapanan yangın bölmesi: Topluma açık bina ve yüksek yapılarda yangın anında otomatik kapanan veya kullanım saatleri dışında kapatılan sürme bölmeler ve koridor damperleridir. Isı ve duman yalıtımı: Binalarda mevcut elektrik, tesisat şaftlarının bina katları veya bölümleri arasında boşluk yaratabilir. Bu nedenle bir bölümde meydana gelen yangın, şaft boşluklarından diğer katlara ve bölümlere yayılabilir. Bu durumun önlenmesi için boşlukların uygun yalıtım malzemeleri ile doldurulması gerekir. Yalıtım malzemeleri ısı karşısında şekil değiştirerek boşluğu tamamen doldurur; ısı ve duman geçişini engeller. Havalandırma kanalı damperi: Birden fazla bölümün havalandırılması aynı hava santralı ile yapılıyorsa, bölümler arası geçişlere takılan ve yangın durumunda otomatik olarak kapanan damperlerdir. Duman tahliye sistemi: Yangın durumunda otomatik olarak açılan veya sürekli açık duran baca ağızlarına sahip, binaların en üst noktasında bulunan tahliye sistemleridir. Bu sistemler ek olarak manuel şekilde açılabilir ve kapatılabilir olmalıdır. Kaçış Merdivenleri: Yangın ve diğer acil hâllerde yapının ortak merdivenlerinin kullanılabilecek özellikte olanları, kaçış merdiveni olarak kabul edilir. Yangın merdivenleri: Herhangi bir yangın durumunda bina içindeki insanların hızlı ve güvenli bir şekilde yangın alanından uzaklaşmaları için tasarlanan, koruması ve ateşe dayanıklılığı yüksek olan kaçış merdivenidir. Yangın kapıları: Yangın merdivenlerinin duman ve alevden korunması, yangın bölgeleri arasında yangın ve dumanın geçişinin önlenmesi için kullanılan, yangının yayılmasını önleyerek insanların tahliyesi için güvenli bir hacim oluşturan kapılardır. Acil Aydınlatma Sistemi: Bir binada aydınlatma sistemi, yangın, deprem, sabotaj, su baskını, elektrik arızası gibi nedenlerle devre dışı kaldığında, derhal devreye girerek asgari düzeyde ışık akısı sağlayan aydınlatma araç ve gereçleridir. Kaçış Yolu Aydınlatması: Acil bir durumda, kaçış yollarını aydınlatarak insanların binadan güvenli bir şekilde tahliye edilmesini sağlayan acil aydınlatma türüdür. Acil Durum Yönlendirmesi: Birden fazla çıkışı olan bütün binalarda, kullanıcıların çıkışlara kolaylıkla ulaşabilmesi için yapılan yönlendirmedir. Pozitif Hava Basıncı: Yangın merdivenlerine duman girişinin önlenerek insan tahliyesinin dumansız bir ortamda sağlanması ve itfaiye görevlilerine yangına müdahale için uygun ulaşım yolu sağlanması için kullanılır. Merdiven kovası, yangına dayanıklı ve duman sızdırmaz kapılarla binanın diğer bölümlerinden ayrılır, merdiven kovasına hava verilerek pozitif basınç uygulanır ve komşu bölümlerden merdiven kovasına duman girişi önlenir. Yangın Asansörleri: Yangın sırasında elektrik kesintisi ile asansörler kullanım dışı kalacağından kaçış yolu olarak kullanılamaz. Bu nedenle yalnızca yangın sırasında yangın ekiplerine ve itfaiye personeline özel asansörlerdir. Paratoner Sistem (Yıldırımlık): Yıldırımın zararsız olarak toprağa iletilmesi için kullanılan sistemlerdir. Bu sistemlerde elektrikli boşalmaların en az dirençli yoldan, çevresine zarar vermeden toprağa iletilmesi amaçlanır. Anons Sistemi: Yangın veya herhangi bir acil durumda alarm mesajlarının iletimi veya genel amaçlı anons iletimi ile sürekli fon müziği yayınlaması amacıyla ileri teknolojinin gereklerini yerine getiren sistemlerdir.Uyarıcı İkaz levhaları: Binalarda veya tesislerde mevcut yangın risklerini ve yangına neden olabilecek hareketlerin yapılmasını engellemek amacı ile hazırlanmış uyarıcı ikaz levhalarıdır. Aktif Yangın Güvenlik Önlemleri Aktif yangın güvenlik önlemleri, pasif önlemleri tamamlayıcı olarak binanın yapımı sırasında veya daha sonra eklenen ve sadece yangın durumunda işlevi olan, belirli bir hedefe yönelmiş önlemlerdir. Aktif yangın güvenlik önlemleri, yangını başladığı anda algılamayı ve büyüyüp yayılmadan sınırlandırıp, kurtarma ve müdahale etme faaliyetlerini kolaylaştırmayı, binada bulunan kişileri güvenli bir şekilde yangının oluştuğu yapı ve bölümlerden tahliye etmeyi ve yangını bünyesel olarak söndürmeyi amaçlayan güvenlik önlemleridir. Bu önlemler aşağıdakileri kapsar:
Kimyasal maddelerin birçoğu ve organik kimyasalların tamamı yanıcıdır. Ancak yanıcı maddeler denilince akla gelen, çok kolay parlayan/tutuşan özellikteki maddelerdir. Kimyasal maddelerin yanıcı, yakıcı ve tutuşturucu özelliklerinin göz önüne alınmaması, yangın ve/veya patlamaya yol açabilir. Yangın, yanıcı; yakıcı ve tutuşturucu maddelerin birlikte olduğu tüm durumlarda kaçınılmazdır. Dolayısıyla yangın güvenliğini sağlamak için bu maddelerin biraraya gelmesi önlenmelidir. Bu noktada kimyasalların doğru depolanması hayati önem taşır. Güvenli depolama için aşağıdaki hususlara dikkat edilmelidir:
Yangının yol açtığı hasar/zarar yalnızca yanma kaynaklı değildir. Yangın esnasında yanma riskinin yanı sıra bazı etkenlere bağlı farklı riskler ortya çıkar. Yangının yerine bağlı olarak var olan bu tehlikelere göre riskin boyutları ve müdahale yöntemleri değişir. Yangın kaynaklı risk etkenleri şunlardır: Yangının büyüme hızı Yangının vereceği hasarı doğrudan etkiler. Yangına yapılan müdahalenin hızı zararın boyutu açısından önemlidir. Müdahale edilmeyen veya geç kalınan bir yangın sürekli büyür ve yayılır. Yüksek sıcaklık Yangın esnasında en yüksek sıcaklık artışı ilk beş dakikada gözlenir. Yangınlarda ilk dakikalar çok önemlidir. Yüksek sıcaklık ve alev vücut dokusuna zarar verir. Yüksek sıcaklık proteinlerin pıhtılaşmasına, kan basıncının artmasıyla hayati organlarda iç kanamalara, kalbin ritmik temposunun bozulmasına, aşırı su kaybına, solunum sıkışması ve zorluğuna ve ölüme yol açabilir. Alev vucutta 1.,2, ve 3. derece yanıklara yol açar. Isı kaynağına ve aleve olan uzaklık ve temas süresi önemlidir. Yangın bileşenleri Yanıcı maddenin alevlenme kabiliyeti, tutuşma sıcaklığı, nem oranı, yüzey kütle oranı, ısıl değeri gibi cinsine bağlı özellikleri yangının büyümesini ve yayılma hızını etkiler. Yanıcı maddenin büyüklüğü ve dağılımı da (imar sıklığı, yangın bölmeleri) yayılmayı etkiler. Yangın yerindeki havanın hacmi, tabii rüzgar ve şiddetli rüzgar varlığı, oksijen açığa çıkaran kimyasal reaksiyonlar, yanıcı madde - oksijen oranı gibi etkenler de önemlidir.
Yangın esnasında sürekli ısı açığa çıkar ve zincirleme şekilde etrafındaki maddeleri tutuşma sıcaklığına çıkararak büyür ve yayılır. Isı transferi iletim, taşınım ve ışınım yollarıyla gerçekleşebilir. Yangının safhalarındaki tehlikeler Yangının başlangıç, gelişme ve sonuç safhalarında ayrı ayrı davranış biçimleri ve tehlikeler vardır. Başlangıç safhasında alev dili, denge safhasında bütün eşyaların birden tutuşması, sıcak tütme safhasında patlama riski vardır. Kimyasallar Yangın yerinde bulunan kimyasallar tehlikeli olabilir. Kimyasalın tehlikesi yapısına göre değişir. Zehirli, tahriş edici kimyasal gazlar, su ile reaksiyona girerek yanıcı gaz üreten kimyasallar, ortama iyonize radyasyon yayan radyoaktif kimyasallar yangına müdahale eden kişilere zarar verebilir. Zehirli gazlar Yangın esnaında açığa çıkan zehirli gazlar ölüme yol açabilir. Bu gazların verecekleri hasar gazın özelliğine bağlıdır. Açığa çıkan boğucu gazlar kanda oksijenin yerine geçerek boğulmalara, tahriş edici gazlar solunum yollarında, akciğerde ve gözlerde hasara, toksik gazlar kanda, hücrelerde ve sinir sisteminde hasarlara yol açar. Yanan malzemenin cinsine bağlı olarak açığa çıkan gazlar:
Patlama Yangın yerinde fiziksel veya kimyasal patlama riski vardır. Yangın yerinde bulunan, içinde yanıcı gaz olmasa dahi, bütün basınçlı kaplar fiziksel patlamalara yol açabilir. Yangın yerindeki patlayıcı maddeler, yanıcı gazlar, yağlar, tüpler kimyasal patlamalara yol açabilirler. Çökme Çökmeyi önemli ölçüde yapıda kullanılan malzeme ve yapı cinsi belirler. Malzemenin özelliğine göre çökme olasılığı değişir. Yüksek sıcaklıktan dolayı yapı malzemelerinin taşıma gücünün zayıflaması çökmeye yol açabilir. Elektrik Yangın yerindeki elektrik kaçağı yangına müdahale sırasında risk oluşturur. Uzman ekiplerce elektrik kaynaklı yangınlara müdahale etme prosedürü uygulanır. Mimari ve yapısal özelliklerden kaynaklanan tehlikeler Yapısal, mimari özellikler, binaların konumları ve kullanım amaçlarına göre değişir. Yangına müdahale edenler için potansiyel tehlikeler, binaların kazan dairesi veya bodrum katlarında bulunan sarnıçlar, drenaj çukurları ve havuzlar, çatılar, asansör boşlukları vb. dir. 
KAYNAKÇA Ankara Büyükşehir Belediyesi, Yangın Güvenlik Önlemleri Kitapçığı Başdemir H., Demirel F.,” Binalarda Pasif Yangın Güvenlik Önlemleri Bağlamında Bir Literatür Araştırması”, Politeknik Dergisi, 13(2):101-109, (2010) Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik, T.C. Resmi Gazete, 26735, 19 Aralık 2007 Bryan, John L., 1982 Fire Suppression and Extinguishing Systems, Macmillan Publishing Co., s. ABD, S. 200-215. Center for Chemical Process Safety, 1996, Guidelines for Evaluating Process Plant Buildings for External Explosions and Fires, American Institute of Chemical Engineers, ISBN 0-8169-0646-7, S. 11-13. Della-Giustina, D.E., 2014, Fire Safety Management Handbook, CRC Press, 3.Basım, ABD, S. 11-15. Eroğlu, S. Petrol Rafinerilerinde Yangin Risklerinin Belirlenmesi: Rafineri Tank Sahasi Örneği, ÇASGEM Uzmanlık Tezi Çalışması, 2015 İnternet, Erişim: [http://yangintasarim.com/sayfalar.443.acilaydinlatma.html] Erişim Tarihi: 18 Ekim 2016 İnternet, Erişim: [http://www.xn--yangnmerdiveni-8fc.com/Yangin-merdiveni-nedir-s194.html] Erişim Tarihi:17 Ekim 2016 İplikçi Emel, “Binalarda Yangın Güvenlik Önlemlerinin Analizi ve Yangın Güvenlikli Bina Tasarımına İlişkin Performans Kriterlerinin Ortaya Konulması”, Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara, (2006) HSE, Process Fire Risks, Erişim: [http://www.hse.gov.uk/construction/safetytopics/processfire.htm], Erişim tarihi: 24.11.2016 Kimyasalların Güvenli Depolanması, İSGÜM, Ankara, 2011 Mannan, S., 2014, Lees’ Loss Prevention in The Process Industries - Hazard Identification, Assessment and Control, Elsevier Yayıncılık, 2. Cilt, USA, s. 1090, S. 1686-1693, S. 1686-1693. MEB, Topraklama ve Paratoner Tesisi, Erişim: [http://www.megep.meb.gov.tr/mte_program_modul/moduller_pdf/Topraklama%20Ve%20Paratoner%20Tesisi.pdf ]. Erişim Tarihi: 19 Ekim 2016 MMO, Yangın Merdivenlerinin Basınçlandırılması, Erişim: [http://www.mmo.org.tr/resimler/dosya_ekler/6f66a917aec3e79_ek.pdf?tipi=2&turu=X&sube=13] Erişim Tarihi: 15 Ekim 2016 National Fire Protection Association, 2013, NFPA Glossary of Terms, [file:///C:/Users/Toshiba/Documents/Downloads/glossary_of_terms_2013.pdf ], Erişim tarihi: 15.10.2016 Öner A., “Yanıcı/Parlayıcı Sıvı Depolanan Binalarda Yangın Güvenliği ve Söndürme Sistemleri”, Uludağ Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Dergisi, 14(1):55-66, (2009)
28762, 11 Eylül 2013 TIBDER, Yangın Kapıları, Erişim: [http://www.tibder.org.tr/makaleler/yangin_kapilari.pdf] Erişim Tarihi:17 Ekim 2016 TSE, 1989, TS 7486 Yangından Korunma-Terimler, Türk Standartları Enstitüsü, Ankara, S. 1-7. Yüklə 96,09 Kb. Dostları ilə paylaş:
|