SƏKKİZİNCİ DƏRS
VARLIQLA ƏŞYALAR VÜCUDA GƏLİR
Keçən söhbətlərimizdən belə bir sual ortaya çıxdı: Allahdan başqa bütün varlıq aləmi mümkünəl-vücuddur. Mümkünün mənası yoxluqla varlığının eyni səviyyədə olub zat cəhətindən mütləq asılılıqdır. Mümkün öz sayına nisbətdə yox və heç dərəcəsindədir. Sonradan varlıq ona «ariz» olunanda o vücuda gəlir. Burada belə bir sual soruşurlar:
«Ariz» və «məruz» iki varlıq mərtəbəsi ola-ola neçə toxluq hesab olunurlar. Bir halda ki, «ariz» olmaq onların təsir və nəticəsidir.1
Cavab: Burada qeyd etdiyimiz vucud və mahiyyət üzərində baş verən ariz və məruz prosesi cisimlərin üzərində baş verən cəryan deyil. Çünki cisimlər üzərində baş verən bu prosesdə ariz və məruz hər ikisi də, varlığın iki mərtəbəsi hesab olunur.2
Amma mahiyyət üzərində baş verən proses belə deyildir. Çünki mahiyyəti öz zatına görə heç bir varlığı olmayıb vücudun həddi hesab olunur. Əgər mahiyyət vucuda gəlirsə, onun var olması vücud tərəfindədir.3
Yaddan çıxarmaq lazım deyil ki, bu cür təsəvvürlər əqlin varlıqlar üzərində təhlilindən başqa bir şey deyildir.
Dostları ilə paylaş: |
