TohiD ŞƏHİd seyyiD ƏBDÜLHÜseyn dəSTĞeyb

MƏADSIZ TOHİDƏ ETİQAD BƏSLƏMƏK OLMAZ
Əgər bir şəxs «məadı» (ölümdən sonrakı həyat) inkar etsə, Allahı əbəs və bihudə iş görməkdə ittiham etmiş olur. Allah-Taala Quranda buyurur: «Yoxsa sizi əbəs yerə yaratdığımızı və qiyamət günü dirilib haqq-hesab üçün hüzurumuza qaytarılmayacağınızı güman edirdiniz?»¹ Görəsən insan heyvan kimi yemək-içmək, şəhvətə qulluq etmək və narahatlıq keçirib sonra da ölərək tamamilə yoxluqa düçar olmaqdan ötrü yaradılmışdır? Bu böyüklükdə olan nizam-intizam bir neçə günlük zəhmətli dünya həyatından ötrüdürmü?

Belə kəslər Allahı qəbul etsələr də Onun hikmətini hələ də dərk etməmişlər.

Allahı bu əqidə ilə tanımaq Onun elmini inkar etmək deməkdir.

Sözün qısası, Allahın birliyi Onu bütün layiq olmayan şeylərdən münəzzəh və pak bilməkdir ki, o da «tövhid» məqamında xalis olmaqdır.

Müvəhhid olan şəxsin mütləq ixlası olmalıdır. «Sübhanəllah» zikri «Əlhəmdulillah» ilə bir yerdə gəlməlidir. Yəni, mən Allahı hər bir nöqsandan pak bilirəm. Bütün kamallar Ondandır və Onun sifətlərində də şəriki yoxdur.

Müvəhhid bütün sifati-səlbiyyələri tanımalı və Allahı onlardan münəzzəh və pak bilməlidir.

Allah-Təala cism deyildir. Deməli, Onun zaman və məkanı da yoxdur. Onu maddi gözlə görmək qeyri mümkündür. Allahın keyfiyyət və xüsusiyyəti də yoxdur, əksinə bütün bu şeyləri yaradan O, özüdür. Deməli, «tövhid» məqamında ixlas, Allahı bütün nöqsan sifətlərdən uzaq bilmək deməkdir.

Allahın müqəddəs sifətləri Onun zatının eynidir. Pərvərdigarın müqəddəs zatı sonsuz olduğu kimi, Onun elm və qüdrəti də sonsuzdur. Eləcə də məxluqun Onun müqəddəs zatını əhatə etməsi qeyri mümkün olduğu kimi, Onun kamal sifətlərini də əhatə etməsi qeyri mümkündür.

Elə buna görə də Allahın haqq olan ulu məqamına çata bilməməyi etiraf etmək, insaniyyətin kamalı hesab olunur. Pərvərdigarın kamalı sonsuz olduğu kimi, Onun həmdi də sonsuz olmalıdır. Kim Allaha layiqincə həmd-səna edə bilər? (Əlhəmdu lillah kəma huvə əhluhu.) Kim Allah üçün ona layiq olan həqiqi həmdi yerinə yetirə bilər?

Mətləbin xülasəsi budur ki, Allahın zatında heç bir şəriki yoxdur, bütün mövcudların varlıqları arizi olub, Pərvərdigar tərəfindən onlara bəxş edilmişdir. Bütün məxluqlar Allahın varlığı ilə var olublar. İlahinin sifətlərində də şəriki yoxdur. Deməli, məxluqda olan elm və qüdrət də Allahın əta etdiyi elm və qüdrət nişanələridir.