Tillar va adabiyot kafedrasi

23-DARS: Kesim, uning ifodalanishi va turlari. 
Kesim bosh bo‘lakning biri bo‘lib, u ega haqidagi hukmni bildiradi. U 
predikativlikni ifodalovchi asosiy bo‘lakdir. 
Kesim ifodalanishiga ko‘ra ikki yirik guruhga bo‘linadi: 
ot kesimlar va fe’l 
kesimlar. 
Ot kesimlar
ot, olmosh, son, sifat, ravish, harkat nomi bilan ifodalanadi. 
Misol: 
Biz talabamiz. Mening tug
‘
ilib, o‘sib-ungan erim – Samarqand. Bizning 
ahdimiz - shu. Shu ulug
‘
 diyor – barchamizniki. Birniki mingga. Ikki o‘n besh – bir 
o‘ttiz. Shahrimiz juda ko‘rkam. Bu erda daraxtlar ko‘p. O‘qish yaxshi, o‘qish undan 
ham yaxshi. Bo‘sh erlar oz. Umidim yaxshi inson bo‘lmoq. 
Ot kesimlarning tarkibida ularning shaxs, son va zamonga munosabatini 
ko‘rsatish uchun bog‘lamalar (
bo‘lmoq, sanalmoq, emoq, dir
) ishlatiladi. Masalan: 
Biz kechagina yosh edik. Hozir talaba hisoblanamiz, yaqin kunda yaxshi o‘qituvchi 
bo‘lamiz.
Mashq.
Matndagi ot kesimlarni aniqlang. Ularning qaysi so‘z turkumi bilan 
ifodalanganini ayting. Bog‘lamalarni ajratib ko‘rsating. 
Yoz saxovat bilan dunyoni sharbatga to‘ldirdi. Kechagina chumak ura 
boshlagan chillaki uzumlar dasturxondan arib, o‘rnini qahrabo husaynilarga bo‘shatib 
berdi... Hammaning og‘zida, harakatida to‘y. Nahotki, to‘y qiz bola uchun shu kadar 
larzali bo‘lsa! Yuragi goh ivishib, shirin g‘ivirlaydi, goh vahimaga tushib, xunuk 
visirlaydi. Qaysi biriga quloq solsin? Nega endi vahm? Uyda to‘y taraddudi, yurakda 
g‘uv-g‘uv. Otasi kelyapti. Xo‘sh, yana nechuk betoqatlik? Balki To‘tiqiz 
oshiqayotgandir? Balki yuragidagi vahm emas-u, vahm bo‘lib ko‘ringan shodlik 
hayajonidir? (M. Ismoiliy) 
Mashq. 
Berilgan misollardagi tushirib qoldirilgan so‘zlar o‘rniga o‘zingiz 
gapning mazmuniga mos holda kesimlarni qo‘yib ko‘chiring. Kesimlarning ega bilan 
shaxs-songa ko‘ra mosligini tushuntiring. 
1. Men qishlog‘imizdagi yangi maktabda... 2. Maktab hovlisi o‘quvchilar 
bilan... 3. Men qo‘ng‘iroq chalinishi bilan birinchi sinf o‘quvchilari xonasiga, bolalar 
bilan ... 4. Ular mening olib borgan suhbatimdan ... 5. Oilamizda hammamiz 
o‘qituvchilik kasbini ... va shu kasb bilan ko‘p yillardan buyon... 6. Do‘stimning 
onasi tibbiyot institutini ikki yil avval ... va hozir vrach bo‘lib...