Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti m. Amonboyev, D. I. Abidova, N. A. Jurayeva turizm iqtisodiyoti

1.2-rasm. Turistik bozor samaradorligiga ta‟sir etuvchi omillar
4
 
Turizm umumiqtisodiy muammolarni hal etishga yordam beradi, 
ammo turistik faoliyatning ko‗p qirrali ekanligini inobatga oladigan 
bo‗lsak, u o‗z o‗zidan samarali ravishda rivojlana olmaydi. Turizmning 
iqtisodiy aktivligi to‗g‗ridan to‗g‗ri mamlakat iqtisodiyotining 
rivojlanishi bilan bog‗liq. Turizmning iqtisodiy samaradorlligi shuni 
4
https://www.google.com/search 

---

12 
ko‗zda tutadiki, mamlakatda turizm xizmat ko‗rsatish kompleksining 
boshqa tarmoqlari bilan parallel ravishda rivojlananishi lozim. 
Turizmning ijtimoiy ahamiyati jamiyat uchun quyidagilardan iborat: 
- 
jamiyatning 
psixofiziologik 
resurslari 
va 
insonning 
mehnat 
qobiliyatining tiklanishi; 
- bo‗sh vaqtdan tejamli foydalanish; 
- ish joylarini tashkil etish va aholi bandligini ta‘minlash; 
- mahalliy aholining madaniyatiga ta‘sir ko‗rsatish; 
- korxonalarda band bo‗lganlarning daromadini ta‘minlash; 
- rekriatsiyani tiklash va qo‗llab quvvatlash orqali turizmning ekologik 
havfsizligini ta‘minlash. 
Ijtimoiy nuqtai nazardan turizmning asosiy funksiyasi bo‗lib, 
insonning ishlab chiqarish majburiyatlarini bajarish chog‗ida sarflangan 
kuchlarini tiklash hisoblanadi. U ko‗pincha asabning taranglashishi bilan 
bog‗liq bo‗ladi. Turistik dam olish – bu muhitning almashishi kundalik 
hayot tarzining o‗zgarishi, xordiq chiqarish madaniyati, yangi joy 
odamlari bilan tanishish, dunyoqarashni kengaytirish va hokazolar. 
Bo‗larning barchasi inson kuchini tiklashga imkon yaratadi.
Insonlarga o‗z xizmatlarini taklif qila turib, turistik korxonalar turistik 
dam olishga jalb qiladi. Turistlar dam olish kuniga, ta‘tilni tejamli va 
foydali o‗tkazish imkoniga ega bo‗lishadilar. 
Yoshlarni qiziqarli sayyohatlarga jalb qilishiga imkon yaratadigan 
turistik klublarning rizojlanishi sog‗lom avlodning shakllanishiga imkon 
yaratadi. Turistik korxonalarning o‗z vazifalarini bajarishlaridan 
jamiyatning ma‘naviy va jismoniy sog‗ligi bog‗liq bo‗ladi. 
Rivojlangan turistik industriyaning mavjudligi ish kuchi bandligi 
muammosini hal etadi. Turizm mehnat xarajatli tarmoqlardan biri 
hisoblanadi va shu sababli turizmning rivojlanishi ishsizlikni kamaytiradi. 
Halqaro Turistik Tashkilot ma‘lumotlariga ko‗ra dunyodagi har 15 ish 
joyi turistik biznesga to‗g‗ri keladi. 
Turizm aholi hayot darajasining oshishiga ta‘sir ko‗rsatadi. Turizm 
xizmatlariga qolgan tarmoqlarga qaraganda yuqori haq to‗lanadi. 
Zamonaviy turizm ekologik holatga ikki tomonlama ta‘sir 
ko‗rsatadi. Bir tomondan atrof muhitga ma‘lum darajada zarar ko‗rsatadi. 

---

13 
YA‘ni transport natijasida havoning buzilishi, erdan samarasiz foydlanish 
(dam olish bo‗yicha o‗z ehtiyojlarini qondirishni turistlar atrof muhitdan 
foydalanish va uni saqlash bo‗yicha qayg‗urishdan ustun qo‗yishadilar). 
Ikkinchi 
tomondan 
turizm 
ekologiya 
va 
rekriatsiyani 
qo‗llab 
quvvatlashdan manfaatdordir, chunki bu ushbu faoliyatning muhim 
shartidir. Tabiiy, madaniy va tarixiy obyektlarni ekspluatatsiya qilish 
orqali turizm ularni qo‗llab quvvatlashdan manfaatdordir. CHunki 
ularning yaxshi holatda bo‗lishi yaxshi dam olishga imkon beradi va 
turistik firma reytingini oshiradi. 
Turizmning mahalliy aholi hayotiga salbiy ta‘siriga quyidagilar 
kiradi: 
-
malakasiz mehnat hissasining oshishi; 
-
alkogolizm, janjallarning oshishi; 
-
yoshlarning hayotga engil qarashi; 
-
madaniyatning tijoratlashishi; 
-
mahalliy aholi va turistlar o‗rtasidagi mojarolar. 
Turistik ehtiyojlarning qondirilishi tashrif davlatlari va hududlari 
aholisi, manfaatlariga madaniy va tarixiy qadriyatlarga, atrof muhitga, 
tabiat resurslariga turizmning gumanitar ahamiyati dam olishni tashrif 
buyurgan xalqning hayoti, tarixi, urf odatlari bilan birgalikda, 
o‗rganishdan iborat. Muhim ahamiyatni diqqatga sazovor joylarni ko‗rish 
egallaydi. 
Ekskursiyada ko‗rilgan va eshitilgan narsalar xotirada uzoq vaqt 
qoladi. Turli davlatlar xalqlari madaniyati va urf odatlari bilan tanishish, 
dunyoqarashni kengaytiradi, insonni ma‘naviy oziqlantiradi. 
Shunday qilib, turizmni rivojlantirish afzalliklariga quyidagilar kiradi: 
- hududga pul oqimlarining oshishi, shu jumladan chet el kapitalining; 
- yalpi ichki mahsulotning oshishi; 
- yangi ish joylarining yaratilishi; 
- kapitalning jalb qilinishi, shu jumladan chet el kapitalining; 
- hududdagi soliq tushumlarining oshishi. 
Turizmni rivojlantirishning salbiy oqibatlariga qo‗yidagiar kiradi: 
- mahalliy tovarlar va xizmatlar, tabiat resurslari va ko‗chmas mulkka 
raqobatning oshishi. 

---

14 
- turistik importda pullarning chetga chiqib ketishi; 
- turist tomonidan chiqarilgan ekologik va ijtimoiy muammolar; 
- agarda turizm hududda aosiy o‗rinda bo‗lsa, qolgan tarmoqlarning 
kerakli darajada rivojlanmasligi. 
O‗zbekistonda turizm yosh tarmoq hisoblanadi va davlat tomonidan 
turli yordam choralariga muhtojdir. Jumladan raqobatchilar ko‗p sonli 
turli soliq va tashqi iqtisodiy imtiyozlardan foydalanishadilar. SHu 
sababli bizdagi turistik mahsulot ishlab chiqarish va iste‘mol qilishi ular 
bilan raqobat qilishlari qiyin.