Tillar va adabiyot kafedrasi

Darak gaplar 
Gapning bu turi biror voqea-hodisa, haqida xabar berish, ish-harakatning 
mavjud emasligi yoki belgini tasdiqlash uchun ishlatiladi. Darak gaplarda biror 
voqea-hodisa haqida xabar berish bilan birga taxmin, gumon yoki istak mazmuni ham 
bayon etiladi. Misol:
Ilg‘or kishilarga mukofotlar berishdi
(xabar berish mazmuni 
anglashilgan). 
Universitet talabalarini ham taqdirlashsa kerak
(gumon, taxmin 
mazmuni ifodalangan). H
ammamiz o‘z fikr-mulohazalarimizni ochiq bayon etsak edi
(istak, orzu mazmuni ifodalangan). 
Anjumanda uchta ma’ruza tinglanar emish
(taxmin, eshitilganlik mazmuni ifodalangan). 
Mashq.
Berilgan gaplarning orasidan darak gaplarni ajratib, undagi turli xil 
modal ma’nolarni tushuntirib bering. Otli so‘z birikmalarini ajratib ko‘rsating. 
1. Baquvvat, semiz qorabayir ot qo‘shilgan aravaga yozgi qizil olma ortilgan 
(Oybek). 2. Bir to‘da o‘rtoqlarim, har kundagi kabi yig‘ilishib, Shayhontoxurga 
ketishdi (Oybek). 3. Oy nuriga ters o‘tirgani uchun uning yuzida ko‘zida qandoq, 
ifoda kasb etayotganini bilmasdim (S.Ahmad). 4. Insonning jasoratga xayrli ishlarga 
etaklaydigan shu emasmi?! (S.Ahmad). 5.Afzalxon akam anchagacha cho‘kkalab 
o‘tirdida-da, sekin qaddini rostladi (O‘.Hoshimov). 6. Yigit hayron edi: «Buning 
husnigina emas, hatto kiygan kiyimi mo‘jiza-ku, nega mening otimni biladi, nega 
yana o‘zini past olgan tovush bilan so‘raydi (A.Qahhor). 7. Kiyimidan yigit ko‘proq 
studentga o‘xshar edi (A.Qahhor). 
Darak gaplar quyidagi belgilariga ko‘ra gapning boshqa turlaridan farqlanadi: 
darak gaplarning fe’l kesimlari ko‘pincha aniqlik maylidagi fe’llar bilan ifodalanadi. 
Darak gaplar oxirida intonatsiya (ohang) pasayadi. Misol: Samanadrov qamchi 
dastasi bilan kanal tomonni ko‘rsatdi. (A.Qahhor). Hammamiz Navro‘z bayramini 
munosib kutib olish uchun tayyorlana boshladik. 
Mashq.
Matndagi darak gaplarni ajratib ulardagi fe’l kesimlarning 
shakllanishiga ahamiyat bering. 
Sherzod eshik pardani siltab tortdi-da, ichkari kirdi. Katalakdek tor xona 
to‘rida ingichka stol turar, stolga kattakon toshoyna tik qilib qo‘yilgandi. Oynada 

---

93 
bo‘yniga oq fartuk tutilgan cho‘qqi soqol cholning aksi ko‘rinardi. Oppoq xalat kiyib 
olgan sartarosh hadeb suv ho‘llab cholning boshini ishqalardi. 
Sherzod salom berib, ostonadagi eski stolga cho‘kdi. Sartarosh unga qiyo 
boqmay, «Valey» deb qo‘ydi-da, cholning boshini ishqalashda davom etdi 
(O‘.Hoshimov).