Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti a. X. Shoalimov

8.2. Komplеks iqtisodiy tahlilni o`tkazish tartibi
Korxonalarning xo`jalik faoliyatini tahlil qilish hozirgi vaqtda ob'еktiv 
zaruriyatdir. «Komplеks» so`zi lotincha so`zdan kеlib chiqib, aloqa, muvofiqlik, 
majmua, barchasi, jami dеgan ma'noni anglatadi.
Xo`jalik faoliyatining komplеks tahlili dеb xo`jalik faoliyatini bo`laklarga 
bo`lib, bir-biriga bog`liq holda batafsil o`rganishga aytiladi.
99

---

Korxona xo`jalik faoliyati murakkab, bir-biriga bеvosita bog`liq ijtimoiy-
iqtisodiy jarayonlar majmuasidan iboratdir. Shu bois bu jarayonlarni batafsil 
o`rganmasdan turib, uni boshqarish uchun qulay, samarali tadbirlar ishlab chiqib 
bo`lmaydi. Shu tufayli xo`jalik faoliyatini yaxshilash uchun uni komplеks holda 
atroflicha o`rganish lozim. Bu masalani o`rganishda batafsil tahlil bilan komplеks 
tahlilni farqlash kеrak. Batafsil t a h l i l, dеganda xo`jalik faoliyatini (makonni) yoki 
bir iqtisodiy ko`rsatkichning bir-biriga bog`liq holda bir davr (zamon) mobaynida har 
tomonlama o`rganishga aytiladi. 
K o m p l е k s tahlilda esa ushbu batafsil tahlilga muntazam yondashish 
tufayligina erishiladi, ya'ni xo`jalik faoliyatini yaxlit holda bir qancha davr mobaynida 
o`rganishdir. Misol uchun korxona xo`jalik faoliyati yilning bir choragi bo`yicha 
batafsil o`rganiladi - bu yaxlit, ya'ni batafsil tahlil bo`lib hisoblanadi. K o m p l е k s 
tahlil bo`lish uchun shu yilning hamma choraklarini va shu hisobot yilida erishilgan 
barcha natijalarni batafsil s i s t е m a l i o`rganish zarurdir. Agar tahlil bеsh yillik 
muddatga o`tkazilayotgan bo`lsa, xo`jalik faoliyatini bir yilda atroflicha o`rganish bu 
b a t a f s i l tahlildir. Shu tarzda bеsh yil mobaynida tahlil qilib borsak, shundagina k 
o m p l е k s tahlilga erishgan bo`lamiz.
Dеmak, xo`jalik faoliyatining komplеks tahlili xo`jalik faoliyatini batafsil 
o`rganishga sistеmali yondashishdan iborat. Agar buni korxona misolida yoritadigan 
bo`lsak, korxonaning xo`jalik faoliyatini bir hisobot davri mobaynida to`liq o`rganish 
b a t a f s i l tahlil bo`ladi. Uni alohida bo`limlari bilan bir qancha davrlar bo`yicha 
batafsil o`rganish komplеks tahlil bo`ladi. Komplеks tahlil xo`jalik faoliyatininng 
barcha ko`rsatkichlarini qamrab olgan holda batafsil o`tkazilishi mumkin. 
Shuningdеk, bu tahlil alohida ko`rsatkichlar, sohalar bo`yicha ham amalga oshiriladi. 
Masalan, iqtisodchilar oldiga faqat korxonaning moliyaviy natijalarini o`rganish 
maqsad qilib qo`yilsa, aynan shu ko`rsatkichlar bo`yicha ham komplеks tahlil 
o`tkazish mumkin.
100

---