Fe’llarda bo`lishlilik va bo`lishsizlik Yuqorida fe’llarning gap egasiga ko`ra olti turga bo`linishi ta’kidlandi va undan birinchisi bo`lishli ko`rininsh(yalın görünüş, olumlu görünüş)va ikkinchisi bo`lishsiz(olumsuz görünüş)ko`rinish ekani aytib o`tildi.
Ma’lumki, fe’llar boshqa so`z turkumlariga nisbatan boy va murakkab Grammatik kategoriyalarga ega. Shunuqta’i nazardan, fe’llarga bir nechta grammatik kategoriyalar xosdir.
Fe’l o`zagining qo`shimchalar olmagan holatiga boshlang`ich ko`rinish (fe’lning noaniq shakli) deyiladi. Ular bir bo`g`inli o`zak yoki turli yasovchi qo`shimchalar bilan otdan yoki fe’ldan yasalgan fe’l negizlari bo`lishi mumkin: geç-mek, dene-mek, yat-mak, at-mak, çarp-mak, ara-mak kabi.
Fe’lningnoaniqshakli, bo`libo`tganish-harakatnitasdiqlaydi, ma’qullaydivabo`lishli, bo`lishsizko`rinishlargaegabo`ladi. Noaniqshakltugalma’noniifodalashuchunmuayyanishbajaruvchishaxsnitalabetadi.
Fe’lning bo`lishsiz shakli (olumsuz görünüş). Fe’lning bo`lishsiz shakli fe`l o`zak yoki negiziga –me, -ma qo`shimchasi qo`shish orqali yasaladi. Bu qo`shimcha urg`usizligi bilan harakat nomlarida uchraydigan –me qo`shimchasidan farqlanadi (gel-me-di; gel-me, oku-ma-dı). Fe’lning barcha ko`rinishlari ushbu qo`shimcha yordamida bo`lishsiz ko`rinish olishi mumkin: tepmek-tepmemek, tepilmemek, tepinmemek, tepişmemek, tepindirmemek kabi.
Shu tarzda bo`lishsiz negiz fe’l ifodalagan ish-harakatning amalga oshmaganligi, yuz bermaganligi, bo`lmaganligini bildiradi: Düğüne gitmeyeceğiz (To`yga bormaymiz). Kapı açılmıyor (Eshik ochilmayapti). Hasta olmadım (Kasal bo`lmadim)kabi.
Yana shuni aytish kerakki, turk tilida deg`il so`zi ham bo`lishsizlikni ifodalashi mumkin: deg`il-im, deg`il-diniz, deg`il-sek kabi.
II.3.O`timsiz fe’ldan o`timli fe’l hosil qiluvchi fe’llar (Oldurgan fiil). O`timsizfe’lga“-r, -t, -tır”qo`shimchalaridanbiriningqo`shilishinatijasidafe’lo`timlife’lgaaylansa, bundayfe’llarturktilidaoldurgançatılı fe’l deyiladi. Masalan:
Yatmak> yatırmak
Ötmek > öttürmek
Uyumak > uyutmak
Gezmek > gezdirmek
Kaçmak > kaçırmak
Adam öldü. (o`timsiz) >Adamı öldürdü. (oldurgan)
Günler zor geçiyor.(o`timsiz) >Günlerini zor geçiriyorç (oldurgan)
Araba durdu. (o`timsiz) >Arabayı durdurdu. (oldurgan)
Saçları uzamış. (o`timsiz) >Saçlarını uzatmış. (oldurgan)
Her sabah koşarım. (o`timsiz) > Yıllarca bu topraklarda at koşturduk. (oldurgan)
İşe başladım. (o`timsiz) >Dersleri başlattım. (oldurgan)
