Toshkent axborot texnologiyalari universiteti

 
1.3.
 
Bulutli hisoblashlar ekotizimi ishlab chiqish tamoyillari 
Bulutli hisoblashlar
 
konsepsiyasini qo‘llash ssenariylaridan foydalanilganda, 
qo‘llanadigan texnologiyalarda, qiyin va muammoli masalalarda, hamda tadrijiy 
rivojlanish davomida ommaviy va tijorat sektorlarida faol muhokama jarayonida 
aniqlashtiriladigan va asoslanadigan afzalliklarda muhim hisoblanadi. Shu bilan birga, 
taʻrif, xossalar, xarakteristikalar va ularning muvofiqligi vaqt o‘tishi bilan o‘zgarib 
rivojlanib boradi[30], shu boisdan bulutli hisoblashlar ekotizimi (bulutli ekotizim) deb 

---

29 
ataluvchi tushunchaga murojaat qilish maqsadga muvofiq, zero oxirgi paytlarda bu 1.6-
rasmda keltirilgan ko‘rinishga ega bo‘lishga ulgurgan.
Bulutli ekotizim
– bu birga ishlaydigan va bulutli xizmat ko‘rsatish imkonini 
beruvchi bir biri bilan o‘zaro bog‘liq komponentlarning murakkab tizimini tavsiflash 
uchun qo‘llanadigan atama. ITU ning maqsadli guruhlari (FG Cloud TR, Part 
1:Introduction to the cloud ecosystem: definitions, taxonomies, usecases and high-level 
requirements)) ning tavsiyalariga ko‘ra, ekotizimni shakllantiruvchi bir necha 
ishtirokchilar mavjud: 
-
Cloud service user (CSU): bulut xizmatidan foydalanuvchilar; 
-
Cloud service provider (CSP): bulut xizmatini taqdim etuvchilar; 
-
Cloud service partner (CSN): bulutli xizmat hamkorlari. 
Foydalanuvchini o‘zini oraliqdagi foydalanuvchilar qatoriga qo‘shishi mumkin, 
ular bulut xizmatini taʻminlovchilar (CSP) tomonidan ko‘rsatiladigan bulutli servis 
oxirgi foydalanuvchilari uchun bulutli xizmatlarni amalga oshiradilar. Oxirgi 
foydalanuvchilar jumlasiga shaxslar, mashinalar yoki ilovalar kiradi. Bulut xizmatini 
taqdim etuvchilar – bulutda xizmat ko‘rsatadigan va doimiy yetkazadigan tashkilot. 
Xizmat ko‘rsatishdagi hamkor: bulutli servis provayderining xizmatlarini ko‘rsatish 
jaryonini qo‘llab turuvchi shaxs yoki tashkilot (masalan, xizmatlar integratsiyasi). 1.6-
rasmda bulutli ekotizimning ana shu ishtirokchilari aks ettirilgan. 
 
1,6- rasm. Bulutli ekotizimdagi ishtirokchilarning roli.
CSU-bulut xizmatidan foydalanuvchilar, CSP-bulut xizmatini taqdim etuvchilar, 
CSN-bulutli xizmat hamkorlari. Mazkur prinsiplarga asoslangan holda, bulutli 

---

30 
ekotizimdagi qatnashchilarning o‘zaro taʻsirlashuvlari ssenariysini ko‘rib chiqamiz 
(bulutlararo ssenariylar). 
1. Bulutlararo piringli ssenariy. 
Ikki provayder bir-biri bilan to‘g‘ridan-to‘g‘ri o‘zaro hamkorlik qilishi mumkin. 
Har bir CSP (provayder) bulutli tarmoqlararo hamkorlik uchun va o‘z API sini taklif 
eta oladi va provayderlar bir-biri bilan boshqa provayderning API sidan foydalangan 
holda hamkorlik qiladi.
2. Bulutlararo federatsiya bilan birgalikdagi ssenariy. 
Ikki provayder o‘zaro ishonch asosida alyansga mantiqan birikishi mumkin. 
Alyansda bulutli tarmoqlararo o‘zaro hamkorlik uchun umumiy API aniqlanadi va har 
bir CSP boshqalari bilan umumiy API orqali birgalikdada o‘zaro hamkorlik qiladi. 
3. Bulutlararo xizmatlar brokeri bilan ishlash ssenariysi 
Ushbu ssenariyda CSP (provayder) bulutlar o‘rtasida xizmat ko‘rsatish dalloli 
(broker) rolini bajaradi, bulutli xizmat ko‘rsatish talabini bulutli xizmatlar provayderi 
yoki bulutli xizmat foydalanuvchisidan o‘z APIsi orqali so‘rov oladi. Bulutlararo 
xizmat ko‘rsatish va boshqa provayderlar brokeri vazifasini bajaruvchi provayder 
o‘zaro hamkorliklar bulutlararo piring yoki federatsiya tomonidan belgilanadi. 
Mazkur tamoyillar asosida 1.7-rasmda qo‘llanilishi va amalga oshirilishiga oid 
turli masalalarni tadqiq etishda taklif etiladigan bulutli hisoblar ekotizimi 
sxemachizmasi berilgan; bu yuqorida eʻtirof etilgan konseptual modellar bilan 
muvofiqlashtiriladi hamda bulutli hisoblashlar infrastrukturasini o‘rganishda 
metodologik vosita hisoblanadi.
Bulutli hisoblashlarni tashkil etishga o‘tishning birinchi bosqichi odatda 
collocation hisoblanadi. Bunda kompaniya provayderning maʻlumotlarni qayta ishlash 
markazi (MQIM) ga o‘z uskunasini joylashtiradi, provayder esa aloqa kanallarini 
maʻlumotlarni qayta ishlash markazi bilan ishlashini taʻminlaydi, MQIMdagi energiya 
taʻminoti, ventilyatsiya, yong‘in havfsizligi, xonalardagi harorat rejimi, buyurtmachi 
uskunasining jismoniy xavfsizligi bilan bog‘liq masalalarini hal qiladi; Buning uchun 

---

31 
SLA da maʻlumotlarni qayta ishlash markaziga aloqa kanallari orqali kirish talabi, 
kuchlanishning keskin o‘zgarishi va elektr taʻminotining yo‘qligi uchun, temperatura 
rejimini saqlash uchun javobgarlik yozilgan bo‘lishi kerak. 
1.7- rasm. Bulutli hisoblarning ekotizimi.