Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti

Bank faoliyatini avtomatlashtirish xususiyatlari. 
BAAT ni texnik ta’minlash 
jarayonida bank texnologiyalari apparat vositalari arxitekturasi zamonaviy talablar 
asosida qurilish kerak. Ularga: aloqaning turli-tuman telekommunikatsion vositalari, 
ko’p mashinali majmualar, «mijoz-server»ning arxitekturasidan foydalanish, 
mahalliy, mintaqaviy va global tezkor tarmoqlarni qo’llash kiradi.
«Mijoz-server» 
arxitekturasi 
banklarning 
axborot 
texnologiyalarini 
qurilishdagi texnik echimlarga zamonaviy yondoshishning asosi bo’ladi.
Bu texnik ta’minlanishni tashkil qilish va axborotlarni ishlab chiqishni mijoz 
(ishchi stantsiya) va server deb nomlangan ikkita tarkibiy qism o’rtasida 
taqsimlanishini ko’zda tutadi. Ikkala qism birlashtirilgan kompyuterlarda bajariladi. 
Bunda mijoz-serverga so’rovlar yuboriladi, server esa ularga xizmat ko’rsatadi. 
Bunday texnologiya tarkiblashtirilgan so’rovlarning maxsus tiliga ega kasbiy 
MBBTda amalga oshiriladi. 
«Mijoz-server» texnologiyasining amalga oshirishini variantlaridan biri uning 
uch bosqichi arxitekturasidir. Tarmoqda kamida uchta kompyuter: mijoz qismi 
(ishchi stantsiya), qo’llanishlar serveri va ma’lumotlar bazasining serveri mavjud 
bo’lishi kerak. Mijoz qismida foydalanuvchi bilan o’zaro hamkorlik (foydalanish 
interfeys) tashkil qilinadi. Qo’llanishlar serveri mijoz qismi uchun biznes tadbirlarini 

---

192 
amalga oshiradi. Ma’lumotlar bazasining serveri mijoz rolini bajaruvchi biznes 
tadbirlarga xizmat ko’rsatadi. Bunday arxitekturaning egiluvchanligi mustaqil va 
dasturiy resurslarni almashishidadir.
Banklarda axborot texnologiyalarining dasturiy ta’minlanishi
. Bank vaqt 
bo’yicha rivojlanuvchi ob’ekt bo’lib, axborot muhitining miqdoriy o’zgarishini 
(ishlab chiqarilayotgan ma’lumotlarning hajmini, foydalanuvchilar sonini va 
boshqalarni ko’payishini), miqdori o’zgarishlarni (echilayotgan vazifalarning turli 
tumanligini kengayishi, ularning harakterini o’zgarishini) vujudga keltiradi. Xuddi 
shunday 
qurilgan 
avtomatlashtirilgan 
tizim 
ba’zi 
bir 
vaqt 
davomida 
zamonaviylashtirishlarni o’tkazmasdan xuddi shunday rivojlanishi kerak. Tizimning 
salohiyatli imkoniyatlari qoidaga ko’ra, ishlab chiqarilgan asosiy dasturiy 
vositalarning imkoniyatlari bilan kuchli bog’langan.
Tizimning bunday sifati aniq ishlab chiqaruvchilarni kasbiy mahoratlariga 
bog’langan va bittagina asosiy dasturiy vositalar doirasida kuchli turlanishlari 
mumkin. Keyingi yillarda bank faoliyatida ma’lumotlarning xavfsizligini ta’minlash 
muommosi kuchaymoqda. U o’z ichiga bir necha jihatlarni oladi. 
Birinchidan
, bu 
foydalanuvchilarning vakolatlarini epchil, ko’p bosqichli va ishonchli tartibga 
solishishdir. Bank axborotlarining qimmatliligi ma’lumotlarga ruxsatsiz kirishdan 
himoyalashga, shu jumladan, jarayonlarni, ma’lumotlar holatini o’zgarishlarini 
boshqarishni nazoratiga alohida talablar qo’yadi. 
Ikkinchidan
, ma’lumotlarning 
yaxlitligi va bir-birilariga zid bo’lmasliklarining qo’llab-quvvatlash vositalarining 
mavjudligi. Bunday vositalar kiritilayotgan ma’lumotlar o’rtasidagi aloqalarni ushlab 
turish va nazorat qilish, hamda muvofiqlashtirilgan ma’lumotlarning qo’llab-
quvvatlanishini ta’minlovchi operatsiyalar (mavjud) majmuasi usulida kiritishni 
nazarda tutadi. Uchinchidan, tizimli, dasturli va apparatli tuzilishlarda ma’lumotlarni 
arxivlashtirish, tiklash va monitoringining ko’p vazifali tadbirlarini mavjudligidir 
[14,18]. 
Amaliy va iste’mol xususiyatlariga nisbatan ABTning