Texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi toshkent axborot texnologiyalari

5.2.
 
Optik “oxirgi mil”. FTTx va PON konsepsiyalari
 
Optik kabel tizimlari texnologiyasining rivojlanishi va an’anaviy 
metal kabellarning siqib chiqarilishi optik keng polosali kirish tarmoqlari 
konsepsiyasining paydo bo’lishiga olib keldi. Hozirgi vaqtda FTTx (Fiber
Transport to…, ya’ni ...gacha optik transport tarmoq) nomini olgan
optic abonent 
tarmoqlari konsepsiyasi tarmoqlarni qurishda keng 
ravishda foydalanilmoqda. 
FTTx deganda turli strukturaga ega bo’lgan texnologiyalar oilasi
tushuniladi [11] (5.10-rasm): 
FTTB (Fiber To The Building) – uygacha optik uzatish tizimi; 
FTTS (Fiber To The Curb) – taqsimlangan qutigacha optik uzatish 
tizimi; 
FTTSab (Fiber To The Cabinet) – taqsimlash shkafigacha optik 
uzatish tizimi; 
FTTR (Fiber To The Premises) – tarmoq segmentigacha optik 
uzatish tizimi; 
FTTO (Fiber To The Office) – ofisgacha optik uzatish tizimi; 
FTTN (Fiber To The House) – xonadongacha optik uzatish 
tarmog’i; 
FTTU (Fiber To The User) – oxirgi foydalanuvchigacha optik 
uzatish tarmog’i. 
5.10-rasmda ko’rsatilganidek, har qanlay optik kirish tarmog’i 
asosida OLT (Optical Line Terminal) va terminal ONT (Optical 
Network Terminal) elementlarining o’zaro bog’liqligi yotadi. ONT ni 

---

134 
abonent kirish liniyasi uchastkalarida joylashtirishga bog’liq ravishda 
FTTx texnologiyalari ham farqlanadi. 
Zamonaviy optik kabelli tizimlar deyarli chegarasiz o’tkazish 
polosasini ta’minlaydi. Optik kabellarda WDM spektral multipleksorlash 
prinsiplarini qo’llash bitta kabelda bir sekundda bir necha terabitni 
uzatish imkonini beradi. Shu bilan birga ONT ning narxi hozircha juda 
yuqori. Shu sababli FTTx etakchi ofis tashqi kirish texnologiyasi bo’ldi. 
5.10-rasm. FTTx konsepsiyasini qo’llash variantlari 
Optik uzatish tizimi NGN tomonidan qo’yiladigan har qanday yangi 
konsepsiya va ma’lumotlarni uzatish tezligiga bo’lgan talablardan qat’iy 
nazar keng polosali kirishning ixtiyoriy miqdordagi foydalanuvchilari 
ehtiyojlarini qondira oladi. Shuning uchun operatorlar yangi qurilish ishlari 
haqida gap borganida FTTx texnologiyasini tanlaydilar. 

---

135 
Mis simli kabellarni binogacha yotqazgandan ko’ra, binogacha optik 
kabellarni yotqizib, keyinchalik muammosiz bo’lgan afzalroqdir. Bunda 
FTTx texnologiyalarini HPNA va VDSL zamonaviy ofis ichki kirish 
tarmoqlari bilan birlashtiriladi. 
FTTx konsepsiyasi abonentning kabelli tarmog’ida optik kabeldan 
foydalanish strategiyasini aniqladi. Uning keyinchalik rivojlanishi aniq 
konfiguratsiyalarni ishlab chiqish va masalalarni hal qilish, abonentning 
kabelli tarmoqlarida keng polosali kirish uchun optik uzatish tizimlarini 
qo’llash yo’nalishida bordi. Bu erda turli variantlardan foydalanish 
mumkin (5.11-rasm), shu bilan birga, transport tarmoqlariga mo’ljallangan 
ma’lumotlarni uzatishning aktiv usullari tez orada kabel tarmog’i 
resursidan foydalanishning past samaraliligini ko’rsatdi. Ma’lumotlarni 
uzatish asimmetriyasi, ONT konfiguratsiyasini maksimal 
ravishda 
soddalashtirish zaruriyati va boshqalar kabi faktorlar an’anaviy tolali-optik 
uzatish tizimlarida hisobga olinmagan. Natijada kirish tarmoqlarini 
o’rnatish uchun optik oxirgi milya echimlari paydo bo’ldi. 
Xalqa topologiyasi (5.11-rasm, a) mikro SDH ga asoslangan 
bo’lib, tolalar soni bo’yicha ideal echimdir, o’rnatilgan rezervlash mavjud, 
ammo tarmoqlarni kengaytirish etarlicha murakkab. Nuqta- nuqta 
topologiyasi uchun (5.11-rasm, b) ixtiyoriy tarmoq topologiyasiga 
to’g’ri keladi, tarmoqda ishlash osonlashadi, ammo ko’p miqdordagi tola
va optik uzatkichlar talab qilinadi. Aktiv tugunli daraxt topologiyasi 
(5.11-rasm, v) Ethernet 10/100/1000 protokoliga asoslangan bo’lib, oraliq 
tugunlarda aktiv qurilmalarni o’rnatish talab qilinadi. Passiv optik 
shoxlantirgichli daraxt topologiyasi yoki 5.11- rasm (g) da keltirilgan 
shunday 
nomlanadigan 
passiv 
optik 
tarmoqlar 
(PON) 
boshqa 

---

136 
topologiyalarga nisbatan optimal miqdordagi tola va optik uzatkichlarga 
ega bo’lib, keng polosali kirish optik tarmoqlarining eng samarali 
texnologiyas ibo’lib hisoblanishi mumkin. 
5.11-rasm. Optik kabellarni abonentning kabelli tarmoqlarida 
qo’llash topologiyalari variantlari: a - xalqa; b – nuqta-nuqta; v – aktiv 
tugunli daraxt topologiyasi; g – passiv tugunli daraxt topologiyasi. 
PON texnologiyasining rivojlanishi turli texnologiyali butun oilaning 
paydo bo’lishiga olib keldi: APON, BPON, EPON va GPON. Ushbu 
oilaning kengayishi istisno qilinmaydi. PON texnologiyalari, asosan, 
uzatish tezligi, bitta OLT oxiridagi abonent tugunlari soni, shuningdek, 
foydalanuvchi qurilmalari bilan moslashish interfeyslari bilan farqlanadi. 
Birinchi PON texnologiyalari (APON va BPON) ATM texnologiyasiga 
mo’ljallangan bo’lib, SDH ierarxiyalarining uzatish tezligi, oxirgi 

---

137 
ishlanmalar (EPON) ETHERNET texnologiyasiga va 1 Gbit/s uzatish 
tezligiga mo’ljallanmoqda. 5.1-jadvalda ushbu kirish texnologiyalar 
oilasining qiyosiy tahlili keltirilgan.
5.1-jadval.
PON texnologiyalarining qiyosiy tahlili 
Xarakteristika 
APON 
(BPON) 
EPON 
GPON 
Standartlashtirish 
institutlari/ittifoqla
r 
ITU/T 
SG15/FSAN 
IEEE/EFMA 
ITU-T 
SG15/FSAN 
Standartni qabul 
qilish sanasi 
1998-yil 
oktyabr 
2004-yil iyul 
2003-yil 
oktyabr 
Standart 
ITU-T 
G.981.x 
IEEE 802.3ah 
ITU-T 
G.984.x 
Uzatish tezligi, 
to’g’ri/teskari 
oqim, Mbit/s 
155/155; 
622/155; 
622/622 
1000/1000 
1244/155, 622, 
1244; 2488/622, 
1244, 2488 
Bazaviy protokol 
ATM 
ETHERNE
T 
SDH 
Liniya kodi 
NRZ 
8B/10B 
NRZ 
Tarmoqning 
maksimal radiusi, 
km 
20 
20(>30) 
20 
Bitta tolaga 
abonent 
tugunlarining 
maksimal soni 
32 
16 
64 (128) 
Ilovalar 
ixtiyoriy 
IP, 
ma’lumotlar 
ixtiyoriy 

---

138 
FEC xatolarni 
korreksiyalash 
Nazarda 
tutilgan 
yo’q 
zarur 
To’g’ri/teskari 
oqimlar to’lqin 
uzunliklari, nm 
1550/1310 
1480/1310 
1550/1310 
1310/13103 
1550/1310 
1480/1310 
Polosani dinamik 
taqsimlash 
mavjud 
qo’llab-
quvvatlash 
mavjud 
IP-fragmentatsiya 
mavjud 
yo’q 
mavjud 
Ma’lumotlar 
xavfsizligi 
Ochiq 
kalitlar 
bilan 
shifrlash 
yo’q 
Ochiq 
kalitlar 
bilan 
shifrlash 
Rezervlash 
mavjud 
yo’q 
mavjud 
Nutq ilovalarini 
qo’llab- 
quvvatlashni 
baholash va QoS 
yuqori 
past 
yuqori 
Shu tarzda, an’anaviy optik uzatish tizimlari va FTTx oxirgi optik 
milya konsepsiyasini birgalikda yaratuvchi yangi PON asosidagi 
texnologiyalar 
zamonaviy 
va 
kelajak 
NGN 
kirish 
tarmoqlarini 
rivojlantirishda asosiy rol o’ynaydi. Optik uzatish tizimlarining ulushi 
tobora o’sib bormoqda va faqat vaqt faktori FTTx texnologiyalariga 
DSL echimlarini bozordan siqib chiqarishga xalaqit bermoqda. Agar 
operatorlar butun abonentning kabelli tarmog’ini qaytadan qurish 
qarorini qabul qilganlarida FTTx texnologiyasi asosiy bo’lardi. 
Zamonaviy abonentning kabelli tarmog’ini telefon kabellari asosida 
yaratish uchun operatorlarga taxminan yuz yil kerak bo’lganini eslab 
o’tmasdan iloj yo’q. Abonent tarmog’ining an’anaviy kabellardan optik 

---

139 
texnologiyalarga o’tishi uchun qancha vaqt talab qilinishi – ko’proq 
tarixga tegishli bo’lgan masaladir. Shuning uchun hozirgi vaqtda FTTx 
texnologiyalari 
eng 
istiqbolli 
bo’lish bilan birga NGN kirish 
konsepsiyasida ahamiyati bo’yicha ikkinchi bo’lib qolmoqda.