Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti

 
8.3 Dasturiy mahsulotlar tavsifi 
Foydalanish xususiyati va foydalanuvchilar kategoriyalariga ko’ra barcha 
dasturlarni ikki guruhga - utilitar dasturlar va dasturiy mahsulotlarga ajratish 
mumkin.
Utilitar dasturlar shu dasturlarni ishlab chiqaruvchilar extiyojini qondirish 
uchun mo’ljallangan. Ular ko’ppincha servis rolini bajaradi yoki keng tarqalish uchun 
mo’ljallangan masalalarni hal etish dasturlari bo’ladi. 

---

121 
Dasturiy mahsulotlar foydalanuvchilar extiyojlarini qondirish, keng tarqatish 
va sotish uchun mo’ljallangan. 
Hozirgi vaqtda dasturiy mahsulotlarni ochiq tarqatishning boshqa variantlari 
ham mavjud, ular global va mintaqaviy kommunikatsiyalardan foydalanish bilan 
yuzaga keladi: 
1.
Freeware - erkin tarqatiladigan foydalanuvchining o’zi qo’llab - 
quvvatlaydigan bepul dasturlar, ushbu dasturlarga zarur o’zgartirishlar 
kiritish mumkin. 
2.
Shareware - notijorat (shartli-to’lovsiz) dasturlar, ulardan odatda 
to’lovsiz foydalanish mumkin. Bunday mahsulotlardan doimiy 
foydalanilganda muayyan summa badal (vznos, plata) to’lanadi. 
Dasturiy mahsulot foydalanishga tegishli ravishda tayyorlanish zarur texnik 
hujjatlarga ega bo’lishi, shuningdek davlat ro’yxati kodi mavjud bo’lishi lozim. 
Dasturiy mahsulot - sanoat mahsulotining istalgan turi kabi realizatsiyaga 
tayyorlangan ommaviy extiyojni muayyan muammo masalani hal etish uchun o’zaro 
bog’langan dasturlar majmuasidir. 
Dasturiy mahsulotlarni tayyorlash (kuzatish)- dasturiy mahsulot ishga 
layoqatliligini qo’llab-quvvatlash, unga yangi versiyalar, o’zgartirishlar kiritish, 
topilgan xatolarni to’g’rilash va hokazolarni o’z ichiga oladi. 
Dasturiy mahsulotlarning sifat ko’rsatkichlari xilma-xil, ular quyidagi jihatlarni 
aks etadi: 

dasturiy mahsulotdan qanchalik yaxshi (oddiy, ishonchli, samarali) 
foydalanish mumkinligi; 

dasturiy mahsulotdan qanchalik oson foydalanish mumkinligi; 

dasturiy 
mahsulotni 
qo’llashda 
sharoit 
o’zgarganda 
undan 
foydalanish mumkinligi yoki yo’qligi va boshqalar. 
Dasturiy mahsulot xususiyatlari daraxt shaklida 8.2-rasmda keltirilgan. 
8.2-rasm. Dasturiy mahsulotlarning sifat xususiyatlari 
dasturiy maxsulotning 
umumiy foydaliligi 
foydalanishdagi 
qulaylik 
boshlang’ch foydalanish 
xarakatchanlik 
ishonchl
ilik 
samarad
orlik 
inson 
omilini 
xisobga 
olish 
modifikat
siyanganli
k 
kommuni
kativlik 

---

122 
Barcha dasturiy mahsulotlar o’zining mavjud bo’lish davriga (MBD) ega. Ular 
quyidagi bosqichlardan tashkil topadi: 

dasturiy mahsulotlarning marketingi, mahsulotlarga qo’yiladigan talablar 
spetsifikatsiyasini ishlab chiqish; 

dasturiy mahsulotlarning tuzilishini loyihalash; 

dasturlash, test o’tkazish, dasturni sozlash; 

dasturiy mahsulotni texnik va texnologik hujjatlar bilan ta’minlash; 

dasturiy mahsulotlar bozoriga chiqish, dasturiy mahsulotlarni tarqatish; 

dasturiy mahsulotlarni foydalanuvchi tomonidan ishga solish; 

dasturiy mahsulotlarni kuzatish; 

dasturiy mahsulotlarni savdodan olish, kuzatishni rad qilish. 
Quyidagi 8.3-rasmda dasturiy mahsulotlarning mavjud bo’lish davri keltirilgan. 
8. 3-rasm. Dasturiy mahsulotlarning mavjud bo’lish davri