Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti
Yüklə 1,26 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 7
Malikov T.S. Soliqlar va soliqqa tortishning dolzarb masalalari 119- bet 29 mualliflarining fikriga ko’ra to’lovlarning yuqoridagi tartibi ishlab chiqaruvchilarning foydani ko’paytirishdan manfaatdorligini susaytirmaydi va bir vaqtning o’zida soliq og’irligini ishlab chiqaruvchilarning foydani ko’paytirishdan manfaatdorligini susaytirmaydi va bir vaqtning o’zida soliq og’irligini ishlab chiqaruvchilarning real imkoniyatlariga muvofiq taqsimlanishini ta’minlaydi. Bu ayniqsa, sanoatning tabiatni ekplutatsiya qiluvchi tarmoqlari uchun muhimdir, chunki ularning ish sharoitlari alohida-alohidadir. Qat’iylashtirilgan to’lovlar tizimidan foydalanish soliqqa tortishning renta shakliga o’tishga asos yaratadi. Bu holda byudjetning ehtiyojlari asosan tabiiy resurslarning rentasi hisobidan qondiriladi va u iqtisodiyot foydasining asosiy qismini tashkil qiladi. Shunday qilib, bu kontseptsiyaga ko’ra soliq tizimini transformatsiyalash qisqacha quyidagi tarzda amalga oshiriladi: qo’shilgan qiymat bekor qilgan holda foydani soliqqa tortishni kuchaytirish, so’ng foyda solig’idan foydadan olinadigan qat’iy to’lovlarga o’tish va nihoyat soliqlar og’irligining markazini resurs soliqlariga o’tkazish. Bu narsalar, oqibat natijada, soliqlarning keskin kamayishiga va sanoatning qayta ishlovchi ayrim ustuvor tarmoqlarida esa ularning bekor qilinishiga olib kelar edi. Bularning natijasida esa sanoat mahsulotlarining bahosi pasayadi, raqobot bardoshlik ortadi, ta’minot bozorlari kengayadi. Shuni ta’kidlash joizki, soliq tizimining bu zamonaviy kontseptsiyasi ham, shubhasiz, hozirga nisbatan katta qiziqish uyg’otadi. Yakuniy natijalar bo’yicha chiqarilgan xulosalar ham o’ziga xosdir. Biroq tabiiy resurslardan renta va boshqa to’lovlar ko’rinishida olinadigan soliqlar baribir mahsulot bahosining tarkibiga kirishini, shu jumladan, sanoatning qayta ishlovchi tarmoqlari uchun ham,(chunki bu tarmoq xom ashyoni qazib chiqaruvchi tarmoqlardan asosiy soliq to’lovchilardan) olinishini esdan chiqarmaslik lozim. Sanoatning qayta ishlovchi tarmog’i barcha tabiiy resurslardan foydalanadi. Soliq og’irligining markazini o’zgarishi natijasida ularning qimmatlashuvi sodir bo’ladi va bu narsa mahsulot tannarxining tarkibiga kiradi hamda qo’shilgan qiymat solig’ining bekor qilinganligini kompensatsiya qiladi. Shuning uchun ham har holda masalaga yuqoridagi tartibda yondashish har tomonlama hisob kitob qilishni va sodir bo’lishi mumkin bo’lgan barcha 30 oqibatlarni oldindan tahlil qilishni taqazo etadi. Shu o’rinda soliq tizimida sodir etilishi lozim bo’lgan yangiliklarning oqibatlarini oldindan aytib berishning juda mushkul ekanligini ta’kidlab o’tishimiz lozim. Xuddi shuningdek, ularning iqtisodiyotga ta’siri ham kutilmagan holda bo’ladi. Buning xuddi shunday ekanligini qadim zomonlardan to hozirgi kungacha bo’lgan tarixning o’zi uzil kesil tasdiqlab turibdi. Shunday qilib soliq tizimining zamonaviy kontseptsiyalari oldida bir necha murakkab vazifalar turganiga qaramasdan ularning eng asosiy soliq tizimining qaysi yo’ldan rivojlanishini aniqlash ekanligini ta’kidlab o’tmog’imiz lozim. Demak, amaldagi soliq tizimini takomillashtirish, ularni O’zbekiston iqtisodiyotining o’ziga xos bo’lgan xususiyatlarini hisobga olgan holda jahon amaliyotiga yaqinlashtirish kerak. Yüklə 1,26 Mb. Dostları ilə paylaş:
|