Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti a. X. Shoalimov

10.3.EHMda kompleks iqtisodiy tahlil masalalarin yechish
EHM da masalalarni yaechish uchun quyidagilar belgilanib ilishi kerak:
148

---

•
maslalarning iqtisodiy moxiyati, masala nomini, uning yechimi maqsadini, 
boshqaruv organlari ro’yxati;
•
kirsh axborot, o’z ichiga hujjatlar shakli belgilanadigan operativ axborotni 
oladigan, me’yoriy axborot ;
•
chiqish hujjati hamda chiqish hujjatlarini shaklini o’z ichiga oladigan , EHMda 
olinadigan mashinnogrammalar;
•
boshqa masalalar uchun saqlanadigan ma’lumot;
•
masalalarning keyingi yig’imi uchun yig’iladigan axborot;
•
masala yechimi algoritmi, o’z ichiga kerakli izohlarni bazasidan oladi ( blok 
sxema tuzilishi mumkin ).
Misol uchun keyingi masalani ko’rib chiqamiz. Tayyor mahsulot ishlab chiqarish 
va jo’natish rejasini bajarilishi tahlili. Bu tahlil zavod bo’yicha o’tkaziladi va sexlarda 
yig’iladi. Qiymat va natural o’lchovlarda masalalar yechiladi. Bu masalni yechish 
maqsadi – ishlab chiqarishning va tayyor mahsulot sotishning o’z vaqtida va ritmlik 
operativ tahlil. Masalani yechish uchun mahsulot ishlab chiqrish bo’yicha birlamchi 
axborot, mahsulotni jo’natishga yuk xati, yig’im sexi rejalari, yig’ilgan bir dasta hujjat 
zavodning AXMga yetkazib oboriladi, mashina soxiblariga ma’lumotlar o’tkaziladi. 
Masalalar yechimi natijalari mashinagramma shaklida bo’lishi mumkin, bular o’z 
navbatida mahsulotni sotishga va eksport qilib byuroga jo’natiladi.bu masala har 
dekada va har oyda yechiladi.
Masala yechimini algoritmni:
1)dastlabki hujjatlardan axborot mashina tashuvchilarga o’tkaziladi. Natijada 
transport yuk xati massivlari paydo bo’ladi.
2)Sex yuk xati, buyurtma raqami va mahsulot shifri massivlari bo’yicha 
taxlanadi. Mahsulotni nomer va shifri bo’yicha mahsulot massivi tahlanib dekada 
uchun yuk xatini olamiz.
3)Formulada ishlab chiqarilgan mahsulot shifri, sex nomeri va buyurtma nomeri 
bo’yicha qo’shilib chiqiladi. Kompleks iqtisodiy tahlilini masalalarni barcha 
149

---

yechimlari EHMga o’tkazilishi, unung tezligini va sifatini oshiradi va xo’jaligining 
boshqaruvida yaxshi qirol bo’lib xizmat qiladi.
Demak, korxonalarda ishni avtomatlashtirilgan tarzda olib borilishi iqtisodiy 
samaradorlikni oshishiga olib keladi.
Qisqa xulosalar
Ushbu mavzuni o`rganish natijasida talabalar avtomatiк bоshqаrish tizimining 
kompleks tahlildagi o’rni va ro’li, korxonada EHM yordamida iqtisodiy tahlilni 
tashkil etish yo’llari hamda electron hisoblash mashinalarida kompleks iqtisodiy 
tahlil masalalarin yechish usullarini bilishlari kеrak.