Tog’ jinslari va minerallarning nurashi

Mavzu: TUPROQ HOSIL BO”LISH JARAYONI

• Savollar:
• 1. Nurash jaraeoni va tiplari
• 2. Tuproq hosil qiluvchi jinslar.

Nurash jarayoni

• Atmosfera, gidrosfera va biosfera ta’sirida tog’ jinslari va minerallarning sifat va son jihatidan o’zgarishga uchrashiga nurash deyiladi.
• Tog’ jinslarining ustki qatlami, yani yemirilish ketayotgan qatlam, nurash qobig’I deyiladi.

Nurash tiplari

• Uch xil nurash tipi ajraniladi:
• Fizik nurash
• Kimyoviy nurash
• Biologik nurash

Fizik nurash

• Fizik nurash deb – tog’ jislari va minerallarning tashqi kuchlar tasirida kimyoviy tarkibini o’zgartirmagan holda yemirilishiga aytiladi.
• Bunda, temperaturaning mavsumiy o’zgarishi, suvning muzlashi, tuz kristallarining ta’sirida bo’ladi.

Kimyoviy nurash

• Kimyoviy nurash jarayonida tog’ jinslari va minerallar dastlabki kimyoviy tarkibini o’zgartiradi.
• Bu jarayonga tasir kiluvchi omillarga suv va havo kiradi.
• Suv tasirida gidroliz va gidratatsiya jarayonlari yuzaga keladi.
• Gidroliz jarayonida mineral tarkibidagi ishqoriy elementlarning, suvning dissotsatsiyalanishi natijasida hosil bo’lgan vodorod kationi bilan almashinishiga aytiladi.
• Bu jarayon sxematik tarzda kuyidagi ko’rinishga ega:
• KAISi3O8 + H2O = HAISi3O8 + KOH
• 2KOH + CO2 = K2CO3 +H2O

Kimyoviy nurash

• Gidratatsiya jarayonida suv vf mineral zarrachalari qo’shiladi.
• Masalan:
• 2Fe2O3 + 3 H2O = 2Fe2O3 * 3 H2O
• Gematit limonit
• Bu jarayon tog’ jinslarining ustki qatlamlarini yumshatib, keyingi nurash uchun sharoit yaratadi.

Kimyoviy nurash

• Oksidlanish –bu temir va boshqa oksidlanuvchi elementlari bo’lgan tog’ jinslarida havo ta’sirida yuzaga keladi.
• Masalan:
• 2FeS2 + 7O2 + 2H2O = 2FeSO4 + 2H2SO4
• 12FeSO4 + 2H2O + 3O2 = 4Fe2(SO4)3+4Fe(OH)2
• 4Fe2(SO4)3+ 2H2O = 2Fe2O3 * 3H2O + 6H2SO4