Toshkent davlat pedagogika unversiteti jismoniy madaniyat 104-guruh talabasi: po’latov xurshid

TOSHKENT DAVLAT
PEDAGOGIKA UNVERSITETI


Jismoniy madaniyat

104-guruh talabasi: PO’LATOV XURSHID

MUSTAQIL ISH

MAVZU: Boshlangʻich sinflarda

gimnastika mashgʻulotlarini o’tkazish

REJA:
Kirish

1.MAKTABLARDA O`TILADIGAN ASOSIY GIMNASTIKA MASHG`ULOTLARINING XUSUSIYATLARI.

2.BOSHLANG'ICH SINFLAR UCHUN GIMNASTIKA MASHG'ULOTLARI
3.HARAKAT FUNKSIYALARINI TARKIBIY QISMLARNI.
4.Xulosa
5.Adabiyotlar

KIRISH
O`zbekistoning jismoniy madaniyat va sportning yanada rivojlantirishga asos buluvchi eng muxim tadbirlar kurilmokda O`zbekiston Respublikasining “Jismoniy tarbiya va sport to`g`risida”gi konuni (1992 yil 14 yanvar) barcha axolining sogligini mustahkamlash uning jismoniy tarbiya va sport bilan shug`ullanishiga shart-sharoitlar yaratib berishni kafillikka oladi. SHu bilan birga maktabgacha bolalar tarbiya muassasalari va o`quv yurtlari xar yili kamida bir marta maktabgacha yoshdagi bolalarning ham O`quvchi yoshlarning jismoniy tayorgarlik darajasini kurishdan o`tkazadilar. Umum ta’lim maktablarida boshva o`quv yurtlarida jitsmoniy tarbiya buyicha imtixonlar o`tkaziladi - deb kursatilgan. Bu esa O`quvchi yoshlarning salomatligini mustahkamlash, jismoniy kamolotini oshirish ularni mexnat va mudofaa ishlariga layokatli kishilar kilib yetishtirishga qaratilgandir. CHunki bu tadbirlar Respublika axolisini madaniy turmush darajasini oshirish, O`quvchi yoshlarni tarbiyalash ularning mexnat va mudofaaga tayyorlashda (jismoniy tarbiyaning moxiyati) yuksak baxolangan edi. CHorizm O`rta Osiyeni bosib olgandan boshlab, maxalliy axolini zuravonlik bilan ruslashtirishga intildi. Turkiston ulkasida qadimiy xalq o`yinlari, jismoniy mashqlar va musobakalar fizkulturaning vositalari sifatida saklanib koldi. XIX asrning ikkinchi yarmida Turkistonda yangi tildagi maktablarda jismoniy tarbiya mashgulotlarini o`tkazishga urinib kurildi. Erlar va kizlar gimnaziyalarini ba’zilarida jismoniy tarbiya darslari joriy etildi. 1890 yillarda maktablarda jismoniy tarbiya darslari jonlandi. Toshkent, Fargona gimnaziyalarida, Xarbiy maktab va bilim yurtlarida gimnastika, kilichbozlik, otish va turli o`yinlardan mashgulotlar o`tkazila boshladi. XX asr boshlarida Laun-tennis, kryuket, gimnastika, yengil atletika, kilichbozlik anchagina tarkalib Toshkentda sport jamiyatlari tashkil etildi. Masalan: 1904 yil “Toshkent gimnastika va jismoniy xavaskorlari jamiyati”, 1906 yilda esa “SOKOL” yengil atletika guruxi tashkil etildi. 1913 yilda tashkil etilgan “Toshkent sport xavaskorlar jamiyati” Turkistonda eng yirik sport jamiyati edi. 1908 yildan boshlab, Turkistonda professional polvonlarning chempionatlari o`tkazila boshladi.
Maktabda jismoniy tarbiya turli vositalar orqali amalga oshiriladi. bu vositalarning eng muximlaridan biri asosiy gimnastika shisoblanadi. bu asosiy gimnastikaga xos xususiyatlar bilan izoshlanadiki, bu xususiyatlar gimnastikani hamma yoshdagi bolalarning jismoniy tarbiyasi uchun mos va samarali vositaga aylantiradi. asosiy gimnastika shug`ullanuvchilarning barcha organ va tizimlarini garmonik rivojlantirishga, ularning sog`ligini yaxshilashga, shayotiy faoliyatini oshirishga va maktab o`quvchilarida to`g`ri qomat va xarakat funktsiyalarini shakllantirishga qaratilgan.
Uquvchilar jismoniy tarbiya vazifalarini muvaffaqiyatli shal qilish uchun, ulardagi sharakat faoliyatining rivojlanish sharoitini shar tomonlama o`rganish zarur. odamning xarakat funktsiyasi biologik va pedagogik omillar ta`sirida shakllanadi. biologik omil bolalar va o`smirlarning yosh xususiyatlari bilan bog`liq bo`ladi va ularning sharakat funktsiyasiga ancha ta`sir ko`rsatadi.
Bolalarda xarakat analizatori bir necha yillar davomida takomillashib boradi. etti yosh rivojlanishda burilish davri-erkin xarakatlarning shakllana boshlash va markaziy nerv sistemasida koordinatsiya mexanizmlarining takomillashish davri shisoblanadi.
Etti yoshdan o`n turt yoshgacha bo`lgan bolalarda xarakat analizatorining faol rivojlanishi sodir bo`ladi, 13-14 yoshga kelib, xarakat analizatori rivojlanishining eng yuqori darajasiga kutariladi.



Fiziologik ma`lumotlar bolalarning yoshi o`lg`ayishi bilan katta yarim sharlar qobig`ining funktsiyasi va ayniqsa differentsiyali tormozlanish (turli xarakatlararo o`xshashlik va tafovutni ajrata olish qobiliyati) tez rivojlanishini tasdiqlaydi. katta yarim sharlar qobig`ining funktsiyasi 13-14 yoshdagi o`smirlarda 8-9 va 10-12 yoshdagi bolalarga nisbatan yaxshiroq rivojlangan bo`ladi. nerv-muskul apparati morfologiyasini o`rganuvchilar 8-15 yoshda barcha suyak-musku qismlari va periferik nerv uchlari jadal o`sadi. markaziy nerv tizimi va nerv-muskul apparatining funktsional imkoniyatlari oshadi, muskullarning og`irligi va shajmi oshadi, nisbiy kuchning o`ta oshishi kuzatilganini ta`kidlaydilar.
Biologik etuklik pasport yoshiga to`g`ri kelmaydi. tengqo`r o`smirlar shar xil jinsiy etuklik darajasida bo`lishi mumkin. bu farq 1-1,5 yil bo`lishi mumkin, jinsiy etuklik esa 12 dan 15 yoshgacha davom etadi. bu davr o`smirlarning xarakat faoliyatiga ancha ta`sir qiladi, chunonchi, bunda xarakat koordinatsiyasining buzilishi kuzatiladi, ish qobiliyati sustlashadi.
Akseleratsiya sham xarakat funktsiyasining shakllanishiga ta`sir ko`rsatadi. tana qismlarining tez o`sishi jismoniy rivojlanishiga va koordinatsiya faoliyatiga katta ta`sir ko`rsatadi.
Bolalar va o`smirlar xarakat funktsiyalarini shakllantirishda biologik omillarni shisobga olish zarur. biroq, xarakat etukligi yoshga bog`liq tarzda o`z-o`zidan paydo bo`lmaydi, albatta. u atrof-muxit ta`siri shamda xarakat faoliyatining rejimi bilan o`zaro chambarchas aloqada rivojlanadi va takomillashadi.
Demak, xarakat funktsiyasini shakllantirish va takomillashtirishga pedagogik omilning asosiy tomonlarini amalga oshirish orqali erishish mumkin.
Pedagogik omilning birinchi tarkibiy qismi xarakat faoliyatiga o`rgatishdir. bolalar va o`smirlarning xarakat funktsiyasi xarakat faoliyati orqali sodir bo`ladi, xarakat faoliyati esa, xarakatlarni bajarish bilan, shartli reflektor bog`lanishlarning (jamg`arma) ga bog`liq bo`ladi. odatda, shartli reflektor bog`lanishlari qanchalik ko`p bo`lsa, bu bog`lanishlar qanchalik turli-tuman bulsa, unda yangi xarakat turlari shunchalik tez va oson shakllanadi. o`quvchilarni asosiy gimnastikaning turli-tuman mashqlaridan foydalanib, yanada kengroq programma orqali o`rgatish xarakat funktsiyasining shakllanishiga yordam beradi.
Ikkinchi tarkibiy qismi-jismoniy sifatlarning rivojlanganlik darajasi. jismoniy sifatlar qanchalik yaxshi rivojlangan bo`lsa, xarakat malakasi, shunga kura xarakat funktsiyasi shunchalik muvaffaqiyatli shakllanadi. bolalarda shamma jismoniy sifatlarni bir tekis rivojlantirib, 7-10 yoshda yakka xarakatlar tezligi; egiluvchanlik va chaqqonlikni rivojlantirishga, 11-13 yoshda tezkor kuchni, 15-16 yoshda maksimal kuchni va chidamlilikni rivojlantirisha ko`proq e`tibor berish kerak.
Xarakat funktsiyasini shakllantirishda (eng muxim) uchinchi tarkibiy qism xarakatlarni vaqt birligida fazoda va muskul zo`r berishining darajasiga qarab xis qila bilishni o`rganishdan iborat. xarakat aniqligi va koordinatsiyasi yaxshi rivojlangan muskul sezgisi orqali ta`minlanadi. bu esa xarakat analizatori faoliyatining natijasidir. xarakat analizatorining faoliyatini fakat jismoniy mashqlar yordamida maxsus mashq qilish orqali takomillashtirish mumkin.
Bunday qobiliyatni tarbiyalash uchun, tananing ayrim qismlari bilan oddiy shamda murakkab xarakatlar qilishdan yurish, yugurish, sakrash, uloqtirish, muvozanat saqlash mashqlari, tirmashib chiqish, akrobatika mashqlaridan foydalaniladi.
Shug`ullanuvchilar bu mashqlarni bajarayotganda o`zlarining fazo to`g`risidagi va xarakat faoliyatini bajarish uchun sarflaydigan vaqt to`g`risidagi sub`ektiv xislarini o`qituvchidan oladigan ma`lumotlarga taqqoslab kurishlari kerak. xarakat faoliyatini jarayonida vaqt, fazo va muskul zo`r berishining darajasi xaqida tez va bevosita ma`lumotlar berib turish shug`ullanuvchilarda bu parametrlarning turlicha, shajmiga nisbatan shissiyotini tarkib topishiga yordamlashadi, bu esa xarakatlarni boshqarish uchun juda mushimdir.
Xarakat faoliyatini ongli boshqarish sezgi organlarining rivojlanishi bilan chambarchas bog`liqdir, chunki sezgi organlari orqali tashqi dunyo xis qilinadi. «eshitish, kurish va boshqa sezgilar qanchalik kam rivojlangan bo`lsa,-deb yozgan edi v.v. gorinevskiy,-odamning faoliyati shunchalik chegaralangan va u shunchalik kam rivojlangan bo`ladi».maxsus tekshirishlar o`z xarakatlarini fazoda vaqt birligida va muskul zo`r berishi darajasini xis qilishni o`zlashtirib olgan bolalar turli xarakat faoliyatlarini bunga o`rgatilmagan bolalarga nisbatan muvaffaqiyatliroq bajaradilar. Har xil jismoniy mashqlarning samarasi turli xil yoki turli xil dagi jismoniy mashqlarningbir xil madaniyatviy ta’sir ko’rsatishi ama liyetda isbotlangan. Demak, bu jismoniy mashqlardoimiy bir xil ta’sir xususiyatiga ega emasligining isbotidir.
Madaniyat jarayonida jismoniy mashqlarning samarali ta’sirini belgilay oladigan
omillarni bilish pedagogik jarayonni boshqarishni oson lashtiradi. Bu omillar quydagicha
guruhlangan:
1.O’qituvchi va o’quvchilarning shaxsiy xarakteristikasini bilish asosiy omillardin biri. Ta’limjarayoni ikki tomonlama - o’quvchilar ukiydi, o’qituvchi ukitadi. SHuning uchun jismoniymashqlarning ta’siri keng darajada kim ukitayotganligiga va kimlarni ukiyotganligiga, axloqiysifatlariga va iktidori (intellekti)ga, jismoniy rivojlanganligiga va tayyorgarligi darajasiga, shuningdek, birlamchi bajara olish malakasi, qiziqishi, harakat faolligi hamda boshqalarga
bog’liq.
1.Ilmiy omillar - jismoniy madaniyatning qonuniyatlarini inson tomonidan anglash me’erini
xarakterlaydi. Jismoniy mashqlarning pedagogik, psixologik, fiziologik xususiyatlari qanchalikchuqur ishlab chiqilgan bo’lsa, pedagogik vazifalarni xal qilish uchuchn shunchalik samaralifoydalanish mumkin.
3.Metodik omillar - jismoniy mashqlardan foydalanishda amal qilinadigan juda keng kamrovdagi
talablar guruhini umumlashtiradi.
Jismoniy mashqni o’qitish davomida yoki boshqa pedagogik vazifani xal qilish uchun
kullayetib (masalan, jismoniy qobiliyatlarni rivojlantirish uchun) shuni hisobga olish kerakki,
birinchidan, shu jismoniy mashqdan kutilayetgan samara, ya’ni bu mashq bilan qanday
vazifalarni (bilim berish, madaniyatlash, Sog’lomlashtirish) xal qilish mumkin; ikkin chidan,
uning to’zilishi — statik yoki dinamik mashqmi, siklik, atsiklik yoki boshqacha harakatmi; uchinchidan, mumkin bo’lgan takrorlash usullari (bulaklarga ajratib yoki mashqni tuda bajarish bilan o’rgatish maqsadga muvofiqmi, takrorlashlar oraligida aktiv dam olishni qullashmi yoki passiv dam olishnimn va xokazolar). Jismoniy mashqlarning bunday xarakteristikasi kuyilganpedagogik vazifalarni xal qilish uchun jismoniy madaniyat vositalari va metodlariii tanlashimkonini beradi.
Jismoniy mashqning natijasi uning ijro usuliga bog’liq. Masalan, kanatga uch usul bilan
tirmashib chiqish erkin usul bilan tirma shib chiqishdan samaralirokdir, chunki uch usul
kullanganda badandrokka chiqish imkoni bo’ladi. Jismoniy mashq bajargandan so’ng organizmda maxsus funksional o’zgarish vujudga keladi va u ma’lum vaqtgacha organizmda saqlanib tura di. Vujudga kelgan o’zgarish fonnda keyingi mashqning ta’sir samarasi yanada
boshqacharok bo’lishi mumkin. Dastlabki va so’ngi mashqda mashg’ulot samaradorligi ortishi yoki pasayishi mumkin.Masalan, diqqat uchun mashqlar navbatidagi qiyin koordinatsiya talab qiluvchi harakatlarni bajarishni osonlashtirsa, dumbalok oshish mashqlaridan so’ng muvozanat saqlash
mashqlarini o’zlashtirish qiyinchiliklarga sabab bo’lishi mumkin. Ta’sirning oz yoki kuchlilik darajasi o’zining chuqurligi va davomiyligi, o’quvchi holati uning jismoniy, aqliy tayyorgarligi va xokazolarga bog’liq. Mashqlar ta’sirining talabini kompleks ishlab chiqish harakat faoliyatining asosiy ta’siri samarasini hisobga olishga imkoniyat yaratadi. Jismoniy madaniyat jarayoni mashqlar ta’siri tizimini har bir yosh guruhi uchun ishlab chiqishii takazo etadi. Shaxsni har tomonlama rivojlantirish prinsipining asosiy talablari:
1.Madaniyatning barcha tomonlarini bir butunligiga erishish. Jismoniy madaniyat orqali erishilgan yuqori natijaning o’zi shaxsni har tomonlama rivojlanagnligini belgilaydi, deb bo’lmaydi. Jismoniy sifatlarga qo’shib aqliy, axloqiy, ruhiy, etetik, va ma’na viy sifatlar xam qo’shib madaniyatlansin. SHaxs ushandagina mehnat va Vatan ximoyasiga tayyor bo’ladi. Bunga rioya qilinganda, bizning jismoniy madaniyatchi larimiz xal qiluvchi vaqtda,
mehnat vaxtasidami, mudofadami, qonuniy demokratik davlatni barpo etishdek sharafli ishlarda oldinda bo’ladilar.
2.Keng va umumiy jismoniy tayyorgarlikka egabo’lish. Jamiyat a’zolarining barchaishlari aniq ma’nodagi mutaxas sislikka yunaltirilgan xolda bo’ladi. Bunga ayniqsa mehnat vaharbiy faoliyat davomida duch kelamiz. U yoki bu faoliyatdagi yutuk jismoniy tayyorgarlikkabog’liq. Armiya safida yoki mehnat frontida umumjismoniy tayyorgarligi suyet bo’lganlar hayotda qator qiyinchiliklarga duch keladilar. Jismoniy sifatlar insonda qanchalik yaxshirivojlangan, hayot uchun kerakli zarur bo’lgan harakat va mehnat malakalari yetarli bo’lsa, boshqa faoliyatni oson va tez o’zlashtiradi. Jismoniy tayyorgarlikni yo’lga kuyish uchun olibborilgan rejali faoliyat har tomoilama garmonik rivojlantirishning omilidir.

Xulosa
Xarakat faoliyatini ongli boshqarish sezgi organlarining rivojlanishi bilan chambarchas bog`liqdir, chunki sezgi organlari orqali tashqi dunyo xis qilinadi. «eshitish, kurish va boshqa sezgilar qanchalik kam rivojlangan bo`lsa,-deb yozgan edi v.v. gorinevskiy,-odamning faoliyati shunchalik chegaralangan va u shunchalik kam rivojlangan bo`ladi».maxsus tekshirishlar o`z xarakatlarini fazoda vaqt birligida va muskul zo`r berishi darajasini xis qilishni o`zlashtirib olgan bolalar turli xarakat faoliyatlarini bunga o`rgatilmagan bolalarga nisbatan muvaffaqiyatliroq bajaradilar. Har xil jismoniy mashqlarning samarasi turli xil yoki turli xil dagi jismoniy mashqlarning bir xil madaniyatviy ta’sir ko’rsatishi ama liyetda isbotlangan.


Adabiyotlar:

1.Gimnastika. A.M. Shlemin, A.T. Brikinlar tahriri. 1982 yil, Toshkent.

2.www.ziyonet.uz
3.www.wiki.arxiv.uz