Tez özetleri Astronomi ve Uzay Bilimleri Anabilim Dalı

JEOLOJİ MÜHENDİSLİĞİ ANABİLİM DALI

  

SEZERER Meltem

Tez Adı : İstanbul-Yenikapı’daki Holosen Yaşlı Denizel İstifin Dendrokronoloji Yardımıyla Yaşlandırılması Ve Çökelme Ortamı Analizi

Danışman : Prof. Dr. M. Namık YALÇIN

Anabilim Dalı : Jeoloji Mühendisliği

Programı : -

Mezuniyet Yılı : 2013

Tez Savunma Jürisi : Prof. Dr. M. Namık YALÇIN

Prof. Dr. Sinan ÖNGEN

Prof. Dr. Atiye TUĞRUL

Prof. Dr. Nüzhet DALFES

Doç. Dr. Erol SARI

İstanbul-Yenikapı’daki Holosen Yaşlı Denizel İstifin Dendrokronoloji Yardımıyla Yaşlandırılması Ve Çökelme Ortamı Analizi
İstanbul-Yenikapı Theodosious Antik Limanında yürütülen arkeolojik çalışmalar Bizans Dönemine ait çok sayıda gemi ve çeşitli arkeolojik buluntuların ortaya çıkmasına olanak sağlamıştır. Böylece bu döneme ait kültürel, sosyal ve ticari yaşam hakkında çok önemli ve yeni bilgiler elde edilmiştir.

Yenikapı’da ortaya çıkarılan Theodosius Antik Liman kazı alanında yer alan çökel istif şimdiye kadar jeoarkeolojik açıdan incelenmiştir. Bu çalışmada ise farklı olarak, İstanbul-Yenikapı’daki denizel çökel istifi daha ayrıntılı bir şekilde incelenmiş ve birimin çökelme ortamının analizi yapılmıştır. Ayrıca, çalışma süresince, dört profil (S1, S2, S3, S4) ve üç iskele (İ3, İ5-6-7-8, İ17) ayrıntılı olarak incelenmiş ve kazı alanından 100 adet zemin ile 36 adet kazık örneği farklı analizler için derlenmiştir. Bu örnekler üzerinde tane boyu, XRD ve dendrokronoloji analizleri yapılmıştır. Analiz sonuçlarıyla İstanbul jeolojisinin çok tanınmayan bu Holosen yaşlı biriminin litolojisi ayrıntılı olarak değerlendirilmiştir. Bu çalışmalara paralel olarak da denizel istifin çeşitli seviyelerinde bulunan iskele kazıklarının istifteki farklı seviyelerle olan ilişkilerinin analizi yapılmış, bu kazıkların dendrokronoloji yardımıyla yaşları tespit edilmiş ve denizel bu istifin yüksek çözünürlüklü olarak (±10 yıl) olarak yaşlandırılması yapılmıştır.

Bu çalışmalar sonucunda, yüzeyden başlayarak bostan toprağı-yapay dolgu-akarsu çökelleri-denizel çökeller olarak sıralanan istifin tabanında kazı alanının doğusunda koyu gri-siyah renkli ve başlıca kilden oluşan bir birimin bulunduğu saptanmıştır. Böylece Holosen dönemindeki çökelme koşullarının koy veya haliçli kıyı ortamı olduğu belirlenmiştir.

Dendrokronoloji çalışmalarıyla birlikte çalışma alanında altı farklı dönemde inşa edilen ve/veya onarılan iskelenin bulunduğu tespit edilmiştir. Limana ilk olarak inşa edilen iskelelerin dönemleri sırasıyla MS 528 (İ3), MS 583 (İ5-6-7-8), MS 594 (İ17) olup, limandaki onarımla ilişkilendirilen dönemler ise sırasıyla MS 640, MS 690-770, MS 777 yıllarını göstermektedir. Tüm bu çalışmalar sonucunda elde edilen dönemlerin, Yenikapı çökel istifindeki yerleri bize yüksek çözünürlüklü olarak çökelme tarihini vermiştir. Yaklaşık 250 yıl süren bir iskele inşaası ve onarımı süresinde 200 cm’lik bir kum çökelmesiyle 0.80 cm/yıl gibi yüksek bir sedimentasyon hızı görülmektedir. Yenikapı alanında, Theodosius Limanında özellikle bu yıllardaki yoğun liman faaliyetleri ile mendereğin varlığı bu yüksek sedimentasyon hızının nedenleri arasındadır.  

 

 Dating of the Holocene Marine Sequence at Istanbul-Yenikapı Using Dendrochronology and Analysis of Depositional Environment

Many archaeological objects including numerous ship wrecks and various docks from Byzantine period have been discovered during the salvage excavations in the Ancient Theodosian Harbor (İstanbul-Yenikapı). Thus, a great deal of significant and new information has been obtained from that period’s cultural social and commercial life.

The sedimentary sequence uncovered during the archaeological excavations in the Theodosian Harbor in Yenikapı was so far investigated mainly from the geo-archaeological point of view. In this study a detailed geological investigation of the marine sequence is conducted and their depositional environment is determined. Four profiles (S1, S2, S3, S4) and three docks (I3, I5-6-7-8, I17) are investigated and 100 sediment samples and 36 wooden post samples are collected for various analysis. Sediment samples are analysed for the grain size and for mineralogical composition; the posts by dendrochronology. The results are used to define the lithological properties of this poorly known Holocene unit in Istanbul. Furthermore, using the deformation patterns caused by the wooden posts, which were rammed in different periods into the sediments, and the age of the respective trees by dendrochronology, a high-resolution dating (±10 years) is performed.

The Holocene sequence, uncovered in the excavation area, consists of from top to bottom agricultural soil and artificial fill, coarse-grained fluvial deposits, mainly sandy marine sediments and a dark grey to black clay. This sequence is underline by Miocene units forming the basement. Marine sands are deposited at the beginning in a coastal area which were than overlapped by the rising sea. The sedimentation continued than in a very shallow marine bay or sea inlet. This environment is later transformed again into a coastal area. The regression was caused by the prograding delta of the Lycos river. Finally, the marine sequence is overlain by the fluvial deposits of this river.

Six different periods of dock construction and/or renovation could be distinguished. Namely in ascending order 528, 583, 594 AD as the construction dates of the docks, I3, I5-6-7-8 and I17, respectively. Further dates 640, 690-770 and 777 AD are most probably related to renovations. As the exact positions of these periods within the sedimentary sequence have also been determined precisely was able to extract high-resolution information for the sedimentation history in this area. During the time period of the dock construction and renovations, which lasted 250 years, a sandy sequence of 2 meters was deposited. It corresponds to a high sedimentation rate of 0.80 cm per year, which is definitely related with the human activities in the harbor and with the existence of a water-break.