Tillar va adabiyot kafedrasi

 
Sabab holi
ish - harakatning yuzaga kelish yoki kelmasligini bildiradigan 
holning bir turidir. Saba hollari nima uchun?, nima sabadan? kabi so‘roqlardan biriga 
javob bo‘lib, chiqish kelishigidagi so‘zlar bilan (
betobligidan mashQulotga 
kelolmadi, qo‘rqqanidan qichqirib yubordi
), 
-gani uchun
(sababli, tufayli) shaklini 
olgan so‘zlar bilan (
yosh bo‘lgani uchun ayrim xatolarga yo‘l quydi, mavzuni yaxshi 
tushunganimiz tufayli yuqori baho oldik
),
-(i)b, -may
affikslarini olgan ravishdoshlar 
bilan (
Onam xavotirlanib uxlay olmadilar. Xatni o‘qiy olmay qiynaldim
) ifodalanadi. 
Mashq.
Berilgan misollar orasidan sabab holi ishtirok etgan gaplarni ajratib 
ko‘chiring. Qavs ichiga so‘roqlarini quyib chiqing. 
1. Derazamning ro‘parasidagi yuksak toglar tepasida tumanning nafis pardalari 
tortilibdi (S.Ahmad). 2. Oyog‘iga kattakon etik, egniga qalin shinel’ kiyib olgan 
semiz bir harbiy doktor zina pog‘onasiga o‘tirib olib, bir nimalar yozar, qorong‘ida 
yuzi uncha yaxshi ko‘rinmagan bir necha kishi bilan ora-sira gaplashib qo‘yar edi 
(Shuhrat). 3. Normuhammadning ra’yini deb hamma ixtiyor o‘z qo‘limizda bo‘lgani 
holda, Ummatboyni mingboshi belgilab yuborduk (A.Qodiriy). 4. Qo‘llari, oyoqlari, 
yuzi - hamma yog‘i loydakn qorayib ketgan edi. 5. Vodiyning odamlariga hech 
tushunib bo‘lmas ekan. 
Maqsad holi 
ish - harakatning qanday maqsad bilan yuzaga kelishini bildiradi 
va qanday maqsadda?, nima uchun? (nima maqsadda?) kabi so‘roqlardan biriga javob 
bo‘ladi. Maqsad hollari fe’lning harakat nomi shakli va uchun, maqsadida (niyatda) 
so‘zlari ishtiroki bilan (Do‘rmonga dam olish uchun ketdik), jo‘nalish kelishigi 
affiksini olgan fe’lning harakat nomi shakli bilan (Toshkentga o‘qishga, bilim 
olmoqqa kelganmiz), ravishdoshning –gali (-gani) affiksini olgan shakli bilan (Sizni 
ko‘rgani, axvolingizni bilgani keldim). 

---

115 
Mashq.
Keltirilgan misollar orasidan maqsad holi ishtirok etgan gaplarni 
ko‘chiring va so‘roqlarini belgilang. 
1. Tog‘! Uning osmon barobar ko‘tarilib turishini ko‘rishning o‘ziyoq kishini 
zamindan bir darajada ko‘targandek bo‘ladi. 2. Bayramxonning o‘ttiz besh 
yoshlardagi turkman xotini, yana bir qancha kanizlar, xizmatkor ayollar shosha-pisha 
daryo tomonga yo‘l oldilar (P.Qodirov). 3. O‘ozir o‘zida bo‘lgan noxushlikni 
yo‘qotish uchun Rayimjol aka bilan suhbatlashmoqchi bo‘ldi (O‘.No‘mon). 4. 
Shodligidan qul Tarlon, To‘xtamadi yig‘idan (O‘.Olimjon). 5. Odiljon uyalganidan 
hech nima deya olmay, jim turdi. 6. Ko‘zlarini bir-biridan uzmay sekin-sekin 
dardlasha boshladilar. 7. Uzoq yo‘ldan charchab kelib uxlab qoldim (Oybek). 
Mashq. 
Matnda qo‘llangan hollarni aniqlang. Ularning turini va qanday so‘z 
turkumi bilan ifodalanganini ayting. 
Ehson sog‘liqni saqlash bo‘limining apparatida qoldi. Nosirov unga o‘zini 
xayrixoh tutar, apparatda shunday ishchan doktor ishlashiga juda xursand ekanini 
hammaga aytar edi. Ehson tayinlangan vazifada bir muncha vaqt ishlagandan so‘ng 
Nosirovni uchratdi... Nosirov o‘sha kunning o‘zidayoq Exsonni chaqirib boshqa 
ishga taklif qildi. Biroq Ehson o‘z vazifasida qoldi. Nosirov toqatsizlana boshladi. U 
o‘zini Ehsonga xayrixoh ko‘rsatishga tirishsa ham, bu xayrixohlik ostida boshqa 
narsa borligini boshqalar bilishardi (A.Qahhor).