Tillar va adabiyot kafedrasi

Sabab ergash gapli qo‘shma gaplar 
Bunday qo‘shma gaplarda ergash gap bosh gapdagi voqea-hodisaning yuzaga 
kelish sababini bildiradi.
Sabab ergash gaplar bosh gapga 
chunki, nechaki, shuning uchun kabi 
bog‘lovchilar va -gani uchun, -gani sababli, -(i)b affiksli ravishdosh, shekilli
yordamchisi kabi grammatik vositalar orqali birikadi. 
Misol: 1. Zaynab yalt etib qayinonasiga qaradi, chunki O‘zbek oyimning 
boyagi gapi endi unga aglashilg‘on edi (A.Qodiriy). 2. Kun issiq bo‘lgani uchun, 
traktorchilar ko‘chma uygamas, maysazorga gilam to‘shadilar. (A.Qahhor) 3. Men 
vatanim, xalqim, yurtim ertasi, kelajagini saqlab qolmoqchi edim, shuning uchun 
qamamoqchimisizlar meni?! (A.Qahhor) 4. Qish kechalari juda uzun bo‘lgani uchun, 
choyxonalar obod edi. 5. Qirqqa kirganingizga hecham ishonmayapman, negaki hali 
ham o‘sha-o‘shasiz. 6. Nurining fikri boshqa narsalar bilan band bo‘lgani uchun, 
so‘zlari, javoblari bir-biriga qovushmas edi (Oybek). 7. Mavlono mana shu narsalarni 
o‘ylab, ta’bi tirriq bo‘lmoqda edi (P.Qodirov). 8. O‘rtadagi stol ustiga yopilgan 
klyonkaga siyoh to‘kilgan shekilli, bir cheti ko‘karib qolgan edi (O‘.Hoshimov). 
Sabab ergash gaplar, asosan, bosh gapdan oldin keladi. Chunki, negaki 
bog‘lovchilari orqali bog‘langanda esa, bosh gapdan keyin keladi. 
Misol: 1. Katta anhorga suv kelmagani uchun qizlar chelak ko‘tarib boshqa 
anhorga ketishdi. 2. Kun issiq edi, shuning uchun paxtakorlar dalada o‘tirishni 
istamay uyga kirib o‘tirdilar. 3. Ishni cho‘zib o‘tirishni hojati yo‘q, negaki yangi 
qurilmalar paydo bo‘lyapti. 4. U markazni ataylab yovga ochiq qoldirmoqda edi, 
chunki hali harakatsiz turgan aravalar va to‘fanglar markazga quyilgan edi. 
Keltirilgan misollarning birinchi va ikkinchisida sabab ergash gap oldin, 
uchinchi va to‘rtinchi misollarda esa ergash gap bosh gapdan keyin kelgan. 
Mashq.
Keltirilgan misollar orasidan sabab ergash gapli qo‘shma gaplarni 
aniqlang. Ergash gapni bosh gapga biriktiruvchi vositalarni ko‘rsating. 

---

140 
1. Kichik ariqqa suv kelmagani uchun Gulnor chelak ko‘tarib katta ariqqa 
jo‘nadi (Oybek). 2. Anvar Mahdumning mahallasiga etganda, kishi tanimaslik 
darajada qorong‘u tushgandi (A.Qodiriy). 3. Bular kimningdir uyiga kirishganda, 
Sobiraxon hatto to‘rga o‘tgani ham unamadi. 4. Mirzayev xonaga kirib ulgurganicha 
yo‘q edi, orqasidan Nasibaxon kirib keldi. 5. Har qanday o‘tkir shoirning ham hamma 
yozganlari yaxshi, ammo she’rlari orasida uning butun ijodiy kuchini, san’atkorlik 
cho‘qqisini belgilab beradigan bir necha she’rlari bo‘ladi (S.Ahmad). 6. Otliq kirib 
kelganda, hayriyatki, Fosih afandi bilan Mamarayim afandi shu erda ekan 
(A.Qahhor). 7. U ijod olamining sirlarini tinmay o‘rganar edi, chunki ustozlarining 
«turtkisi» uni ijod sari undardi (S.Ahmad). 8. Hozir bir-ikki soat vaqtimiz bor ekan, 
shuning uchun g‘irt etib borib, Ayniy domlani ziyorat qilib kelayin. 9. To‘satdan 
uning ko‘ngli cho‘kib, chidab bo‘lmas iztirobda qoldi. (O‘.Hoshimov) 10. U zanjirni 
tushirishi bilan, notanish odam hovliga otilib kirdi. (O‘.Hoshimov). 
Mashq.
Berilgan misollardagi sabab holi ishtirok etgan sodda gaplarni alohida, 
sabab ergash gapli qo‘shma gaplarni alohida ajratib, ularni izohlab bering. 
1. Yerda tuz ko‘payib, daraxtlar quriy boshladi. 2. G‘azabdan uning ko‘zlari 
qizarib ketgan edi. 3. Otasidan hayiqqani uchun biror marta Lazokatga hatto hazil 
ham qilmagan edi. 4. Vaqt allamahal bo‘lib qolgan, yotib uxlash kerak edi 
(S.Ahmad). 5. U o‘zining bu qilmishidan uyalganidan yuzini ters burdi. 6. 
Qaynonangiz yolg‘izlikdan qiynalayotgan bo‘lsa kerak. 7. U boshqa maktabdan 
o‘tgan «yangi» qiz bo‘lgani uchun, bir-birini sensirab gaplashadigan sinfdoshlarining 
hammasi uni sizsirab gaplashardi (O‘.Hoshimov). 8. Stadion darvozasidan kirishlari 
bilan, uzoqdan yigirma qabatli binoning azamat gavdasi ko‘rindi. 9. Anhor tip-tiniq 
bo‘lgani uchun suv tagidagi tol xazonlari aniq ko‘rinardi (O‘.Hoshimov).