Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti

Axborot tizimidan (AT) avtonom foydalanish
. Bu shaklda AT boshqa tizim 
tarkibiga kirmaydi, balki mustaqil faoliyat ko’rsatadi. Bunga, masalan, samolyot va 
temir yo’l chiptalarini sotish tizimlari («Sirena», «Ekspress»), talab bo’yicha tegishli 
hujjatlarni tayyorlovchi axborot - qidirish tizimlari va boshqa turdagi axborotli 
xazmat ko’rsatish tizimlari misol bo’la oladi. 
AT dan yirik boshqarish tizimining tarkibiy qismi sifatida foydalanish
. 
Bunda hosil qilingan ma’lumotlar va chiquvchi axborotdan tizimning boshqa 
bo’limlarining faoliyatida ham foydalaniladi. Bunday AT ga, masalan, axborot - 

---

76 
o’qitish tizimlari, loyihalashtirishning avtomatlashtirilgan tizimlari, boshqarishning 
avtomatlashtirilgan axborot tizimlari misol bo’ladi. 
SHu kabi axborot tizimlarini bir qancha belgilarga ko’ra turkumlarga ajratish 
mumkin. 5.2-rasmda AT ni turkumlashning asosiy belgilari ko’rsatilgan. 
Hujjatli axborot qidirish tizimi (XAQT) hujjatlashtirilgan ma’lumotlarni 
saqlash 
va 
qayta 
ishlashni 
amalga 
oshiradi. 
Kutubxona 
faoliyatining 
avtomatlashtirilgan tizimi XAQT ga misol bo’ladi. 
Faktografik axborot qidirish tizimi (FAQT) raqmli va mantli ma’lumotlarni 
saqlashda va qayta ishlashda qo’llaniladi. Tashkil qilinayotgan AATning asosiy qismi 
FAQT turidagi tizimga misol bo’ladi. 
Ma’lumotlarni ishlash usuliga ko’ra AAT ikki qismga: axborot -
ma’lumotnoma tizimi (AMT) va ma’lumotlarni ishlashning avtomatlashtirilgan tizimi 
(MIAT)ga bo’linadi. 
AT 
5.2-rasm. AAT ning turkumlanishi 
AMT talab-javob tartibida ishlaydi. Bunday tizimda tegishli axborotlar talab 
bo’yicha qidiriladi va foydalanuvchiga qayta ishlamagan holda beriladi. Ikkinchi 
turdagi tizimda esa topilgan ma’lumotlar tegishli dasturlar yordamida ishlanadi va 
foydalanuvchiga beriladi. 
Ma’lumotlarni integratsiyalashtirish darajasiga ko’ra AT avtonom va 
ma’lumotlar bazasidan tashkil topgan turlarga bo’linadi. Avtonom fayli tizimlarda 
(AFT) to’plangan ma’lumotlar o’zaro bog’lanmagan holatda bo’ladi. SHu sababli 
bunday turdagi tizimlar o’rniga ma’lumotlar bazasidan (MB) foydalanilmoqda. 
Taqsimlash darajasiga ko’ra AT elementlari bitta EHMda (lokal) va hisoblash 
tarmog’ida (taqsimlangan) joylashgan turdagi tizimlarga bo’linadi.