Tolunoğulları

87 Muhammed b. Habban b. Ahmed Ebû Hatim et-Temîmî, Sahihu İbn Hibbân, (tah. Şuayb el-Arnaût), Müessetur’r-Risâle, Beyrut 1414/1993, XV, 148, hadis no: 6748; Ali b. Ebî Bekr el-Heysemî, Mevâridu’zam’ân ilâ zevâidi İbn Hıbbân, (Muhammed Abdurrrezzâk Hamza), Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut trs., I, 463; hadis no: 1873.

88 Ahmed b. Hanbel, Müsned, Müessetu’l-Kurtuba, Mısır trs., V, 40. İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdullah, el-Kitabu’l-Musannaf fi’l-Ehâdis ve’l-Âsâr, (Kemal Yusuf el-Hût), Mektebetü’r-Rüşd, Riyad 1409, VII, 467, Hadis no: 37351. Ebû Amr Osman Saîd el-Mukrî ed-Dânî, es-Sunanu’l-varide fi’l-fiten, (Dâullah b. MuhammedDâru’l-Asıme Riyad 1416, IV, 910.

89 İbn Ebî Şeybe, el-Musannaf, VII, 471, hadsi no: 37389.

90 Nuaym b. Hammâd, el-Fiten, II, 672, Hadis No 1906, II, 680-81. Hadis no. 1918 Benzer lafızlarla bkz. En-Nesâî, Ahmed b. Şuayb Abdurrahman, Sünenu’l-Kubra, (tah. Abdulgaffar Süleyman el-Bendârî), Dâru’l-Kurubi’l-İlmiyye, Beyrut 1411/1991, VI, 489, Hadis no: 11090; İbn Ebî Şeybe, Musannaf, VII, 476, 511. hadis no: 37351, 37638. İbn Ebî Şeybe’de Abdullah b. Amr’dan nakledilen farklı bir rivayetinde şöyle denmektedir: “Ey Basra halkı hazırlayın. Ne hazırlayalım dediler. Yiyecek ve içecek. Bugün en hayırlı mal develer, atlar ve güçlü katırlardır. Kişi onunla ailesini taşır ve üzerinde gider. Allah’a yemin ederim ki Kantûra oğulları sizi buradan çıkaracak.” Kantûrâ oğulları kimdir dediler. O da Kitapta onu böyle buluyoruz. Nitelikleri ise Türklerin nitelikleridir. ” İbn Ebî Şeybe, Musannaf, V, 482, hadis no: 37404.

91 Nuaym b. Hammâd, el-Fiten, II, 476, 548, Hadis no: 1339, 1538. Nuaym b. Hammâd’ın bir başka rivayetinde Türklerle savaşta ölenlerin Uhud’dakiler gibi şehit olduğu belirtilmektedir. el-Fiten, II, 471, Hadis no: 1325.

92 Bu hadislerin metin ve anlamları için bkz. dipnot 42-43.

93 el-Muavi, Feyzul-kadîr, III, 86.

94 İ. H. Danışment’in bildirdiği bu hadis, ne Tabarâni’nin el-Mu’cemu’l-Kebir’inde ne de diğer hadis kaynaklarında bulunmaktadır.

95 Kaşgarlı Mahmud, Divân, I, 291-293; I, 8.

96 Munavî, Feyzu’l-kadîr, I, 117.

97 Câhız, Menakıb, 85.

98 Buhari, Muhammed b. İsmail, Camiu’s-Sahih, (tah. Mustafa Dîb el-Boga), Dâru İbn Kesîr, Beyrut 1407/1987 III, 1070. Hadis no. 2769.

99 Buhari, Sahih, III, 1070-1071.

100 Bu hadisler benzer lafız ve anlamda olduğu için burada lafız ve mealini vermek yerine yerlerine işaret edilecektir. Bkz. Müslim b. el-Haccac Ebu’l-Hüseyin, Sahihu Muslim, (tah. M. Fuad Abdulbakî), Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, Beyrut trs., IV, 2234, hadis no. 2912-2913. Bu tür hadisler pek çok muteber hadis Mecmûâlarında yer almasına rağmen, konunun sınırını aşmış olacağından bunların hiçbirine temas edilmeyecektir.

101 Ebu Davud’daki hadisler için bkz. Ebû Davud, Süleyman b. el-Eşâs. Sunenu Ebî Dâvud, (tah. Muhammed Muhyidin Abdulhamid), Dâru’l-Fikr, Beyrut trs. IV, 112-113. Hadis no. 4302-05.

102 İbn Mâce, Muhammed b. Yezid el-Kazvînî, Sunenu İbn Mâce, (tah. M. Fuad Abdulbaki), Dâru’l-Fikr, Beyrut trs. II, 1372, hadis no. 4099. Aynı lafızlar Türkler Bölümü altında Ahmed b. Ebî Bekr b. İsmail el-Ken’ânî, Misbâhu’z-Zücâce fî Zevâidi ibn Mâce, (tah. Muhammed el-Muntakî), Dâru’l-Arabiyye, Beyrut 1403, IV, 208. de zikredilmemektedir.

103 Ali b. Ebî Bekr el-Heysemî, Mecmau’z-Zevâid ve Menbau’l-Fevâid, Dâru’r-Reyyân, Kahire 1407, I, 72.

104 Nuaym b. Hammad, Kitabu’l-fiten, Atıf Ef. nr. 602, vrk. 122B.

105 Nevevî, Şerhu’n-Nevevî, XVIII, 36-37.

106 İbn Hassûl, Tafdîli’l-Etrâk Trk. terc, 15., Arp metin s. 245.

107 Munavî, Feyzu’l-kadîr, I, 117.

108 Hamevî, Mu’cem, II, 24,

109 İbn Fadlân, Risâletu İbn Fadlan fî vasfi’r-rıhle (nşr. Sâmi ed-Dehhân) Beyrut 1987, s. 122. -123; İbn Fadlan’s Reiscbricht, (Alm. nşr. Z. Velidi Togan), Leipzig, 1939; “İbn Fadlan Seyahatnamesi”, (çev. Lutfi Doğan), Ankara Ünv. İlahiyat Fakültesi Dergisi, Ankara III-1-2 (1954) s. 64; İbn Fadlan Seyahatnamesi, (çev. Ramazan Şeşen), İstanbul 1995,

110 Hamevî, Mu’cem, II, 24.

111 Câhız, Menakıb, 90.

112 İstahrî, el-Mesâlik ve’l-Memâlik, (nşr. De Goeje), Leiden 1927, s. 290; İbn Havkal, Suretu’l-Ard, 387.

113 Câhız, Menâkıb, 86. .

114 İsfehâji, el-Agani, XIII, 89.

115 İsfehâji, el-Agani, XIV, 255.

116 İsfehâji, el-Agani, XIV, 265.

117 İbnu’l-Fakîh, Kitabu’l-Buldân, 6.

118 El-Makdisî, Ahsen, I, 84.

119 Arapça coğrafya kaynaklarındaki Türklerle ilgili en geniş ve sağlıklı bilgiler için Ramazan Şeşen’in İslâm Coğrafyacılarına Göre Türkler ve Türk Ülkeleri, (Ankara 1998) isimli eserinden yararlanılabilir.

120 İbn Hassûl, Trk. trc. 33, Arp trec. 352.

121 Azimâbâdî, Avnu’l-ma’bûd, XI, 277. Şerhu Süneni İbn Mâce, I, 302.

122 İşbihî, el-Mustazraf, II, 300; İbnu’l-Fakîh, Kitabu’l-Buldân, (nşr. De Goeje), Leiden 1885, s. 6.

123 el-Hamevî, Yakut., Mu’cemu’l-buldân, Dâru’l-Fikr, Beyrût trs., II, 24.

124 Taberi, Tarih, I, 132. “ar. Vehak/uç ä}!”.

125 es-Seâlebî, Ebu Mansûr Abdullah b. Muhammed., Simâru’l-kulûb fi’l-mudâfi ve’l-mensûb, (Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim) Dâru’l-Maarif, Kahire 1965, 1. bsk., I, 621-628., 238.

126 İbn Kays, Kura’d-dayf, II, 384

127 En-Nevevî, Ebu Zekeriyya Yahya b. Şeref, Sahihu Muslim bi şerhi’n-Nevevî, Daru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, Beyrut 1392, VII, 23, XII, 113; Muhammed b. Abdurrahman el-Mubarek, Tuhfetu’l-Ahvezî bi şerhi câmii’t-Tırmizî, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut trs., VII, 417. Ahvazi Hakan lakabını Müşriklerle yazışma başlığında ele almaktadır.

128 İşbihî, el-Mustazraf, II, 103.

129 Kalkaşandî, Subhu’l-a’şa, V, 458.

130 İşbihî, el-Mustazraf, II, 120.

131 Kalkaşandi, Subhu’l-a’şa, V, 77.

132 İbnu’l-Fakîh, Kitabu’l-Buldân, 6.

133 İşbihî, el-Mustazraf, II, 247.

134 “Sad Hivar J! ä> F˝W”.

135 el-Hamevî, Mu’cem, II, 24.

136 es-Seâlebî, Simâru’l-kulûb, I, 114.

137 el-Makarrî, Ahmed b. Muhammed., Nefhu’t-tîb fi gusni’l-Endülüsi’r-ratîb, (nşr. İhsân Abbâs), Dâru Sâdır, Beyrut 1968, II, 746.

138 İbn Havkal, Ebu’l-Kâsım, Suratu’l-ard, (nşr. M. J. de Geojel), Leiden 1398, 377. ; İstahri, İbrahim b. Muhammed, el-Mesâlik ve’l-Memâlik, (nşr. D. J. de Goeje), Leiden 1927, 282.

139 Kalkaşandi, Subhu’l-a’şa, IV, 188, 223.

140 Ebul-Ferec el-İsfehani, el-Egâni, (tah. Semir Câbir), Dâru’l-Fikr, 2. Bsk., Beyrut trs, III, 173.