Toshkent axborot texnologiyalari universiteti

 
1.5. Bulutli xizmat taqdim etilishi 
Xususiy bulut
- bu infratuzilma bulutli hisoblashni tadbiq etishda yagona 
tashkilot doirasida foydalaniladi.
Community cloud
(jamoaviy bulut) - bu infratuzilmada bulutli hisoblashdan faqatgina 
tashkilotning alohida bir jamoasi, (bo‘lim) foydalanishi mumkin.
Public cloud 
(ommaviy bulut) - bu infratuzilma bulutli hisoblash xizmatlaridan keng 
omma foydalanish imkoniyatiga ega.
Bugungi kunda butun diqqat butunlay juda qiziqarli va istiqbolli texnologiyaga 
(ya’ni, IT sohasining “oltin tomirlari), taxallus ostida yashiringan bulutli 
texnologiyalarga yoki oddiy odamlar – “bulut”ga bag'ishlanadi. 

---

41 
1.14- rasm. Taqdimlash modellari 
Qimmatbaho uskunalarga xarajatlar yo‘q - Umuman olganda, bulutli yechimlar 
server uskunalari, tarmoqni saqlash, zaxira tizimlari, tabiiy ofatlardan qutqarish 
tizimlari, quvvat yoki sovutish tizimlari, ma'lumotlar markazi yoki kommunal 
xarajatlarni aniq sotib olishni talab qilmaydi. Biznes bulutli muhitga o‘tganda, ular 
serverlarga bo‘lgan ehtiyojni va ushbu serverlarni joylashtirish uchun zarur bo‘lgan 
bo‘sh joyni yo‘q qiladi 
Infratuzilma dasturining kapital xarajatlari uchun mablag 'sarflashning hojati 
yo‘q - bulutli hisoblash Windows Server, SQL Server, Ilova va ma'lumotlar bazasi 
serverlari, Mijozga kirish litsenziyalari, Middleware, SharePoint, Citrix Server va 
mijoz litsenziyalari kabi dasturlarni sotib olish uchun kapital kapitaliga bo‘lgan 
ehtiyojni yo‘q qiladi va hokazo. Ushbu xarajatlar bulutli muhit va qo‘llab-quvvatlash 
uchun oylik to‘lovlarda to‘lanadi. 
Kamroq qimmat dasturiy ta'minotni yangilash - Ko‘pgina dasturiy ta'minot 
ishlab chiqaruvchilari bulutda joylashgan va oylik bulutli muhit uchun to‘lov sifatida 
obuna sifatida to‘lanadigan ilovalar uchun bepul dasturiy ta'minotni o‘z ichiga oladi. 

---

42 
Bu shuni anglatadiki, dasturiy ta'minotni yangilash qimmat emas va biznesda dasturiy 
ta'minotni yangilashda biron bir uzilish bo‘lmaydi. 
Bulutli serverlar va tarmoq uskunalari ancha yuqori sifat - saytdagi tarmoq va 
bulutga asoslangan tarmoq infratuzilmasining muhim farqi shundaki, bulutli muhit 
uchun sotib olinganida serverlar va tarmoq uskunalari eng yaxshi va yuqori sifatli 
hisoblanadi. Yaxshi bino asosidagi server $ 10,000 - $ 15,000, bulutga asoslangan 
server $ 70,000 - $ 100,000 yoki undan yuqori bo‘lishi mumkin. Xuddi shu narsa 
xavfsizlik devorlari, kalitlarga va bulutli muhitda ishlatiladigan barcha boshqa 
jihozlarga tegishli. Bulutli yechimlarni yetkazib beruvchilar uskunaning ishdan 
chiqishini qoplay olmaydilar, shuning uchun juda yuqori sifatli uskunalar ishlatiladi va 
ularning barchasi ma'lumot markazida ortiqcha talabga ega. 
OTM taʻlim jarayonini tashkil qilishda bulutli texnologiyadan foydalanish 
Taʻlimda bulut texnologiyasidan foydalanishga misol sifatida talabalar, 
professor-o‘qituvchilar va boshqalar uchun shaxsiy kabinetlar, elektron kundalik va 
jurnallarni ko‘rsatish mumkin. Bulutli texnologiya axborot texnologiyalarining barcha 
afzalliklaridan foydalanib turli xil ijtimoiy dasturiy taʻminotlarga kirishni tashkil qilish 
imkonini beradi, ular mobil o‘qishni tashkil qilish uchun platforma sifatida xizmat 
qilishi mumkin. Shu bois bulutli texnologiyadan foydalanish o‘qish jarayoniga 
sarflanadigan xarajatlarni kamaytirish, o‘quv materiallarini shakllantirish, unga kirishni 
taʻminlash, o‘quv rejalarini tezkor o‘zgartirish hisobiga o‘qish sifatini oshirish 
imkonini beradi. 
Bulutli hisoblash texnologiyasidan foydalanilganda quydagi afzalliklarga ega 
bo‘ladi:
- zahira nusxa ko‘chirish ( maʻlumotlar bulutda saqlab qolinadi, xato agar kompyuter 
ishdan chiqqan taqdirda ham);
- Saqlash (bulut barcha turdagi maʻlumotlarni saqlash imkoniyatini foydalanuvchiga 
taqdim etadi);
- Kirish huquqi (bulutdagi maʻlumotlarga kirish, mobil vositasidan kirish);

---

43 
- Hamkorlik (bulut bir vaqtning o‘zida bir nechta foydalanuvchilarning birgalikda 
ishlash imkoniyatini yaratadi, bu funksiya yordami bilan guruh bo‘lib loyihalarni 
yaratish, darslarda professor – o‘qituvchilar va talabalar o‘rtasida hamkorlikda 
ishlashini optimal rejalashtirish imkoniga ega bo‘linadi);
- Vaqtlar va resurslarga ongli munosabatni shakllanishi (professor – o‘qituvchilarga 
o‘quv materiallarni nusxa olishga vaqt va resurslar sarflashga zaruriyat bo‘lmaydi, 
talabalar esa o‘quv materiallarga onlayn kirish huquqiga ega bo‘ladilar);
- Topshiriqlar (talabalar bulutda o‘zining topshiriqlarini saqlashi, professor – 
o‘qituvchilar esa o‘ziga maqul bo‘lgan vaqtda ularga kirish huquqiga ega bo‘ladilar).
Bulutli hisoblash quydagi model ko‘rinishlarida joriy qilinishi mumkin:
- Storage as a Servise (SaaS) – talab bo‘yicha disk ko‘rinishida taqdim etilishi mumkin.
- Software-as-a-Service (SaaS) 
– 
dasturiy taʻminotga kirish huquqini taqdim etadi, 
yaʻni olisda joylashgan serverlarni shaxsiy provayderlar orqali sozlash va boshqarish 
imkonini beradi.
- Platform as a Servise (PaaS) – platforma asosida qurilgan maʻlumotlarni qayta ishlash 
fizik vositalar to‘plami (serverlar, qattiq disk va boshqalar).
Taʻlim berish jarayonida samaradorlikni oshirishda bulut texnologiyasining SaaS 
modeli ham istiqboli hisoblanadi.
Bulutli xizmatlar asosida taʻlim berish muhitini shakllantirish.Taʻlim berishda 
onlayn-xizmatlardan foydalanish orasida inovatsion kompaniyalarda axborotlarni 
yaratishni tadqiq qilish mualifligi ostida Ikujiro Nonaka tomonidan ishlab chiqilgan 
SECI (Socialisation, Externalisation, Combination, Internalisation) modeli keng 
tarqalgan.
Model doirasida bilim olishning to‘rt fazasi aniqlaniladi:
Sotsiallashtirish (Socialisation) – faqat tajribalarni almashish orqali bilim olish mumkin 
bo‘lgan oshkoro bo‘lmagan holda bilimlarni almashish.
Eksternalizatsiyalash (Externalisation) – noaniq bilimlarni aniq bilimlar bilan 
mustahkamlash jarayoni, yaʻni yangi bilimlarni olishga asoslanadi. 

---

44 
Kombinatsiya (Combination) – oshkora bilimlarni nisbatan murakkab va 
kombinatsiyalashganr tizimlarni oshkora bilimlar bilan to‘ldirish jarayoni.
Internalizatsiyalash (Internalisation) – noaniq bilimlarni aniq bilimlar bilan 
mustahkamlash jarayoni.
Bulutli hisoblash xizmatlari SaaS o‘quv jarayoni doirasida foydalanishi mumkin.
Buning uchun xarakterli bo‘lgan hususiyatlarga ega vositani yaratishda Bulutli 
xizmatlar disk muhitidan foydalaniladi:
- O‘quv jarayoni qatnashuvchilari uchun birgalikda kirish imkoniyati: o‘qituvchi va 
talabalar.
- Axborotlarni to‘ldirish va boyitish bo‘yicha axborotlarni almashish imkonini 
beradigan matnlarni birgalikda tahrirlash imkoniyati.
- O‘qituvchilar va talabalarni shaxsiy axborot resurslariga chiqishi (ijtimoiy tarmoqlar, 
elektron pochta) o‘quv jarayonining har bir ishtirokchisi uchun alohida shaxsiy 
yo‘naltirilgan resursni tayyorlash imkonini beradi.
Bulutli xizmatlar bunday shaklda yangi bilimlarni shaklantirish uchun sharoitlar 
yaratishi mumkin bo‘lgan kontekstli taʻlim vositalarini yaratish vositalari bo‘lishi 
mumkin. Madomiki talabalar uchun yangi subʻektlarni yaratish bilim ijodiy 
topshiriqlarni bajarish orqali sodir bo‘ladi, biz ijodiy topshiriqlarni bajarish orqali 
bulutli xizmatlardan foydalanamiz. 
Internet orqali onlayn taʻlimni tashkillashtirish uchun bugungi kunda bir qator 
texnologiyalardan foydalaniladi. Bulutli hisoblash texnologiyasi internet orqali taʻlim 
tizimini tashkillashtirishning eng samarali usuli hisoblanadi. Bulutli texnologiya 
taqsimlangan maʻlumotlarni saqlash va qayta ishlash tizimlaridan tashkil topib, bir 
vaqtda juda ko‘plab o‘quv materiallaridan tashkil topgan onlayn maʻsofaviy taʻlim 
tizimini tashkillashtirish, butun taʻlim faoliyatini yagona platformada tashkillashtirish 
imkonini beradi. Bulutli taʻlim xizmatlarini tashkillashtirish boshqa usullarga nisbatan 
quyidagi ustunliklarga ega: 
- Ulanishning qulayligi va amalga oshirilishi soddaliligi; 

---

45 
- Platforma narxining arzonligi va universalligi; 
- Xavfsizlikning yuqoriligi; 
- Ishonchliligi; 
- Tizimning tarmoq platformasiga oson moslashuvchanligi; 
Bulutli tizimlarni tashkillashtirishning bir qator kamchiliklari ham mavjud. 
Ulardan asosiysi, doimiy tarmoq bilan ulanib turish talab etiladi. 
Bulutli hisoblash tizimlarini tashkillashtirishning bir qator ustunliklari mavjud: 
- abonent qurilmasida maxsus dasturiy taʻminot talab qilinmaydi, faqat internetga 
ulanish talab qilinadi; 
- barcha o‘quv maʻlumotlari va taʻlim tizimlari dasturiy taʻminotlari yagona 
platformada joylashadi. 
- Internet mavjud bo‘lgan dunѐning istalgan joyidan tizimga kirish mumkin; 
- Barcha xizmatlar onlayn bo‘lib, yuklab olib foydalanish kabi muammolar yo‘q; 
- Butun universitetni elektron universitetga aylantirish va uni internet orqali boshqarish 
imkoniyati yaratiladi. 
Bugungi kunda bulutli hisoblash texnologiyalari asosida taʻlim tizimini 
tashkillashtirish bo‘yicha ko‘plab ishlanmalar ishlab chiqilgan. 
Quyida keltirilgan tizim modeli bulutli texnologiyalar asosida yagona 
platformada taʻlim tizimini tashkillashtirish va boshqarishni Tavsiflaydi (1.15. -rasm) 

---

46 
1.15- rasm. Bulutli internet taʻlim tizimi 
Bulutli tarmoq platformasini tashkillashtirish uchun ko‘plab serverlar bugungi 
kunda dunyo bo‘ylab tashkil etilgan. Masalan, ommalashgan bulutli tizimlarga 
Yandeks.Disk va Disk Google kabilar misol bo‘lishi mumkin. Ushbu bulutli serverlar 
orqali dunyoning istalgan joyidan serverga maʻlumot joylash, saqlash va boshqarish 
mumkin. Bulutli xizmatlarni tashkillashtirish uchun bugungi kunda ko‘plab internet 
tizimlari mavjud. Ushbu tizimlarning eng ko‘p qo‘llaniladiganlari quyidagilardan 
iborat: 
- Box.net; 
- Dropbox.com; 
- Diigo.com; 
- Smartsheet.com; 
- Microsoft Office 365. 
Ushbu va boshqa bulutli tizimlar imkoniyatlarining qiyosiy tahlili quyidagi 
jadvalda keltirilgan. 

---

47 
1.1- jadval. Bulutli maʻlumotlarni saqlash tizimlariningqiѐsiy tahlili