Toshkent davlat pedagogika universiteti «pedagogik konfliktologiya»

5- ma’ruza mavzusi. Pedagogik jamoada nizolar  

Reja: 

1.  Pedagogik jamoadagi nizolar va ularning o’ziga hos hususiyatlari. 

2.  Pedagogik jamoadagi nizolarning kelib chiqish sabablari 

3.  Pedagogik jamoadagi nizolarni bartaraf etishda rahbarning pozitsiyasi. 

Pedagogik  jamoadagi  nizolar    – ijtimoiy  sub’ektlar  o’rtasida  haqiqiy  qarama-

qarshilikni  юzaga  keltiruvchi  insonlar  manfaatlarining  mos  kelmasligi.  Asosiy 

belgisi  –  nizo  predmeti  юzaga  kelishi,  lekin  hozircha  ochiq  faol  kurashning 

yo’qligi.  YA’ni  to’qnashuv  rivojlanishi  jarayonida  nizodan  oldin  har  doim  nizoli 

vaziyat юzaga keladi, uning asosi hisoblanadi.   

Pedagogik  jamoadagi  nizoni  konstrutiv  hal  qilish  quyidagi  omillarga  boғliq 

deb hisoblanadi: 



 

nizoni to’ғri tushunish, ya’ni raqibining va o’zining harakatlarini, istaklarini 

shahsiy qiziqishlari bilan etarlicha aniq tushunish; 



 

ishtirokchilar  sodir  bo’layotganlarni  va  nizoli  vaziyatdan  chiqish  yo’llarini, 

o’zaro  ishonchlilik  va  hamkorlik  muhitini  yaratish  to’ғrisida  o’z 

tushunishlarini  to’ғri  aytib  muloqotning  ochiqligi  va  samaradorligi, 

muammoni har tomonlama muhokama qilishga tayyor bo’lishlari. 

Rahbar  uchun  nizolashayotgan  shahsning  yoki  hojimlarning  insoniy  hulqlar 

qanday  harakteri,  hususiyatlari  hos  ekanligini  bilish  ham  foydali  bo’ladi. 

Psihologlarning  tadqiqotlarini  umumlashtirib  shunday  sifatlarga  quyidagilarni 

kiritish  mumkin:  o’z  imkoniyatlarini  va  qobiliyatlarini  noto’ғri  baholash,  u  past 

va юqori bo’lishi mumkin.   

K.U. Tomas va R.H. Kilmennlar tomonidan nizoli vaziyatlarda hulq asosiy eng 

mos  keladigan  strategiyalari  ishlab  chiqilgan.  Ular  nizoda  beshta  asosiy  hulq 

uslublari 

mavjudligini 

ko’rsatadilar:  moslashish,  kelishish,  hamkorlik, 

mensimaslik, raqiblik yoki raqobat. 

Ular  aniq  bir  nizoda  hulq  uslubi  passiv  yoki  faol  harakat  qilib  shahsiy 

manfaatlaringizni va hamkorlikda yoki individual harakat qilib boshqa tomonning 

manfaatlarini qondirishni hohlash darajasi bilan belgilanishini ko’rsatadilar. 

Pedagogik  jamoadagi  nizoni  hal  qilishga  yondoshishda  quyidagi  vaziyatlarda 

foydalanish mumkin:  

– mavjud ilғor pedagogik tajribalarni o’rganish; 

–  ikkinchisi  –  nizolar  rivojlanishi  qonuniyatlari  bilimlarini  va  ularni  oldini 

olish va bartaraf qilish usullarini egallash; (ancha qiyin yo’l, ammo ancha samarali, 

chunki turli nizolar barchasiga bartaraf qilish yo’llarini ko’rsatish mumkin emas). 

---

V.M.Afonьkova  nizolarga  pedagogik  aralashishning  muvaffaqiyatliligi 

pedagogning qarashlariga boғliq bo’ladi deb ta’kidlaydi. Bunday qarashlar kamida 

to’rtta bo’lishi mumkin: 

· nizoga avtoritar aralashishi yondoshuvi – pedagog nizo – bu har doim ham 

yomon  emasligi  va  u  bilan  kurashish  kerakligiga  ishonchi  bo’lmagan  holda  uni 

bostirishga harakat qiladi; 

·  neytralitet  yondoshish  –  pedagog  tarbiyalanuvchilari  o’rtasida  юzaga 

keladigan to’qnashuvlarni sezmaslikka va aralashmaslikka harakat qiladi; 

·  nizodan  qochish  –  pedagog  nizo  –  bu  юzaga  kelgan  vaziyatdan  qanday 

chiqishni  bilmasligi  sababli  bolalar  bilan  uning  muvaffaqiyatsiz  tarbiyaviy  ishlari 

ko’rsatkichi deb ishonadi; 

· nizoga maqsadga muvofiq aralashish - pedagog tarbiyalanuvchilari jamoasini 

yahshi  bilishiga,  tegishli  bilim  va  malakalariga  tayanib  nizo  kelib  chiqishi 

sabablarini  tahlil  qiladi,  uni  bostirish  yoki  ma’lum  darajagacha  rivojlanishiga 

berish to’ғrisida qaror qabul qiladi.