Texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi toshkent axborot texnologiyalari

11.3.
 
Xizmatlar ko’rsatish sohasida rivojlanish
 
Zamonaviy 
aloqa 
tizimlarida 
o’zgarishlar 
zamonaviy 
telekommunikatsiyalarda, jamiyatning internetlashuvi bilan bog’liq 
jiddiy 
o’zgarishlar 
kuzatilmoqda. 
Xozirga 
qadar 
dunyo 
telekommunikatsiyalari ikkita ilmiy-texnik revolyusiyani boshidan 
kechirdi deb aytish mumkin. Dastlabki o’zgarish bevosita texnologik 
axamiyatga 
ega 
va 
analog 
uzatish 
va 
kommutatsiyalash 
prinsiplaridan 
raqamliga 
o’tish 
bo’ldi. Telekommunikatsiyalarda 
ikkinchi o’zgarish sotali aloqa tizimlarining paydo bo’lishidir. Bu 
o’zgarishning avvalgidan farqi, jamiyatning aloqa dunyosiga e’tiborini 
o’zgartirdi. Uchinchi o’zgarish - global axborot jamiyatiga (GAJ) 
o’tishdir. Bu o’zgarish avvalgilardan tubdan farq qilib, u nafaqat 
xamma 
jamiyatni 
qamraydi, balki 
uning qurilish 
asoslarini, 
axamiyatini, yo’nalishlarini va boshqalarni o’zgartiradi. Axborot 
resurslari tabiiy boyliklarga o’xshash strategik resurslarga aylanadi. 
Bunday imkoniyatni faqat yangi avlod tarmog’i yaratishi mumkin. 
NGN global axborot jamiyatiga o’tishda etakchi kuchdir.Elektraloqa 
tizimining tuzilishi asosida an’anaviy birlamchi tarmoq yotadi. 
Uning tarkibiga signallarni uzatish muxiti va kanallar va traktlar xosil 
qiluvchi signallarni uzatish apparaturasi kiradi. Aloqa xizmatlarini
ta’minlash 
uchun 
ikkilamchi 
tarmoqlar 
bu 
kanallardan 
foydalanadilar.Birlamchi tarmoq o’z navbatida ikkita quyi satxga 
ajraladi: transport va uzatish uskunalari. An’anaviy aloqa tizimlari 
asosan kanallar kommutatsiyasi prinsipida ishladi. Elektr aloqaning 
an’anaviy tizimi uchun eng muximi nutq trafigidir. Bunday trafik 

---

280 
uchun 
kanallar 
kommutatsiyasi 
eng 
samaralidir. 
Kanallar 
kommutatsiyasi prinsipidan birlamchi tarmoq va birlamchi tarmoq 
kanallaridan foydalanish orqali ikkilamchi tarmoqlarning bo’linishi 
kelib chiqdi. NGN tizimi strukturasi NGN tarmoq infrastrukturasini 
shakllantirish sxemasi o’zgardi. Ko’p qatlamlilik kiritildi. Xizmatlar 
tushunchasi transformatsiyalandi. Multimediali axborot olishi uchun 
foydalanuvchi servisning bitta turi tarmoq bilan bog’lanishi etarlidir. 
Aloqa tizimi kanallar - xizmatlar yoki uzatish - kommutatsiya 
yo’nalishlari bo’yicha emas, foydalanuvchi - tarmoq yo’nalishi 
bo’yicha ajratishadi. Buning natijasida transport tarmog’i va kirish 
tarmog’i paydo bo’ldi. IP protokolning dominatsiyalik roli. Xizmatlar va 
foydalanuvchilar 
guruhlari 
integratsiyalanishida 
IP 
bazasidagi 
echimlarning arzonligi. NGN texnologiyasi an’anaviy elektraloqa 
tarmoqlari 
ishlash 
dastlabki 
prinsiplaridan 
boshlab, 
bevosita 
texnologik echimlarni o’zgartirdi va tarmoq ishlash mexanizmini 
modifikatsiyaladi. NGN tarmog’ini rivojlantirishga yondashuvlar 
Xozirgi kunda NGN tarmog’ini rivojlantirishga ikkita yondashuv 
shakllangan: 
1.
NGN tarmog’inining resursi sifatida transport tarmog’i 
operator tomonidan tizimiy va rejalashtirilgan xolda yaratiladi. 
2.
Kirish tarmoqlari esa bunga qarama – qarshi ravishda, 
qoida sifatida, o’z o’rnida individual yaratiladi. 
Keyingi avlod tarmog’i (NGN) 
– 
bu IP bazasida qurilgan 
yagona tarmoqdir. ITU-Ttomonidan IP-yo’naltirilgan tarmoqlarda 
xizmat ko’rsatish sifatini standartizatsiyalash bo’yicha bir qator 
tavsiyalar ishlab chiqildi. 
ITU-T Y.1540 tavsiyanomasi. 
Manbadan 

---

281 
iste’molchigacha xizmat ko’rsatish sifatiga ta’sir darajasi o’ta 
yuqori bo’lgan, tarmoqning quyidagi beshta xarakteristikasi, 
foydalanuvchi tomonidan sub’ektiv asosda baholanadi: 
-
tarmoq unumdorligi; 
-
tarmoq/tarmoq elementlarining ishonchliligi; 
-
kechikish; 
-
kechikish variatsiyasi (djitter); 
-
paketlar yo’qolishi. 
IP-yo’naltirilgan 
tarmoqlarda 
xizmat 
ko’rsatish 
sifatini 
ta’minlash tarmoq mexanizmlarining arxitekturasi. 
Arxitekturadagi 
markaziy moment, paketli tarmoqlarda xizmat ko’rsatish sifatini 
qo’llab-quvvatlaydigan tarmoq mexanizmlarining (umumiy bloklar 
deb ataladigan) to’plamidir. Xozirgi vaqtda umumiy bloklarning 
boshlang’tch to’plami aniqlangan, ular uchta mantiqiy tekisliklarga – 
nazorat, ma’lumotlar va menejment 
tekisliklariga strukturalangan.