Texnologik jarayon tarkibi. Mashinasozlikda ishlab chiqarish turlari

Konstruktsion materiallar, mashina detallari tayyorlash uchun ishlatilishi.
Mashinasozlikda detallar tayyorlash uchun xar xil materiallar ishlatiladi: kora va rangli metallar va qotishmalar, kukunsimon, kompozitsion, rezinotexnicheskie, lakokrasochnie ma­terialar, plastmassalar va boshqalar.
Eng ko’p tarkalgan bu cho’yan bilan po’lat xisoblanadi.
Po’lat — bu tarkibida 2.14% gacha uglerod bo’lgan ko’pkomponentli qotishma.
Cho’yan — bu tarkibida 2.14% dan ko’p uglerod bo’lgan ko’pkomponentli qotishma,bundan tashkari uni tarkibida kam mikdorda kremniy, marganets va boshqa elementlar bo’lishi mumkin.
Po oblasti primeneniya razlichayut sleduyushie vidi staley: stroitel’nie, konstruktsionnie obshego i spetsivlizirovannogo naznacheniya, instrumental’nie s osobimi ximicheskimi svoystva­mi, s osobimi fizicheskimi svoystvami.
Tarkibiga keraksiz aralashmalar (oltingugurt va fosfor) kushilishi bo’yicha po’latlar 4 gruppaga bulinadi:
•gruppa A — eng kichik mexaniq xossaga ega bo’lgan sifatli po’latlar;

• 
  gruppa B — sifatli po’lat;
  
• 
  gruppa V — yuqori sifatli po’lat;
  
• 
  gruppa G — juda yuqori sifatli po’lat.
  

Sifatli uglerodli konstruktsion po’latlar ikki raqamli son bilan belgilanadi, soni uglerodni foiz mikdorini 100 dan bir foizini bildiradi (stal 45 — 0,45 % ).
Uglerodli asbobsoz po’latlar U xarfi bilan belgilanib undan keyingi son uglerod mikdorini bildiradi, uglerod mikdori 10 dan bir foizni bildiradi (stal U8 — 0,8 % ).
Legirlangan po’latlar quyidagi xarflar bilan L — legirlangan element borligini belgilaydi (azot — A, alyuminiy — YU, bor — B, vol’fram — V, vanadiy — F, kobal’t — K, kremniy — S, molibden — M, marganets — G, med’ — D, nikel’ — N, kamyob metalllar — CH, selen — E, titan — T, fosfor — P, xrom — X, tsirkoniy — TS); agarda A xarfi eng oxirida kelsa u yuqorisifatli po’lat ekanligini bildiradi. misol, stal 12XNZA — yuqori sifatli po’lat, tarkibida 0,12 % uglerod, 1 % xrom, 3 % nikel.
Ayrim po’latlar «stal» suzidan keyin kushimcha xarflar kuyiladi, ular gruppa va tipini bildiradi, misol: SH — pod­shipnik po’lat, A — avtomat po’lat.
Sifatli uglerodli po’latlar 3 ga bulinadi: kam uglerodli (tarkibida uglerod 0,25%), urta uglerodli (tarkibida uglerod 0,3...6,5%), ko’p uglerodli (tarkibida uglerod 0,6...0,85 %).
Nizkouglerodistie stali
Sredneuglerodistie stali (stal 30 — stal 45)
Visokouglerodistie stali (stal 60 — stal 85)
Quyidagi po’latlar mavjud:
Kam legirlangan po’latlar, mashinasozlikda va traktorsozlikda ko’p ishlatiladi prokat xolida olinadi armatura, pokovka ili shtampovka.
YAxshilangan po’latlar (legirlovchi elementlar: xrom, marganets, molibden, vanadiy bor) yuqoriokuvchanlik va kovushkoklikka ega. Bu po’latlardan asosan kolen val, zubchatiy koles, shatun, tsilindr gil’zalari va boshqalar tayyorlashda ishlatiladi.
TSementitlangan po’latlar tarkibida 0,1 ...0,3 % uglerod mavjud, u yeyilishga chidamli va yuqori qattiqlikka ega, yuqori mustaxkamlik va kovushkoklikka ega. Bundan kulach­ok muftalar, kulachoklar, zubchatie kolesa, porshnli pal’tslar, vtul­ka, kolenchatie i taksimlovchi vallar va boshqalar tayyorlanadi.
Avtomat po’latlar (stal A12 — AS14XGN) (bolt, gayka, shpilka, vint).
Podshipnik po’latlar (stal SHX6 — SHX15SG) asosan podshipniklar tayyorlashda, xrapovikli mexanizlar, ro­liklar, pal’tslar tayyorlashda ishlatiladi.
Ressor-prujinali po’latlar (60S2 — 50XG) prujin va ressorlar tayyorlanadi.
CHugun u po’latlardan strukturasi va uglerodni mikdori bilan fark kiladi, u murt va juda qattiq buladi. Cho’yanlar quyidagilarga bulinadi: Ok cho’yanlar, kulrang cho’yanlar, bolgalanuvchan cho’yanlar va yuqori mustaxkamlikka ega cho’yanlar
Antifriktsion po’latlar asosan ishkalanishga chidamaydigan uziga yarasha plastiklik va mustaxkamlikka ega bo’lgan qotishmalar kiradi. Tarkibida kurgoshin va kalay bo’lgan qotishmalar (babbit), medi, alyuminiy, rux.
Metallmaslaraga plast­massa, kompozitsion materiallar, kauchuk va rezina, klei i germetik, shisha, keramika....